Morgunblaðið - 03.12.1985, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER1985
ÞéttsetiA Þjóðleikhúsið bar glöggan vott um mikinn almennan áhuga fyrir varðveislu og eflingu tungunnar.
Ráðstefna um varðveislu og eflingu íslenskrar tungii:
Sóknin er hafin
Húsfyllir í Þjóðleikhúsinu á fullveldisdaginn
„MEÐ hliðsjón af því hversu margir hlýddu kallinu í dag er ekki astaeða
til annars en að vera bjartsýnn. Upphafið lofar sannarlega góðu,“ sagði
Sverrir Hermannsson, menntamálaráðherra í samtali við blaðamann Morg-
unblaðsins á ráðstefnu um varðveislu og eflingu tungunnar, sem haldin var
í Þjóðleikhúsinu á fullveldisdaginn, 1. desember. Hvert sæti var skipaö í
húsinu og af undirtektum ráðstefnugesta mátti ráða, að víðtækur áhugi er
fyrír því að standa vörð um íslenska tungu. „Sóknin er hafin“ voru lokaorð
menntamálaráðherra er hann sleit ráðstefnunni og var þeirri hvatningu
tekið með dynjandi lófataki viðstaddra.
Boðað var til ráðstefnunnar að
frumkvæði menntamálaráðherra
og í setningaræðu sinni sagði hann
meðal annars: „Þessi samkoma er
upphaf þeirra aðgerða sem
menntamálaráðuneytið mun beita
sér fyrir af sinni hálfu til að snúa
því undanhaldi, sem mælt íslenskt
mál er á nú um stundir, i sókn. í
stórsókn, sem ekki mun heppnast
nema víðtæk samvinna takist og
almenn vakning verði.“ Sverrir
Hermannsson sagði að af hálfu
menntamálaráðuneytisins yrði nú
im ráðum beitt sem tiltæk væru.
ráði væri að efla kennslu í ís-
lensku að því er varðar mælt mál,
framburð og framsögn. Stefnt yrði
að endurmenntun kennara og rík-
isfjölmiðlum falin ný og stóraukin
verkefni, þar sem þeir yrðu til
fyrirmyndar um meðferð málsins.
Ráðstefnustjóri var Markús Örn
Antonsson, útvarpsstjóri, og frum-
mælendur voru Sigurður Pálsson,
formaður Rithöfundasambands,
íslands, Sigríður Árnadóttir,
fréttamaður hjá Ríkisútvarpinu,
Ásmundur Stefánsson, forseti
ASÍ, Ármann Helgason, fulltrúi
Iðju, félags verksmiðjufólks á
Akureyri, Sigfús Karlsson, nemi í
Verkmenntaskólanum á Akureyri,
Magnús E. Sigurðsson, formaður
Félags bókagerðarmanna, Bergur
Jónsson, formaður orðanefndar
rafmagnsverkfræðinga, Leifur
Magnússon, formaður orðanefndar
Flugleiða, Barði Friðriksson, full-
trúi Vinnuveitendasambands ís-
lands, Guðmundur Jóhannsson,
háskólastúdent, Hulda Bragadótt-
ir, nemi í Menntaskólanum á
Isafirði, Gísli Víkingsson, nemi í
Menntaskólanum á Egilsstöðum,
Heimir Pálsson, formaður Banda-
lags kennarafélaganna, Sigurður
Svavarsson, formaður Samtaka
móðurmálskennara, Sigrún Helga-
dóttir, fulltrúi Skýrslutæknifélags
íslands, Guðrún Kvaran, fulltrúi
Orðabókar Háskólans, og Baldur
Jónsson, formaður íslenskrar mál-
nefndar.
Á milli ávarpa var einsöngur og
leikþættir. Elísabet Eiríksdóttir
söng við undirleik Láru Rafns-
dóttur, ólöf Kolbrún Harðardóttir
söng við undirleik Jóns Stefáns-
sonar og Kristinn Sigmundsson
söng við undirleik Jónasar Ingi-
mundarsonar. Þá var fluttur leik-
þáttur í fjórum atriðum eftir Jón
Hjartarson, þar sem fjallað var á
gamansaman hátt um bögumæli
og slettur. Höfundur leikstýrði og
flytjendur voru Guðrún Þ. Steph-
ensen, Karl Guðmundsson, Ragn-
heiður Tryggvadóttir og Einar Jón
Briem.
