Morgunblaðið - 03.12.1985, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER1985
Verkakvennafélagið Framtíðin í Hafnarfirði 60 ára:
Hafnfirzkar konur fóru í
fyrsta kvennaverkfallið
í upphafi þessarar aldar jókst útgerð og fiskverkun að miklum mun í
Hafnariirði, og um leið fjölgaði fbúum bæjarins ört. I»eir voru 525 árið 1902,
en sex árum síðar voru þeir 1469. Með fólksfjölguninni sköpuðust skilyrði
fyrir því, að verkafólk í bsnum byndist samtökum. Um þetta leyti voru
hagsmunamál hafnfirzks verkalýðs í miklum ólestri. Vinnutíminn var óákveð-
inn og nánast ótakmarkaður, og þá þekktist ekki, að kallað væri til matar
eða í kaffi. Mörg dæmi voru þess, að unnið væri samfleytt í 36 klukkustund-
ir eða lengur, t.d. við afgreiðslu skipa. Sama kaup var greitt, hvort heldur
unnið var að nóttu til eða degi, og lengi vel fékkst kaupið ekki greitt í
peningum, hcldur varð verkafólkið að taka það út í vörum. I»ótt kjör verka-
manna væru bágborin, voru þó kjör verkakvenna enn verri. Þær urðu að
strita baki brotnu við sömu vinnu og karlmenn, salt- og kolaburð o.fl., en
fyrir mun lægra kaup, 12'/2 eyri á tímann, meðan karlmenn fengu 20 aura.
Verkamannafélagið Hlíf
stofnað í febrúar 1907, og voru
hafnfirzkar verkakonur í félaginu
frá upphafi. Það auglýsti kaup-
taxta, skömmu eftir að það var
stofnað, og féllust atvinnurekend-
ur á hann, að því er kaup karl-
manna áhrærði, en neituðu að
greiða það kaup, sem konurnar
fóru fram á. Þær lögðu þá niður
vinnu, en þessi fyrsta vinnustöðv-
un íslenzkra verkakvenna, sem
sögur fara af, stóð aðeins skamm-
an tíma, því að atvinnurekendur
féllust á að greiða konum það
kaup, sem þær settu upp. Þessi
kauptaxti gilti til ársins 1912. Þá
auglýsti Hlíf nýjan taxta, og fór
sem fyrr, að atvinnurekendur vildu
ekki fallast á kauptaxta verka-
kvenna. Þær gripu þá til þess ráðs
að leggja niður vinnu, og stóð
verkfallið í sex vikur. Þá náðu
koifurnar fram flestum kröfum
sínum. Enn kom til verkfalls árið
1916, en þá lögðu bæði karlar og
konur niður vinnu.
Alloft hafði borizt í tal á fundum
í Hlíf, hvort ekki myndi vera
heppilegt að skipta félaginu í
deildir. Var þá gert ráð fyrir, að
daglaunamenn væru sér í deild,
handverksmenn í annarri og konur
í hinni þriðju. Ekkert varð úr
þessu, en þó fór svo um síðir, að
verkakonur hugðu hagsmunum
sínum vænlegra að vera í sérstöku
félagi. Töldu þær, að þær myndu
beita sér betur í hagsmunamálum
stéttar sinnar, ef þær væru út af
fyrir sig. Stofnfundur vekakvenna-
félagsins var haldinn 3. desember
1925 í húsi Hjálpræðishersins við
Austurgötu. Fundarstjóri var Sig-
urrós Sveinsdóttir. Félagið hlaut
nafnið Framtíðin, og voru stofn-
félagar þess 83. Ekki voru hafn-
firzkar konur einar í ráðum um
tilhögun félagsins og fyrstu göngu
þess, því að stjórn Verkakvennafé-
lagsins Framsóknar í Reykjavík
lét þær njóta af reynslu sinni.
