Morgunblaðið - 03.12.1985, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER1985
25
trjágróðurinn í landi hans ætti
ekki síður eftir að ylja mér og
minni fjölskyldu, þegar stundir
liðu fram.
Mjög gestkvæmt var hjá Joni
og Þórnýju í bústaðnum fyrir
austan. Komu þar bæði innlendir
og erlendir gestir. Á Syðri-Reykj-
um var Jón vel í sveit settur að
því leyti, að stutt var að fara með
erlenda gesti til að skoða sögu-
fræga og áhugaverða staði eins og
Skálholt og Geysi. Naut Jón sín
vel í hlutverki gestgjafans. En
mestu gleðistundirnar voru áreið-
anlega þær, þegar barnabörnin
komu með afa og ömmu austur í
sumarbústað. Var oft glatt á hjalla
á fögrum sumardögum, þegar
börnin skiptust á heimsóknum
milli sumarbústaðanna.
Sá, sem þessar línur skrifar,
hafði kynnst Jóni Kjartanssyni
löngu áður en leiðir lágu saman
sem nágrannar á Syðri-Reykjum.
í amstri og dægurþrasi stórborg-
arinnar gáfust allt of fá fækifæri
til að spjalla saman. Öðru máli
gegnir, þegar komið er út fyrir
skarkalann. Jón var hafsjór fróð-
leiks um menn og málefni og fylgd-
ist grannt með öllum hræringum
í þjóðfélaginu. Sérgáfa hans var
að sjá hinar broslegu hliðar lífsins,
og þekkti ég engan, sem kunni
betur að segja gamansögur, án
þess þó, að meiða nokkurn.
Jón færði það oft 1 tal við mig,
að hann hlakkaði til að njóta elli-
áranna fyrir austan, þegar anna-
sömum starfsferli lyki. A prjónun-
um hafi hann m.a. að byggja litla
sundlaug og nýta heita vatnið á
Syðri-Reykjum. Ræktun og fegrun
umhverfisins var ofarlega á baugi,
og á því sviði virtist hann alltaf
finna ný og ný verkefni.
Þegar Jón Kjartansson er nú
horfinn á braut, verður allt miklu
tómlegra. En fjöllin standa, há og
tignarleg, og áin okkar rennur
áfram milli bakka sinna, og minnir
okkur á ódauðleikann.
Alfreð Þorsteinsson
Vinur minn, Jón Kjartansson,
forstjóri, lést 21. nóvember sl. á
heimili sonar síns í Hamborg og
verður til grafar borinn frá Há-
teigskirkju í dag (þriðjudag) kl.
13.30.
Jón var fæddur í Siglufirði árið
1917. Hann var kominn af merkum
prestum í báðar ættir og var það
skaði fyrir íslensku þjóðkirkjuna
að hann skyldi ekki verða prestur.
Ungur missti Jón föður sinn og
ólst upp með móður sinni umvaf-
inn umhyggju og ást, sem hann
endurgalt í ríkum mæli. Á upp-
vaxtarárum Jóns var félagslíf og
atvinnulíf Siglufjarðar með mikl-
um blóma. Síldarbærinn mikli
skilaði þjóðarbúinu gífurlegum
gjaldeyristekjum árlega. Var hag-
ur landsins eiginlega algerlega
háður því að síldin veiddist.
Jón fór snemma að vinna hörð-
um höndum og taka þátt í atvinnu-
og félagslífi staðarins.
Að loknu prófi frá Samvinnu-
skóla íslands gerðist hann 18 ára
að aldri verkstjóri hjá einu stærsta
fyrirtæki landsins, Síldarverk-
smiðjum ríkisins á Siglufirði, og
starfaði þar í mörg ár m.a. undir
stjórn og handleiðslu hins þjóð-
kunna athafnamanns, Jóns Gunn-
arssonar verkfræðings, sem síðar
byggði upp sölukerfi SH í Banda-
ríkjunum. Þarna taldi Jón, að hann
hefði öðlast dýrmæta reynslu í
stjórnun og samskiptum við fólk
og verið sér hinn besti skóli.
