Morgunblaðið - 03.12.1985, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER1985
37
Pamela Sanders Brement og Marshall Brement.
Ljósmynd/Roloff Beny
af Roloff Beny sérstaklega til birt-
ingar í þessari bók. En ferðafélag-
ar þeirra Pamelu Sanders og Rol-
off Benys um landið voru Brement
sendiherra og Steven Martindale,
bandarískur lögfræðingur og bók-
menntamaður, sem raunar átti
hugmyndina að því, að sendiherra-
frúin og víðkunnur ljósmyndari
tækju upp samstarf um samningu
slíkrar bókar. Formála skrifar
John Julius Norwich, sem kynntist
íslandi, þegar hann varð starfs-
maður við Norðurlandadeild utan-
ríkisráðuneytisins í Washington
1954 og kom til íslands 1974 og
1984. Heiti bókarinnar er ICE-
LAND 66° north.
Pamela Sanders er þjálfaður
rithöfundur og Roloff Beny er list-
rænn myndasmiður. En það leynir
sér ekki, að ferðafélagarnir eiga
sinn þátt í því hversu vönduð og
skemmtileg bókin er, ekki sízt
Marshall Brement. Meginbygging
bókarinnar er þannig, að hún er
lýsing á ferðum um landið: að
Gullfossi, Geysi og til Þingvalla,
um söguslóðir Njálu, um Snæfells-
nes, að Skálholti og Hólum, á
vikulangri hringferð um landið,
um Kirkjubæjarklaustur að Höfn
og í Öræfi, til Hallormsstaðar og
að Dettifossi, til Mývatns, í Náma-
skarð óg til Akureyrar, að Goða-
fossi og um Skagafjörð og Borgar-
fjörð til Reykjavíkur. Kjarni
ferðasagnanna er í raun og veru
saga íslendinga í hnotskurn, frá-
sögn af því, sem merkast gerðist
á hverjum stað, á söguöld, á tímum
erlendra yfirráða, þegar eldgos,
jarðskjálftar og pestir herjuðu á
þjóðina, og þegar hún hóf sig úr
fátækt til bjargálna. Og ekki er
aðeins sagt frá atburðum, heldur
einnig frá einstaklingum og örlög-
um þeirra. Á því er fullur skilning-
ur í hversu ríkum mæli saga ís-
lendinga hefur verið saga einstakl-
inga. Frásögnin er látlaus og
skemmtileg, hvorki stíll kennslu-
bóka né dagblaða. Og hvarvetna
skín í gegpum frásögnina undrun-
in yfir öllu því, sem gerzt hefur á
þessari afskekktu eyju, og aðdáun
á fólkinu, sem þar hefur lifað,
hugsað og skrifað.
En ferðasögurnar eru ekki að-
eins orð, vel sögð og sönn. Þær eru
einnig fólgnar í frábærum ljós-
myndum, sem sýna landslag og
fólk, náttúruundur gerð af guði,
fábrotnar byggingar, gerðar af
manna höndum og fólkið sjálft.
Ein sér hefðu orðin ekki sagt alla
söguna. Og einar sér hefðu mynd-
irnar ekki veitt fullan skilning á
því, hvað ísland og íslendingar í
raun og veru eru. En í sameiningu
reynist þetta ein heild.
Gott dæmi um þá aðferð höfund-
ar að tengja saman heimsókn á
söguslóðir og frásögn af söguhetj:
um er fimmti kafli bókarinnar: í
leit að Njáli. Hún hafði fengið
Svein Einarsson, son þess vísinda-
manns, sem mest hefur rannsakað
Njálssögu, til þess að fylgja þeim
á þessar slóðir. Sagan er sögð í
megindráttum og sögusviðinu lýst.
Sveinn las kafla úr Njálu og eru
þeir prentaðir. Að loknum kaflan-
um um víg Höskuldar vekur höf-
undur athygli á því, að atburðarás-
in minni á víg Sesars, Mörður hafi
leikið sama hlutverk gagnvart
Njálssonum og Cassius gagnvart
Brútusi, og vitnar í ritgerð, sem
Matthías Johannessen hafi ritað
um þetta efni. Pamelu Sanders
tekst í þessum kafla að kynna
persónur og atburði Njálssögu með
skýrum hætti. Þetta er einn bezti
kafli bókarinnar.
