Morgunblaðið - 03.10.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. OKTpBER 1985
Áhugaverðara útsýni
___________Jazz_______________
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Hljómplatan „Þessi ófétis jazz“
bættist nýlega í ákaflega lítinn
hóp íslenskra jazzplatna og er það
fagnaðarefni. „Þessi ófétis jazz,“
sem fór svona heldur illa í Loft
Kaldan í Straumrofi Halldórs
Laxness stendur auðheyrilega í
miklum blóma.
Á þessari plötu eru sjö frum-
samin lög. Fjögur eru eftir bassa-
leikarann Tómas R. Einarsson, tvö
eftir þá Tómas og Eyþór Gunn-
arsson hljómborðsleikara og eitt
eftir gítaristann Friðrik Karlsson.
Þeir tveir sem láta sér nægja að
standa að skífunni sem hljóðfæra-
leikarar eru svo saxófónleikarinn
góðkunni, Rúnar Georgsson og
trommuleikarinn Gunnlaugur
Briem.
Eins og sjá má er hér einvalalið
á ferð. Eyþór, Friðrik og Gunn-
laugur þekktir úr jazzrokksveit-
inni Mezzoforte; Rúnar, einhver
áhugaverðasti og litríkasti jazz-
tónlistarmaður landsins síðustu
áratugi og svo sagnfræðingurinn
sem höndlaði jazzinn, kontra-
bassaforkurinn og tónsmiðurinn
Tómas R.
í lögum sínum fetar Tómas
vandrataða en skemmtilega slóð
milli hins hefðbundna og hins
nýstárlega. Laglínur plötunnar
standa allar vel undir því nafni og
víða nást fram skemmtileg áhrif
með hljómasetningu sem ekki fer
skemmstu leið að markinu, heldur
þá sem býður upp á áhugaverðara
útsýni.
Þessi stefna eða aðferð í jazz-
tónlist er auðvitað fjarri því að
vera einhver nýjung í alþjóðlegu
samhengi, en hún veitir íslenskum
jazzi góða möguleika til að þróast,
með því frelsi til sköpunar sem
hún býður sólistunum. Frelsi, sem
eins og jafnan, er vandmeðfarið og
verður aðeins fremur fáum reglu-
lega mikilvægt, í raun.
Fyrsta lagið, „Gustur" er ein-
kennandi fyrir það sem áður sagði
um laglínur með úthugsaðri
hljómasetningu. Það er líka ein-
kennandi fyrir alla plötuna að því
leyti, að strax þar er ljóst að hér
spila einstaklingar sem ná vel
saman. Undirspilið og einleikar-
inn eru ekki tvö aðskilin atriði,
heldur ein heild.
Rúnar á hörkugott sóló sem gef-
ur hinum sólistunum tóninn. Frið-
rik og Eyþór ná einnig ágætum
hæðum, en í raun eru það kannski
þeir Tómas og Gunnlaugur sem
eru aðalstjörnurnar í laginu,
vegna þess hve vel þeim tekst að
gæða lagið ómissandi spennu.
Blúsinn „Þessi ófétis jazz“ er
næstur og minnir mann pínulitið
á Steps og bláa lurkinn, Take A
Walk ( ekki leiðum að líkjast).
Rúnar blæs sannarlega eins og
argasta jazzóféti og ætti að fá silf-
urlampa jazzins fyrir vikið. Frið-
riki verður ekki nærri eins mikið
úr blúsnum en er þó fyllilega með
allan tímann. Eyþóri tekst betur
upp. Blús er jú eitthvert kröfu-
harðasta formið í jazzi. Svo lítið
er þar til að styðja sig við, að í
hvert sinn sem menn gera það,
heyrist það gerla. Þetta er greini-
lega heimavöllur Rúnars Georgs-
sonar. Tómas snarar þremur kór-
usum.
Þriðja og siðasta lagið á A-hlið
plötunnar er „Vor hinsti dagur er
hniginn" enn er nafn sótt í veröld
HKL). Þetta er gullfalleg ballaða í
ætt við Blue in Green. Öll spila-
mennska einkennist af miklum og
algerlega nauðsynlegum næmleik.
Línan er fallega spiluð af Friðriki,
sem síðan vefur ljúfan tónavef,
sem geldur aðeins eins, nálægðar-
innar við stórkostlegt sóló Eyþórs
Gunnarssonar þar á eftir.
Það er eins og hver hending hafi
alltaf átt heima þarna og aðeins
beðið þess þolinmóð að einhver
yrði til að finna hana. Leikur Ey-
þórs í þessu lagi er tvímælaiaust
hápunktur plötunnar og þyrfti
ekki annað að koma til svo hún
teldist islenskum jazzunnendum
ómissandi.