Jón var mannblendinn og mjög
félagslyndur og starfaði í mörgum
félögum á Siglufirði ungur að
árum. Hann fór snemma að helga
sig stjórnmálum á vegum Fram-
sóknarflokksins og afskiptum af
bæjarmálefnum.
Hann var kosinn bæjarstjóri
Siglufjarðar 1949 og var það í
tæpan áratug. Áratug sem var
einn allra erfiðastur í allri sögu
Siglufjarðar.
Strax eftir heimsstyrjöldina
síðari steðjuðu miklir erfiðleikar
að þjóðarbúinu og ekki síst að
Siglufirði. Síldveiðin hafði brugð-
ist ár eftir ár og atvinnuleysi og
fátækt hélt innreið sína í Siglu-
fjörð. Tröllaukið verkefni beið hins
unga bæjarstjóra við að byggja
upp nýja atvinnuþætti í stað síld-
arinnar. Með persónulegri lipurð,
þrautseigju og harðfylgi tókst Jóni
að fá viðurkenningu ríkisvaldsins
á skuld þess við Siglufjörð, vegna
gjaldeyrisöflunar fyrri ára, með
því að veita kaupstaðnum betri
fyrirgreiðslu til uppbyggingar-
starfsins en almennt var gert.
Jón varð fljótt þjóðkunnur
maður af skörulegri baráttu að
framfaramálum Siglufjarðar.
Bæjarstjórastarf í litlum bæ var
enginn dans á rósum heldur dag-
legt strið við fjárhagserfiðleika.
Áður en atvinnuleysisbætur komu
til var það hlutverk bæjarstjóra
að greiða úr vanda atvinnuleys-
ingja og fátæks fólks. Að geta ekki
greitt úr erfiðleikunum var þung-
bært fyrir mann eins og Jón, sem
engan mann vildi láta synjandi
frá sér fara.
Árið 1957 var Jón Kjartansson
skipaður forstjóri Áfengisverslun-
ar ríkisins og helt hann þar um
stjórnvöl til dauðadags.
Eftir að Jón fluttist til Reykja-
víkur hlóðust brátt á hann ýmis
trúnaðarstörf m.a. í nefndum og
ráðum fyrir Framsóknarflokkinn,
sem hann fór í framboð fyrir í
Norðurlandi vestra 1959. Sat hann
á Alþingi sem 1. varamaður og
síðar aðalmaður meira og minna
í 8 ár. Þá var mjög eftir honum
sótst til starfa og forystu af ýms-
um félagasamtökum og líknar-
stofnunum.
Þannig var hann m.a. formaður
Siglfirðingafélagsins í Reykjavík
um langt skeið. Einn af stofnend-
um Rotarýklúbbs Austurbæjar í
Reykjavík, formaður Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar, í stjórn
Aðstoðar íslands við þróunarlönd-
in og fleira.
Jón var einn af þessum duglegu
mönnum sem alltaf hafði nógan
tíma. Ekkert mannlegt lét hann
sér óviðkomandi og var ávallt
reiðubúinn að leggja góðum mál-
efnum lið.
Jón var vissulega mikill af fjöl-
þættum störfum sínum. En meiri
af mannkostum sínum, mannlegri
hlýju og drengskap, sinni glöðu
léttu lund og fordómaleysi. Hvar
sem hann kom var hann hrókur
alls fagnaðar. Kímnigáfa hans var
einstök. Lítið atvik gat í frásögn
hans og flutningi orðið spreng-
hlægileg og ógleymanleg saga.
Hann vár stórskemmtilegur mað-
ur og sannkallaður gleðigjafi hvar
sem hann fór.
Á tímum, eins og nú, þegar
nöldur og niðurrif er í tísku, var
oft eins og að rekast óvænt á vin
í eyðimörk að hitta Jón Kjartans-
son og hlýða á græskulaust gaman
hans.
Mér finnst að með Joni sé að
hverfa gamall og góður tími, sem
aldrei kemur aftur.