Tvær konur úr stjórn Framsóknar
sóttu stofnfundinn, þær Jónína
Jónatansdóttir formaður og Karó-
lína Siemsen ritari. í fyrstu stjórn
Verkakvennafélagsins Framtíðar-
innar áttu sæti Sigrún Baldvins-
dóttir (formaður), Guðlaug Narfa-
dóttir Bachmann (ritari), Guð-
finna Ólafsdóttir (gjaldkeri), Jón-
ína Sigurðardóttir (fjármálarit-
ari) og Sigurrós Sveinsdóttir
(varaformaður). Af þeim er ein á
lífi á 60 ára afmæli félagsins,
Sigurrós Sveinsdóttir.
Brýnasta verkefni hins nýstofn-
aða félags var að ná samningum
við atvinnurekendur um kaup og
kjör félagsmanna. Samningavið-
ræður hófust í ársbyrjun 1926, og
gekk erfiðlega að komast að sam-
komulagi. Atvinnurekendur neit-
uðu algjörlega að fallast á kröfur
félagsins, og lögðu konurnar þá
niður vinnu til að leggja áherzlu á
kröfur sínar. Vegna skorts á heim-
ildum er nokkuð óljóst, hverjar
málatyktir urðu, en þó virðist svo
sem konurnar hafi orðið að sætta
sig við tilboð atvinnurekenda, að
því er snerti kaup í tímavinnu. í
árslok 1926 var farið að huga að
kjarasamningum á nýjan leik, og
tókust samningar við atvinnurek-
endur seint í febrúar 1927 í kjölfar
vinnustöðvunar. Voru félagskonur
yfirleitt ánægðar með samning-
ana, bæði að því er laut að kaup-
gjaldinu og ekki síður hitt, að fé-
lagið var viðurkennt sem samn-
ingsaðili. Þá var það ákvæði í
samningunum, að konur úr verka-
kvennafélaginu og þær, sem bú-
settar voru í bænum, skyldu sitja
fyrir vinnu. Félagið hlaut fullnað-
arviðurkenningu atvinnurekenda i
ársbyrjun 1931. Þá var m.a. um
það samið, að ekki fengju aðrar
en félagskonur að stunda dag-
launavinnu í bænum, og var þetta
mikill sigur fyrir félagið.
Eftir að Verkakvennafélagið
Framtíðin hafi endanlega fest sig
í sessi og hlotið fullnaðarviður-
kenningu atvinnurekenda árið
1931, snerist starfsemi félagsins
um það fyrst og fremst að halda
í horfinu og reyna eftir föngum
að bæta kjör félagsmanna, en að
því var ekki hlaupið á kreppuárun-
um. Þegar heimsstyrjöldin síðari
skall á, breyttust allar aðstæður í
kjaramálum. Þá var næga atvinnu
að hafa, en jafnframt jókst dýrtíð-
in að miklum mun. Samningar um
kaup og kjör urðu með öðrum
hætti en áður. Samkeppnin um
vinnuaflið var svo hörð, að oft var
verkafólki greitt hærra kaup en
kauptaxtar sögðu fyrir um. Verka-
kvennafélagið Framtíðin auglýsti
tvívegis kauptaxta, og greiddu
atvinnurekendur kaup eftir þeim
athugasemdalaust. Eftir að styrj-
öldinni lauk, hefur starf Verka-
kvennafélagsins Framtíðarinnar
snúizt um það að halda í við vax-
andi dýrtíð og reyna eftir mætti
að bæta kjör félagsmanna. Gekk á
ýmsu í kjarabaráttunni, eins og
oft vill verða. Ýmist voru samning-
ar framlengdir átakalítið, stund-
um óbreyttir, stundum með
misjafnlega miklum kauphækkun-
um, eða þá að samningaviðræður
urðu langar og strangar, og oft var
farið í verkfall, sem gat staðið frá
einum degi og upp í margar vikur
eftir atvikum. Lengi vel samdi fé-
lagið sjálft við hafnfirzka atvinnu-
rekendur, en hin síðari ár hefur
það háð kjarabaráttu sína innan
vangi og St. Jósefsspítala í félagið,
og seinna samdi það um kaup og
kjör kvenna, sem starfa á gæzlu-
völlum og barnaheimilum.