Höfundurinn, Tómas, leikur fal-
lega í kringum melódíuna og þeg-
ar laginu lýkur, enn með fallegu
spili Friðriks, tregðast maður satt
að segja við, um stund, að snúa
henni við, því nú er aðalatriðið bú-
ið.
Fyrsta lag á B-hlið nefnist
„Suss“ og er svipaðrar ættar og
Gustur. Áðeins tveir sólistar láta
vaða. Eyþór losar lagið skemmti-
lega frá grunninum og Friðrik
tekur í svipaðan streng. En lag-
línukaflarnir eru samt skemmti-
legastir.
Þá kemur „Stríðsdans", sem á
máli Keflavíkurútvarpsins mætti
kalla „action-packed drama.“
Áhrif frá Steps, Pat Metheny
Group og John Scofield svífa yfir
vötnum. Gaman að heyra pena
menn sleppa fram af sér beislinu.
Gunnlaugur er hér í lykilhlutverki
og skilar því með miklum sóma,
sem ekki kemur á óvart, þótt ein-
staka trommuslög geri það. Sóló
Rúnars er ópenast og minnir á
stóðréttir. Fer hér vel á því. Ágætt
lag.
„Managua" er framúrskarandi
ljúf samba eftir Tómas. Friðrik
spilar listilega með fingratækni
Wes Montgommerys. Hér nær
Friðrik sér albest á strik og hinir
löngu alkunnu lagrænu hæfileikar
hans njóta sín vel. Mjög gott sóló.
Eyþór leikur hér á rafpíanó og
veitist létt að gera það áheyrilega
og vel það. Tómas leiðir hugann að
vini okkar Niels Henning og ljúf-
um leik hans á plötunni Jay-
walkin’.
Síðasta lagið er „Eina sölsu með
öllu“, eftir Friðrik. Það ber nafn
með rentu. Minnir nokkuð á
Mezzforte, sérstaklega millikafl-
inn. Gaman að heyra Mezzforte-
músík svona í fjaðurvigtarútgáfu.
Heimamenn eiga skemmtileg sóló.
Laglínurnar flæða úr gítarnum.
Þegar upp er staðið eru nokkur
lykilatriði ljós. Allir aðstandendur
plötunnar eru skotheldir jazztón-
listarmenn, með eða án tillits til
fólksfjölda. Undirrituðum kemur
það ekki á óvart. Tómas R. Ein-
arsson er líka góður lagahöfundur.
Ekki nýjar fréttir það heldur. Og í
síðasta lagi: Jazztónlistarmaður á
alþjóðamælikvarða getur brugðið
sér í gervi poppara og samið Gard-
en Party eins og ekkert sé. Sem
sagt: Upp með veskið og út í plötu-
búð.
Rykið dustað af Ragtime
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
TÓNABÍÓ RAGTIME ★★★
Leikstjóri Milos Forman. Handrit
Michael Weller, byggt á samnefndri
skáldsögu eftir E.L. Doctorow. Tón-
list Randy Newman. Kvikmynda-
taka Miroslav Ondricek. Aðalhlnt-
verk James Olson, Howard E. Roll-
ins Jr., James Cagney, Brad Dourif,
Moses Gunn, Kenneth McMillan,
Mary Steenburgen, Elizabeth
McGovern. Dino De Laurentiis/UA,
Bandarísk, frumsýnd 1981.155 mín.
Oscarsverðlaunatilnefningar:
Weller, Ondricek, Randy Newman,
Elizabeth McGovern, Howard E.
Roliins Jr.
Það hefur sjálfsagt farið hrifn-
ingarbylgja um flesta þá sem lesið
höfðu hið margbrotna verk Doct-
orows, Ragtime, er það spurðist út
að kvikmyndagerð þess var lögð í
öruggar listamannshendur For-
mans. Hinn landflótta Tékki hafði
þá þegar kvikmyndað annað,
þekkt bókmenntaverk sem flestir
töldu illmögulegt að festa á filmu,
Gaukshreiðrið — með stórkostleg-
um árangri. En Doctorow sjálfur
var ekki lengur inní myndinni sem
handritshöfundur, því miður.
Ragtime er margslungin sögu-
skoðun á þeim umbrotatímum í
Bandáríkjunum á árunum fyrir
fyrra stríð. Með ógrynni litríkra
persóna, bæði uppdiktaðra, en
fræg nöfn listilega fléttuð inní
þetta meistaralega púsluspil, svo
sem Houdini, Edda Goldman, J.P.