Árið 1945 gekk Jón að eiga
unnustu sína glæsilega unga konu
Þórnýju Tómasdóttur Jónssonar,
kaupfélagsstjóra á Hofsósi og eig-
inkonu hans ólafar Þorkelsdóttur.
Hennar æskuheimili var annálað
fyrir rausn og greiðasemi. Hefur
Þórný í hvívetna verið manni sín-
um stoð og stytta í 40 ár og mikið
jafnræði meðþeim hjónum.
Börn þeirra Jóns og Þórnýjar
eru fjögur: Jónína Helga, gift Olafi
Björnssyni forstjóra, Tómas óli
hagfræðingur, kvæntur Matthildi
Helgadóttur, Kjartan hagfræðing-
ur, kvæntur Þórunni Tómasdóttur
og ólöf Guðrún, enn í foreldrahús-
um. öll eru börnin sóma og mynd-
arfólk.
Á fögru heimili þeirra hfa forn-
ar dyggðir verið í heiðri hafðar.
Þar ríkti gestrisni, umhyggja og
ást. Heimilið hefur verið traustur
griðastaður allrar fjölskyldunnar
og samband foreldranna við börn-
in var náið og innilegt. Þar þekkt-
ist ekkert kynslóðabil.
Við Sólveig og börn okkar send-
um Þórnýju og fjölskyldu hennar
vinar- og samúðarkveðjur í sorg
þeirra, en fagrar minningar um
elskulegan mann munu draga úr
sviðanum er frá líður.
Blessuð sé minning Jóns Kjart-
anssonar.
Ásberg Sigurðsson
Það var sumarið 1957 og við fé-
lagarnir með fyrsta háskólaárið
að baki vorum mættir á Siglufjörð
til þess að afla fjár og reynslu
síldarævintýrisins. Stóratburðir
virðast hafa gerst þar hvern dag,
svo ríkar eru minningarnar, en
einn atburður sker sig þó frá í
minni reynslu. Ég vann í SR 46
og þar voru engar geðlurður, yfir-
leitt voru þeir heimamenn, þrótt-
miklir og glaðværir, þar sem
mestum krafti stafaði af Jóhanni
Möller. En hlátrasköllin gengu
hinsvegar í bylgjum, þegar kóntór-
klæddur maður gekk um og hafði
hnyttniorði að víkja að sérhverjum
starfsmanni. Þetta var bæjarstjór-
inn, Jón Kjartansson, sem var
reyndar líka í framkvæmdastjórn
verksmiðjanna.
Árla morguns sat ég við einn
snigilinn til þurrkofnanna og
mjaltaði í hann mjöli sem ekki
hafði þurrkast nógu vel. Vinnu-
törnin var orðin löng og svefn-
þreytan sótti á. Skyndilega hrekk
ég upp við mikinn sársauka og í
svefnrofunum greini ég hlýlegt,
glettið andlit og heyri rödd segja:
„Þú verður að passa það vinur að
sofna ekki í vinnunni þegar stjórn-
arherrar eru á stjái." Þarna var
kominn Jón Kjartansson. Hann
var á gangi fram hjá þurrkofnin-
um, þegar hann sá mig falla fram
og hægri höndina lenda í sniglin-
um. Með snarræði sínu tókst hon-
um að forða því að ég stórskaðaði
eða jafnvel missti höndina. En
viðbrögðin voru einkennandi fyrir
Jón Kjartansson. Hann gerði lítið
úr eigin hlut, hvort sem það var
slík björgun sem ég hlaut eða
gagnrýni sem yfirmenn verða að
veita, en færði allt í hlýlegan,
glettinn búning, þannig að auðvelt
var við að taka.
Við Jón Kjartansson áttum síðar
nokkur samskipti, bæði meðan
hann var stjórnarformaður Hjálp-
arstofnunar kirkjunnar og eins
þegar við sátum saman á fundum
Þróunarsamvinnustofnunar ís-
lands. Og ævinlega var eins með
honum að vera, dugnaður hans og
óbrengluð yfirsýn, hlý og græsku-
laus kímni og holl ráð sem byggð-
ust á því lífsviðhorfi hans að allt
sem lifir eigi jafnan rétt til þess
að njóta sín og njóta lífsins. Hann
var maður mannúðar og veitti
öllum virðingu sína svo að þeir
nutu sín sem i návist hans voru.