Eitt helzta baráttumál Verka-
kvennafélagsins Framtíðarinnar
allt frá því að það var stofnað árið
1925, var að konur fengju sama
kaup og karlar fyrir sömu vinnu.
Þetta mál bar fyrst á góma í félag-
inu í febrúar 1926 og síðan alltaf
öðru hverju næstu áratugina.
Framtíðin náði fyrsta áfanganum
að launajafnrétti á árunum
1954 —55. Þá var samið um, að
greiða skyldi karlmannskaup fyrir
fiskþvott, fyrir að kasta fiski upp
á bíla og hengja fisk á trönur og
við vinnu við alla blautskreið. Fé-
lok funda kvæði og smásögur eftir
skáld og rithöfunda, bæði íslenzka
og erlenda. Einnig var nokkuð um
það, að gestir kæmu á félagsfundi
og flyttu erindi um ýmis málefni.
Nokkrum sinnum voru fluttir
stuttir leikþættir á félagsfundum
í tengslum við kaffikvöld, sem
haldin voru á hverjum vetri. Lengi
framan af árum efndi Framtíðin
til opinberra skemmtana í fjáröfl-
unarskyni, og rann ágóði af þess-
um skemmtunum einkum til
styrktarsjóðs, vinnudeilusjóðs og
dagheimilis félagsins. Fram til
1938 var afmæli félagsins haldið
hátíðlegt með skemmtun á hverju
ári, en frá 1940 hefur afmælið
verið haldið hátíðlegt á fimm ára
fresti. Félagið hélt lengi jólatrés-
skemmtanir fyrir börn félags-
kvenna, og á kreppuárunum gekkst
það fyrir jólatrésskemmtunum
fyrir aldrað fólk í samvinnu við
Verkakvennafélagið Hlíf og Sjó-
mannafélag Hafnarfjarðar.
Eitt af markmiðum Verka-
kvennafélagsins Framtíðarinnar
var að efla og bæta hag félags;
kvenna á sem flestum sviðum. í
því skyni var m.a. stofnaður
styrktarsjóður innan félagsins í
janúar 1926. Tilgangur hans var
STJÓRN Verkakvennafélagsins Framtíðarinnar árið 1985. Talið frá vinstri: Helga Guðjónsdóttir gjaldl
Sigurjónsdóttir varaforpiaður, Guð/íður Elíasdóttir formaður, Þorbjörg Samúelsdóttir ritari og Kristíi
meðstjórnandi. Mynd: Árni Stefán Arnason.
keri, Dagbjört
ristín Þórðardottir
vébanda heildarsamtaka verka-
lýðsins, Alþýðusambands fslands
og Verkamannasambands íslands.
Margvíslegur árangur hefur náðst
á undanförnum áratugum í barátt-
unni fyrir bættum kjörum verka-
fólks fyrir utan beinar kaup-
hækkanir, og hefur Verkakvenna-
félagið Framtíðin lagt sitt lóð á
vogarskálarnar í þeim efnum.
Fyrstu 20 árin sem Verka-
kvennafélagið Framtíðin starfaði,
voru eingöngu í því konur, sem
stunduðu fiskvinnu. í desember
1944 var stofnuð deild fyrir þvotta-
og ræstingakonur innan félagsins.
í janúar 1945 var auglýstur kaup-
taxti fyrir deildina, og þar eð strax
var unnið eftir honum gilti hann
sem samningur. Á næstu árum
samdi félagið við alla þá aðila í
bænum, sem höfðu í vinnu hjá sér
þvotta- og ræstingakonur. Árið
1957 gengu starfsstúlkur á Sól-
lagið lýsti yfir stuðningi við frum-
vörp til laga um sömu laun karla
og kvenna, sem flutt voru á Al-
þingi. Árið 1961 samþykkti Alþingi
lög um launajafnrétti í áföngum.
Janframt því að gera samninga
um kaup og kjör, beitti félagið sér
fyrir bættum hag verkakvenna á
öðrum sviðum. Má þar nefna betri
aðbúnað á vinnustöðum. Félagið
stóð einnig vörð um þá samninga,
sem höfðu verið gerðir og var á
varðbergi gegn því að þeir væru
brotnir.