Morgan, Booker T. Washington,
Stanford White. En aðalsöguhetj-
urnar, Mamma, Pabbi yngri bróðir
Mömmu, Coalhouse Walker og
Tateh eru samnefnarar hinna
ólíku þjóðfélagshópa í Bandaríkj-
unum í upphafi nýrrar aldar.
Forman og Weller hafa talið
þann kostinn vænstan að kljúfa
þátt hins stolta, þeldökka píanó-
leikara, Coalhouse Walker, útúr
söguheildinni, en um hann og
baráttu hans fyrir mannréttind-
um fjailar kvikmyndin fyrst og
fremst. Þessi ákvörðun veldur
nokkrum vonbrigðum því af nógu
er að taka og fyrir bragðið njóta
James Cagney er einn af fjölmörg-
um ágætisleikurum sem prýða
Ragtime. Hún var fyrsta mynd hins
gamalkunna skúrks eftir tveggja
áratuga hlé.
þeir vafalaust myndarinnar betur
sem ekki hafa lesið bókina.
Fyrsti klukkutíminn, eða svo,
er mögnuð kvikmynd sem stendur
jafnfætis því besta sem Forman
hefur gert. Upphafið er í s/I.
fréttamyndastíl þessa tímabils
með slíkum árangri að áhorfand-
inn hverfur heilan mannsaldur
aftur í tímann. Fær tilfinningu
fyrir þeim anda sem þá ríkti og
bakgrunn fyrir nokkrar þeirra
persóna sem eiga eftir að koma
við sögu.
Myndin kyrrist, við skyggnumst
inní líf sundurleitra manngerða.
Hástéttarfjölskyldu föðurins,
hneykslunarhellunnar Evelyn
Nesbit, gyðingsins fátæka, Tateh,
sem nýkominn er til þessa gósen-
lands þar sem hann á eftir að
verða einn af frumkvöðlum kvik-
myndagerðarinnar (hrífandi sögu
Tateh og dóttur hans eru lítil skil
gerð í myndinni). Loks kemur
negrastúlkan, hin unga barnsmóð-
ir, til sögunnar og í kjölfarið
Coalhouse Walker.
Eftir það lækkar risið nokkuð á
þessari vandvirknislegu og áferð-
arfallegu kvikmynd. Kafli hins
stolta blökkumanns, sem býður
ofurvaldi hvíta kynstofnsins byrg-
inn í aldarbyrjun, verður því
miður reyfarakenndur og lang-
dreginn í höndum kvikmyndar-
gerðarmanna.
Þrátt fyrir að þessi afmarkaða
stefna var tekin, er Ragtime óum-
deilanlega afar vönduð, oft snjöll
kvikmynd. Með augljósu lista-
mannshandbragði Formans og
samverkamanna hans, allt frá
fyrstu mynd þeirra beggja —
Konkurs, (’63) — kvikmyndatöku-
mannsíns Ondriceks. Þá eru bún-
ingar og sviðsmyndir (byggðar í
Shepperton-stúdíóinu í London),
hreinustu augnayndi.
Leikaravalið er óaðfinnanlegt.
Mest reynir á Dourif (svo ágætur
í Gaukshreiðrinu) og Rollins. Dour-
if hlýtur að vera kostur nr. 1, er
túlka þarf taugaveiklað og ráðvillt
ungmenni, en Rollins var hinsveg-
ar með öllu óþekktur á þessum
tíma en vart er hægt að ímynda
sér hlutverk hans betur mannað.
Cagney hefur auðsjáanlega litlu
gleymt á þeim tuttugu árum sem
hann var búinn að hvílast frá suöi
kvikmyndatökuvéla uns Ragtime
bar á góma. Steenburgen, McGov-
ern og ekki síst James Olson (sem
maður minnist ekki að hafa séð
fyrr en nú í góðri mynd, allar
götur frá Rachel, Rachel, leikstj.
Paul Newman, ’68) koma öll þægi-
lega á óvart með sterka persónu-
sköpun. Tónlist Randy Newman,
af öllum mönnum, er góður þáttur
í vönduðum ramma myndarinnar.
Ragtime tekst ekki að endur-
spegla hina hrífandi þjóðlífsmynd
Doctorows nema að nokkru leyti
en margir þættir hennar og mynd-
skeið bera þess augljóst vitni að
engir meðalmenn stóðu að baki
hennar. Því er það hálfgerð móðg-
un, jafnt við þá sem áhorfendur,
að loks er verið að frumsýna
myndina hérlendis, orðna hartnær
fimm ára gamla. Fengið að ryk-
falla í friði og ró á lagernum í
Tónabíói og í minningunni. Ein-
takið í slöku ásigkomulagi og með
dönskum texta í ofanálag þó full-
víst sé talið að sú tunga sé niður-
lögð, jafnvel á sunnudögum, i
þorpum útá landsbyggðinni! En
þökk samt (Amadeus).