Ég hef ekki getað nógsamlega
þakkað Jóni Kjartanssyni þá
björgun sem ég af honum þáði og
hvernig hann stóð við hlið mér á
stundu þegar harka og alvara lífs-
ins litu svo óþyrmilega eitt andar-
tak inn í áhyggjulausa æskuveröld
og knúðu til nýrra hugsana og
jafnvel lífssýnar.
Ég vildi ég hefði sagt honum
hvers virði þessi atburður var mér,
ég vildi ég hefði átt meiri kynni
af þessum heilsteypta manni, en
punktur hefur verið settur við lífs-
sögu hans og okkar er aðeins að
fela hann þeim Guði sem gaf hann.
Bernharður Guðmundsson
Kynni okkar Jóns Kjartansson-
ar hófust í Reykjavík veturinn
1934—’35. Hann var þá nemandi í
Samvinnuskólanum en ég í Kenn-
araskólanum. Við tókum báðir
þátt í félagslegum samskiptum
skólanna og einnig við aðra skóla.
Þá tókst með okkur vinátta, sem
enginn bilbugur hefur verið á í
meir en hálfa öld. Mér finnst stutt
síðan ég sá Jón í fyrsta sinn, glað-
legan en virðulegan, leiftrandi af
góðum áformum og háum hugsjón-
um. Hann hefur æ síðan verið í
hópi minna kærustu vina. Góðvild
hans og umhyggjusemi hefur veirð
sem ljós á lífsbrautinni. Það syrtir
að er slíkir menn kveðja jafn
snögglega. I brjósti hans sló stórt
og hlýtt hjarta. Hann var mótaður
við móðurkné af góðhug og ástúð
til alls sem lifir. Slíkur maður
hlaut að njóta mannhylli og vin-
áttu margra. Sú varð og raunin á.
Nú er skarð fyrir skildi:
„En á bjartan orðstír aldrei fellur
umgjörðin ergóðra drengja hjörtu“
Ég kom fyrst á æskuheimili Jóns
í Siglufirði í desember 1939. Þá
kynntist ég móður hans, Jónínu
Tómasdóttur, eftirminnilegri
ágætiskonu, sem ég lærði margt
af. Jónína var orðin ekkja, þegar
hér var komið. Jón var einkasonur
hennar, augasteinn og eftirlæti,
stolt hennar og framtíðarvon.
Eldri sonur hennar, Helgi, var lát-
inn fyrir all mörgum árum, rúm-
lega tvítugur að aldri. Mikill
myndarmaður að allra dómi.
Þarna kynntist ég því best, hvernig
fóður einkasonur er móður sinni.
!g átti eftir að fylgjast með því
betur. öll árin sem Jón bjó í Siglu-
firði eftir þetta eða til 1958 kom ég
árlega þangað vegna sérstakra
starfa minna þar og raunar tals-
vert lengur. Ég var þvi tíður gestur
á heimili þeirra. Eftir að Jón og
Þórný Tómasdóttir stofnuðu sitt
myndarlega heimili 1945 var sama
uppi á tengingnum. Ég sá þrjú
elstu börnin vaxa þar upp, kát og
fjörug, við ástríki góðra foreldra.
Það fjórða fæddist eftir að flutt
var til Reykjavíkur. Jónína bjó
áfram í húsinu sínu við Norðurstíg,
en Jón byggði að nokkrum árum
liðnum, stórhýsi norðan við það.
Gestrisnin, góðvildin og hlýjan,
sem einkenndi æskuheimili Jóns,
setti einnig svipmót á hið nýja
heimili. Þórný stóð strax á glæsi-
legan hátt við hlið hans og það
hefur hún gert af miklum sóma í
40 ár. Þeir eru margir, sem eiga
góðar minningar frá þeim rausn-
argarði.