Ráðstefnunni barst áskorun frá
Bandalagi íslenskra listamanna
svohljóðandi: „Ráðstefna Banda-
lags íslenskra listamanna, haldin
laugardaginn 30. nóvember 1985
um „Menningarstefnu stjórnvalda
- sjálfsvitund listamanna", skorar
á menntamálaráðherra, Sverri
Skylt verði að þýða á
íslensku allan texta
með sjónvarpsmyndum
— segir í einni af þremur ályktunum
sem samþykktar voru á ráðstefnunni
í ÁLYKTUNUM, sem samþykktar voru á ráðstefnunni, er meðal annars
þeim tilmælum beint til aðila vinnumarkaðarins, að beita sér fyrír kosningu
málnefnda, sem freisti þess að finna íslensk orð yfir ný tæki og verkheiti.
Þá segir að mikilvægt sé að gera kennarastörf eftirsóknarverð og lífvænleg
á nýjan leik. Ennfremur að nauðsynlegt sé að setja í lög grein, þar sem
kveðið er á um rétt tungunnar með þeim hætti að skylt verði að þýða á
íslensku allan texta, utan sönglaga, sem dreift er með sjónvarpsmyndum.
Ályktanirnar þrjár, sem samþykktar voru á ráðstefnunni, eru svohljóðandi:
1. Ráðstefna um varðveislu og
eflingu tungunnar, haldin að til-
hlutan Sverris Hermannssonar,
menntamálaráðherra, í Þjóðleik-
húsinu 1. desember 1985, ályktar:
Vegna þeirrar áhættu fyrir
tunguna sem fylgir því að taka ný
tæki í notkun á vinnustððum og
vegna þeirrar málblöndunar, sem
þegar hefur átt sér stað, beinir
ráðstefnan þeim tilmælum til for-
ystumanna vinnumarkaðarins,
einstakra vinnusvæða og almennt
til starfandi fólks, að það beiti sér
fyrir kosningu málnefnda hvert á
sínu sviði, sem freisti þess að finna
íslensk orð yfir tæki og verkheiti,
sem eru ný af nálinni eða koma
til sögu í framtíðinni og sjái til
þess að hin nýju orð verði öllum
kunn. Jafnframt þakkar ráðstefn-
an þeim, sem þegar hafa komið
upp málnefndum á sinum vett-
vangi eða hafa þær í undirbúningi.
2. Ráðstefna um varðveislu og
eflingu tungunnar, haldin að til-
hlutan Sverris Hermannssonar,
menntamálaráðherra, i Þjóðleik-
húsinu 1. desember 1985, ályktar:
Um leið og ráðstefnan vekur
athygli á því, að íslensk tunga
virðist á undanhaldi, einkum i
töluðu máli, telur hún nauðsynlegt
að hefja kennslu í upplestri á efri
skólastigum og meðferð tungunnar
í mæltu máli. Með skýrum og fal-
legum framburði tungunnar næst
fram sú undirstaða, sem gæti snú-
ið okkur frá því undanhaldi, sem
almælt er að nú riki. Mjög mikil-
vægt er að gera kennarastörf eftir-
sóknarverð og lífvænleg á nýjan
leik.
3. Ráðstefna um varðveislu og
eflingu tungunnar, haldin að til-
hlutan Sverris Hermannssonar,
menntamálaráðherra, í Þjóðleik-
húsinu 1. desember 1985, ályktar:
Vegna stóraukinnar sóknar er-
lendra áhrifa við gjörbyltingu í
fjölmiðlum ber að bregðast við
nýjum vanda með laga- og reglu-
gerðarsetningu um vernd tung-
unnar. Er þá einkum vísað til
sendinga á sjónvarpsefni um gerfi-
hnetti. Nauðsynlegt er að setja í
fjarskipta- eða útvarpslög grein,
þar sem kveðið er á um rétt tung-
unnar með þeim hætti að skylt
verði að þýða á íslensku allan
texta, utan sönglaga, sem dreift
er með sjónvarpsmyndum á al-
mennan vettvang. Með því móti
yrði þýðingarskylda á erlendu efni
ótvíræð.
Morgunblaöið/RAX
Frá ráöstefnunni um varðveislu og efiingu tungunnar í Þjóðleikhúsinu.
Sigurður Pálsson er í ræðustól. Til vinstri eru Sverrir Hermannsson,
menntamálaráðherra, Markús Örn Antonsson, útvarpsstjóri, Magnús E.
Sigurðsson, Barði Friðriksson, Leifur Magnússon, Bergur Jónsson og Ás-
mundur Stefánsson. Fyrir aftan ræðumann sitja Sigfús Karlsson, Ármann
Helgason og Sigríður Arnadóttir.