ófétið í Auga kattarins er hvoru-
tveggja, ógnvekjandi og kátlegt.
Nýjasta afkvæmi snillingsins
Carlo Rambaldi, (E.T.).
Kalt er
kattargaman
BÍÓHÖLLIN: AUGA KATTARINS
— CAT’S EYE ★*★
Leikstjóri: Lewis Teague. Handrit
Stephen King, byggt á eigin smá-
sögu. Tónlist Alan Silvestri. Fram-
leiðandi Martha J. Schumacher.
Aðalhlutverk James Woods, Drew
Barrymore, Alan King, Kenneth
McMillan, Robert Hayes, Candy
Clark. Bandari.sk, frá Dino De Laur-
entiis Prod.
MGM-UA. Frumsýnd 1985.
Framleiðendum þykir skáld-
skapurinn hans Stephen King hin
vænlegasta fjárfesting, enda lesin
af milljónum um heim allan. Af-
leiðingin sú að árlega hafa hellst
yfir mann nokkrar myndir byggð-
ar á sögum eftir þennan afkasta-
mikla og vinsæla rithöfund og
hrollvekjumeistara. Á síðasta ári
höndlaði svo stórframleiðandinn
Dino De Laurentiis, kvikmynda-
rétt smásagnasafns Kings og er
stuðst við tvær þeirra í Auga katt-
arins. Sú þriðja er hinsvegar samin
gagngert fyrir kvikmyndina. King
samdi jafnframt handritið og
aðalhetja viðbótarsögunnar er
eindæma skarpur köttur sem að
auki tengir saman sögurnar þrjár.
Við fylgjumst með kisulóru frá
upphafi, er hún sprangar um götur
Manhattan og er allra auðmjúk-
legast beðin um hjálp af útstilling-
argínu í búðarglugga! Kisa leggur
nú upp í langferð til að hafa uppá
persónunni sem hún á að koma til
bjargar og gerir síðan í lokaþætt-
inum eftir miklar kattarraunir.
Fyrsti þátturinn fjallar um
vægast sagt harkalegar aðferðir
til að losna undan hörðu hús-
bóndavaldi nikótínsins. Sú næsta
um grimmilegar hefndaraðgerðir
aldurhnigins eiginmanns á ungum
og úthaldsgóðum eljara sinum —
sem tekst að snúa gangi leiksins,
og lokakaflinn segir svo frá björg-
unaraðgerðum kisu er hún kemur
hnum ófrýnilegasta óféti fyrir
kattarnef! Hafði skrýmsli þetta
búið um sig á milli þilja hjá telp-
unni sem birtist i útstillingar-
glugganum forðum.
Allir þættirnir eru bráð-
skemmtilegir. Hið kaldhæðnislega
og tvíræða skopskyn höfundar
sleppur, aldrei þessu vant, á milli
listformanna, þökk sé að King sá
sjálfur um handritsgerðina. Þeim
Teague hefur tekist að skeyta
hinar ólíku sögur saman með til-
komu kattarins á mjög svo viðun-
andi hátt, en kaflaskiftar myndir
hafa flestar mislukkast til þessa,
(þ.á.m. Creepshow þeirra Kings og
Romeros) og þótt óaðgengilegar
áhorfendum.
Þrátt fyrir fræg nöfn eru það
aöeins The Dead Zone og Cujo sem
hafa skilað sér í meðförunum á
hvita tjaldið með eiginleikum
höfundar, Teague leikstýrði ein-
mitt þeirri síðarnefndu. Þessi lipri
og útsjónarsami verkmaður bætir
nú annarri fjöður í hattinn því
Auga kattarins kemur á óvart sem
vönduð og meinfyndin afþreying
þar sem hryllingurinn er upp á
grín og gamanið löngum látið sitja
í fyrirrúmi. James Woods er eng-
inn aukvisi og hér fær hann að
slá á léttari strengi en endranær
sem tóbaksþrællinn og fer á kost-
um. Sömuleiðis McMillan sem
hinn kokkálaði eiginmaður en
senunni stelur óneitanlega
skrýmslið hið ógurlega, enda nýj-
asta, skilgetna afkvæmi galdra-
karlsins Carlo Rambaldi, (E.T.,
ofl. ofl.).