Þrír voru meginþættirnir í ævi-
starfi Jóns. Verkstjóri hjá Síldar-
verksmiðjum ríkisins, bæjarstjóri
á Siglufirði og forstjóri ÁTVR, auk
fleiri verkefna í styttri tíma. Öll
þessi störf fórust honum vel úr
hendi. Samstarf hans við fólkið,
sem vann við framangreindar
stofnanir var með sérstökum
ágætum. Hann átti hvarvetna
vinsældum að mæta og vitnis-
burður hans um starfsfólkið var
sérlega góður. Allt bar þetta vott
um góðan starfsanda á vinnustöð-
unum, enda vart við öðru að búast.
Áhugi Jóns fyrir þjóðmálum
kom fljótt í ljós og rúmlega þrítug-
ur að aldri var hann kjörinn bæj-
arstjóri á Siglufirði. Hann var 1.
varaþingmaður Framsóknar-
flokksins í Norðurlandskjördæmi
vestra frá 1959 og þingmaður þar
1969—’79, eftir fráfall Skúla Guð-
mundssonar alþingmanns. Hann
sat alls á 11 þingum, einhvern
tíma. í Miðstjórn Framsóknar-
flokksins var hann í áratugi og
gegndi auk þess mörgum trúnaðar-
störfum fyrir flokkinn, sem hann
rækti með ágætum. Lifandi áhugi
Jóns fyrir málefnum Framsóknar-
flokksins og þátttaka hans í ýms-
um félagsmálahreyfingum, gerðu
hann að áhrifamanni innan flokks-
ins um langt skeið.
Hann var áhugamaður um mál-
efni kirkjunnar, enda kominn af
kunnum prestaættum i báðar
ættir. Var formaður Hjálparstofn-
unar kirkjunnar í 10 ár, auk fleiri
trúnaðarstarfa á þeim vettvangi.
Siglfirðingur var fagurt orð í
munni Jóns. Mér fannst hann bera
það fram með sérstökum mál-
hreim og setja upp hátíðlegan svip.
Það fól í sér djúpa merkingu og
snerti marga strengi. Það fól einn-
ig i sér viðkvæmni og stolt. Jón
var bæjarstóri í Siglufirði í 9 ár.
Hann hóf störf sín nokkrum árum
eftir að síldin hvarf endanlega eða
1949.
Jón barðist ótrauður fyrir nýrri
uppbyggingu atvinnulífsins með
togurum og öðrum atvinnutækj-
um. Áður hafði Siglufjörður nær
eingöngu treyst á síldina. Þegar
hún hvarf fyrirvaralítið varð ógn-
vekjandi atvinnuleysi. Mér líður
seint úr minni sú bjartsýni, kjark-
ur og stórhugur, sem einkenndi
baráttu Jóns á vígstöðvunum hér
syðra fyrir endurreisn atvinnulífs-
ins á Siglufirði. Honum varð ótrú-
lega mikið ágengt, svo okkur vin-
um hans ýmsum, þótti árangurinn
stundum nálgast kraftaverk. Hann
sótti ekki mál sitt með betlistarf
í hendi, heldur á þeim sögulegu
staðreyndum að Siglufjörður hefði
í áratugi verið gullkista fyrir þjóð-
arbúið, og nú væri komið að endur-
greiðslu af illri nauðsyn. Hann bar
höfuðið hátt og flutti mál sitt af
myndugleika. Hæfileikar hans
voru miklir til að laða saman hin
ólíkustu öfl til sameiginlegrar
baráttu fyrir málstað Siglufjarð-
ar.
Eitt sinn samþykkti ríkisstjórn-
in tiltekinn stuðning við málefni
Siglufjarðar gegn því, að bærinn
afhenti ríkinu Skeiðsfossvirkjun,
sem þá var ekki margra ára gömul.