Á fundum Verkakvennafélags-
ins Framtíðarinnar var ekki ein-
ungis rætt um þau mál, er lutu
að kaupi og kjörum félagskvenna
og öðrum hagsmunamálum þeirra,
heldur var þar einnig boðið upp á
fjölbreytt skemmti- og fræðslu-
efni. Mörg fyrstu árin sem félagið
starfaði, var það fastur liður í fé-
lagsstarfinu, að lesin voru upp i
að styrkja félagskonur, sem urðu
fyrir veikindum eða einhvers kon-
■ar skakkaföllum, sem ollu vinnu-
tapi. Aðrir sjóðir félagsins eru
sjúkrasjóður, lífeyrissjóður og or-
lofsheimilissjóður, en slysatrygg-
ingasjóður og vinnudeilusjóður
starfa ekki lengur.
Verkakvennafélagið Framtíðin
opnaði skrifstofu í Alþýðuhúsinu
við Strandgötu árið 1956. Frá 1971
hefur skrifstofan verið á Strand-
götu 11. Starfsmenn á skrifstof-
unni eru Halldóra Valdimarsdóttir
og Ásta Úlfarsdóttir. Félagið eign-
aðist félagsfána árið 1930, og var
það ein félagskvenna, Sigríður
Erlendsdóttir, sem saumaði hann.
Trúnaðarmannaráð félagsins var
stofnað árið 1941, og eiga sæti í
því fjórar félagskonur. Stjórn fé-
lagsins og trúnaðarmannaráð geta
lýst yfir vinnustöðvun og aflett
henni. Verkakvennafélagið Fram-
Rekstri Ódals hætt
Nýr skemmtistaður verður opnaður á staðnum
Ilyrum veitingahússins Oðals við
Austurvöll var lokað hinsta sinni,
eftir 16 ára starfsrækslu, í síðustu
viku. Jón Hjaltason hefur nú hætt
rekstri staðarins en þar með er ekki
sagt að ekkert verði um aó vera í
húsnæðinu í framtíðinni. Þannig er
nefnilega mál með vexti að þrír synir
Jóns, Sigurður, Hjalti og Friðgeir,
munu reka skemmtistað þar sem
Óðal var til húsa — og munu þeir
opna staðinn um miðjan desember.
Miklar breytingar verða gerðar
á húsnæðinu og er nú unnið að
þeim. Búið er að rífa niður allar
innréttingar sem voru í óðali og
var ekki hægt að sjá nokkur merki
um þann stað er blaðamaður leit
við á dögunum — nema styttu eina
af indíána með vasaklút um háls-
inn, en styttan sú stóð í Óðali þau
fjögur ár sem staðurinn var inn-
réttaður í kántrý-stíl. „Það er fyrst
og fremst klúturinn sem okkur
þykir merkilegur — en Hallbjörn
Hjartarson gleymdi honum hér
eitt sinn er hann skemmti hjá
okkur," sagði Jón Óðalsbóndi
Hjaltason, er hann afhenti Jakobi
Magnússyni, tónlistarmanni,
styttuna (og klútinn) til varðveislu
á Poppminjasafninu í framtíðinni.
Sagði Jakob við það tækifæri að
syttunni yrði fundinn veglegur
sess í safninu þar sem hún yrði
geymd.
Jon sagði fleira til úr „dánarbúi"
Óðals og yrði kántrýkóngnum
Hallbirni leyft að gramsa í því
þegar hann vildi — en hann áform-
aði að sögn að koma á fót kántrý-
stað í borginni.
Að sögn þeirra bræðra Sigurðar,
Hjalta og Friðgeirs verður nýji
staðurinn frábrugðinn Óðali —
skipulagður öðruvísi, en plássið
sem opið verður gestum verður
mjög svipað að stærð og var í
óðali.
Jón „kúreki" er lengst til vinstri á myndinni, og þá synir hans þrír: Signrð-
ur, Hjalti og Friðgeir.