Hermannsson, að fylgja fast eftir
yfirlýstum áhuga sínum á varð-
veislu og eflingu íslenskrar tungu,
meðal annars með því að gera nú
stórátak til þess að auka fiutning
og samningu hvers kyns innlends
menningarefnis í hinu ríkisrekna
sjónvarpi og hljóðvarpi “ Ráð-
stefnunni lauk svo með samþykkt
þriggja ályktana, þar sem kveðið
er nánar á um framgang og mark-
mið þeirrar sóknar sem nú er hafin
til varðveislu og eflingar íslenskr-
ar tungu.
Hér er um tilveru-
rétt íslenskrar
þjóðar að tefla
Ávarp Sverris Hermannssonar,
menntamálaráðherra, við setningu
ráðstefnunnar
UNDANFARINN hálfan annan
áratug hafa ýmsir þættir, sem
varða móðurmálið, verið til um-
ræðu á hinu háa Alþingi. I vax-
andi mæli hefir íslenzkri tungu
verið gefinn gaumur í þeim sölum
og ályktanir gerðar henni til varð-
veizlu og eflingar. Er það vel, en
ýmsum hefir ekki þótt nóg að gert
í framkvæmdinni og þeirra á
meðal er sá sem hér talar. Fyrir
því var einsýnt að ég myndi beita
mér enn frekar í málinu, þegar
mér hafði veríð skákað í þá stöðu
sem nú gegni ég. Þessi samkoma
er upphaf þeirra aðgerða sem
Menntamálaráðuneytið mun beita
sér fyrir af sinni hálfu til að snúa
því undanhaldi, sem mælt íslenzkt
mál er á nú um stundir, í sókn. I
stórsókn, sem ekki mun heppnast
nema víðtæk samvinna takist og
almenn vakning verði.
Það er raunaleg staðreynd að
mjög margir skella skollaeyrum
við þeirri alvarlegu staðreynd að
erlend máláhrif á íslandi færast
mjög í vöxt. Af þeim vonda
draumi þarf að vekja þjóðina.
Um þetta þarf ekki að deila.
Dæmin glymja í eyrum daglangt.
Þarf ekki að skunda á vinnu-
svæði flugliða til að færa sönnur
á þá köldu staðreynd.
Af hálfu Menntamálaráðu-
neytisins verður nú þeim ráðum
beitt sem tiltæk eru. Fyrst og
fremst verður það á vegum skóla
og fjölmiðla. Kennsla í íslenzku
í skólum verður aukin og efld að
því er varðar mælt mál, fram-
burð og framsögn. Til þess að
árangurs megi vænta þarf að
endurmennta kennarastéttina og
verður Kennaraháskólinn að
gegna þar forystuhlutverki. Fjöl-
miðlum, útvarpi og sjónvarpi,
verða falin ný og stóraukin verk-
efni, þar sem þeir verða til fyrir-
myndar um meðferð málsins og
opna íslenzkar bækur, fornar og
nýjar, fyrir ungu fólki.
Það er að vísu nægilegt vald í
mínum höndum til að gefa fyrir-
mæli um það sem ég nú hefi
nefnt. En „skipað gæti ég væri
mér hlýtt“ var orðtak í ögurvík.
Hætt er við að verk þessi verði
Morgunblaflii/RAX
Sverrir Hermannsson, mennta-
málaráðherra, í ræðustóli við setn-
ingu ráðstefnunnar í Þjóðleikhús-
inu. Að baki honum má sjá Sigríði
Árnadóttur fréttamann og Sigurð
Pálsson formann Rithöfundasam-
bands íslands.
ekki unnin með valdboði einu
saman.
Hið fyrsta er að gera sér grein
fyrir alvöru málsins, að hér er
um tilverurétt íslenzkrar þjóðar
að tefla. Að svo búnu verða allir
reiðubúnir að leggja sig fram af
fremsta megni að snúa vörn í
sókn. Þá mun sá samhugur verða
sem fleyta mun okkur léttilega
fram til sigurs. Að vísu ekki
endanlegs sigurs. Baráttunni
linnir aldrei meðan íslenzk þjóð
byggir landið.
lslenzk tunga á í vök að verj-
ast. Enn mun að henni sótt af
auknu afli þegar grúi vígahnatta
tekur að sveima yfir höfðum
okkar og spú yfir okkur lág-
menningu ómældri á erlendum
tungum. En — það hefir áður
verið sótt að íslenzkri tungu. Það
er með ólíkindum að hún skyldi
standast raun sex alda erlendrar
yfirdrottnunar og embættis-
mannaskara. Kannski gerði hún
enn betur. Kannski reis íslenzk
tunga upp undan þeirri ásókn,
auðugri og fegurri en nokkru
sinni. Svo mun enn verða ef við
viljum. Ráðstefnan er sett.