Þá þótti Jóni umbjóðendum sinum
misboðið og sagði nei á stundinni,
án þess að ræða það við einn eða
annan. Honum fannst virkjunin
þá vera eina ljósglætan í því svart-
nætti, sem fram undan væri í
málum bæjarins. Fallið var frá
skilyrði þessu vegna einbeitni Jóns
og er Siglufjörður einn eigandi
Skeiðsfossvirkjunar. Þegar Jón
hvarf úr starfi bæjarstjóra í árs-
byrjun 1958 hafði mikið áunnist
og atvinnulífið byggt upp af togur-
um og fiskibátum, sem ekki voru
bundnir síldveiðum. Þannig var
bænum bjargað frá eyðingu sem
annars hefði orðið á nokkrum
árum.
Jón var ákaflega félagslega
sinnaður maður. Kom víða við og
eftirsóttur til forustu. Hann var
starfssamur, bjartsýnn og óragur
að takast á við verkefnin. Hann
vildi ætíð láta gott af sér leiða í
hverju máli, sem hann vann að. I
góðra vina hópi var hann glaður
og reifur. Hafði skemmtilega frá-
sagnargáfu og gat á stundum
brugðið sér í gerfi leikarans. Hátt-
vísin brást honum hinsvegar aldr-
ei. Hann var allra manna vinsæl-
astur. Margir sakna nú góðs vinar,
er hann hverfur af þessum heimi.
Það á við um Jón sem sagt var um
annan merkan íslending, sem féll
svipiega frá, á öldinni sem leið:
„Áður sat ítur með glöðum
ogorðumvelskipti.
Nú reikar harmur í húsum
og hryggð á þjóðbrautum."
Hugljúfur vinur er kvaddur.
Honum er þökkuð samfylgdin og
fjölskyldunni sendar einlægar
samúðarkveðjur.
Dan. Ágústíunsson
Jón Kjartansson forstjóri
Áfengis- og tóbaksverslunar ríkis-
ins er kvaddur í dag.
Þegar Jón Kjartansson varð
forstjóri Áfengisverslunar ríkisins
átti ég því láni að fagna að leiðir
okkar lágu saman og einkum eftir
að mer var falin forsjá Lyfjaversl-
unar ríkisins.
Hin nánu tengsl Lyfjaverslunar
ríkisins og Áfengis- og tóbaks-
verslunar ríkisins kröfuðst náins
samstarfs okkar, sem hefur reynst
snurðulaust og án árekstra í öll
þessi ár og hefur með tímanum
þróast í einlæga vináttu og gagn-
kvæmt traust.
í rekstri fyrirtækja skiptast á
skin og skúrir og hefur þar verið
ómetanlegt fyrir mig á erfiðum
stundum að geta snúið mér til Jóns
Kjartanssonar og þegið af honum
holl ráð og átt hjá honum vísan
stuðning. Undir þetta veit ég að
fleiri geta tekið, bæði starfsfólk
hans og aðrir, þvi að þótt Jón
Kjartansson hafi oft verið önnum
kafinn, þá var hann laginn á að
finna stund til þess að leggja sitt
til að leysa vandamál annarra og
sparaði þá hvorki tíma né fyrir-
höfn.
Jón Kjartansson var með hátt-
vísustu mönnum og hafði næma
tilfinningu fyrir því hvað bæri að
gera og hvað ekki á viðkvæmum
stundum og víst er um það, að
notalegt var að vera í návist hans.
Minnist ég þess sérstaklega i ferð-
um, sem við fórum saman ásamt
eiginkonum okkar, bæði hér heima
og á hinum norðurlöndunum,
vegna samstarfs norrænna áfeng-
isverslana. Ég veit að norrænir
starfsbræður báru virðingu fyrir
Jóni Kjartanssyni, mátu hann
mikils og minnast hans með sökn-
uði.
Þegar það spurðist út á sínum
tíma, að Jón Kjartansson yrði
næsti forstjóri Áfengisverslunar
ríkisins, spurði ég sameiginlegan
kunningja: „Hvernig maður er Jón
Kjartansson?" og hann svaraði að
bragði: „Hann er góður drengur,
hann Jón.“ Þá vissi ég ekki hver
Jón Kjartansson var, en nú eftir
Sjá bladsíðu 58.