Síðasti kaflinn er frásögn af
dags ferð til Þingvalla í glampandi
sólskini. Það var síðasti dagur
Roloffs Beny á íslandi. Auðvitað
er Þingvöllum lýst og því, sem þar
hefur gerzt. Og þar eru framúr-
skarandi myndir frá Þingvöllum.
En Pamela Sanders hefði ekki
verið sú, sem hún er, hefði hún
ekki notað tækifærið til þess að
koma við á Gljúfrasteini hjá Auði
og Halldóri Laxness, birta af
honum skemmtilega mynd og
segja frá honum og verkum hans.
Henni finnst ekkert sjálfsagðara.
Og hún hefur eftir manni sínum:
„Laxness er ísland".
III.
ICELAND 66° north er ekki
eingöngu lýsing á ferðum um ís-
land, prýdd fögrum myndum, og
frásögn af sögu íslendinga og
sögustöðum. Þar er einnig fjallað
um þjóðlíf á íslandi. Fyrsti
kaflinn: ULTIMA THULE er lýs-
ing á því, er Pamela Sanders sótti
þá félaga Roloff Beny og Steven
Martindale snemma morguns til
Keflavíkurflugvallar. Ljósmynd-
aranum leizt ekki á landslagið. Og
ekki heldur á útsýnið úr gluggum
sendiherrabústaðarins við Laufás-
veg. Þegar gestirnir höfðu hvílt
sig, snæddu þeir hádegisverð með
sendiherrahjónunum, og voru ís-
lenzkir réttir á borðum. Þau hófu
þá þegar að segja gestunum frá
Islandi og fslendingum. Það er til
marks um þá gamansemi, sem víða
bregður fyrir í bókinni, að höfund-
ur segir, að það hafi hún tekið sem
ták um að allt mundi fara vel,
þegar Beny hafi viljað bragða tví-
vegis á hákarli og brennivíni. Það
höfðu aðeins gert tveir menn áður
í þeirra húsi: Vísindamaður frá
Oxford og bandarískur flotafor-
ingi.
Annar kaflinn er lýsing á Bessa-
stöðum og heimsókn til forsetans.
Þar er ýtarlega sagt frá Grími
Thomsen. Og í þriðja kaflanum er
fjallað um Reykjavík og lýst mið-
degisverði hjá Kristjönu og Baltas-
ar Samper. Þar er tækifæri m.a.
notað til þess að segja frá reglum
íslendinga um nafngiftir. En lítið
atvik úr veizlunni er til marks um
það, að hinn víðfrægi og veraldar-
vani ljósmyndari hefur fljótt verið
farinn að kynnast háttum á ís-
landi og læra að meta þá. Að
spönskum sið hófst kvöldverðurinn
ekki fyrr en hálf ellefu og var hinn
glæsilegasti og tók langan tíma.
En Roloff Beny syfjaði og hallaði
aftur augunum. Hann var búinn
að biðja húsmóðurina um að fá að
taka mynd af henni við matseld-
ina, og hefur þá kannske fundizt
tiigangi sínum náð. En þegar hún
sér, að hann er að sofna, hrópar
hún upp yfir sig: „Dr. Beny, þér
eruð ekki búinn að fá matinn." Þá
lyftir hann þungum augnlokunum
og segir, mills svefns og vöku:
„Kallaðu mig Roloff."
Það má vera íslendingum fagn-
aðarefni, að bókin ICELAND 66°
north er komin út. Það er ánægju-
legt, að kona bandarisks sendi-
herra, sem bjó hér í fjögur ár,
skuli hafa lært að meta ísland og
íslendinga í þeim mæli, að finnast
ástæða til þess að segja heiminum
frá því. Óg það gefur bókinni
auðvitað sérstakt gildi, að jafn-
ágætur listamaður og Roloff Beny
skuli hafa tekizt á hendur að sýna
ísland í því ljósi, sem hann gerir.
í síðasta kafla bókarinnar segir
Pamela frá því, að kvöldið áður
en Roloff hafi- haldið aftur til
Rómaborgar hafi þau gengið
umhverfis tjörnina. Það var útsýn-
ið, sem hann hafði séð fyrsta
morguninn og hafði ekki vakið
hrifningu hans. En þegar þau
komu að sendiherrabústaðnum,
segir hún, að hann hafi litið til
sín, brosað kankvíslega og sagt:
„Þú hafðir, þegar öllu er á botninn
hvolft, rétt fyrir þér varðandi ís-
land.“
Síðast en ekki sízt ber þess að
geta, að óbeinn þáttur Marshall
Brements sendiherra í öllu verkinu
og þeim anda, sem gegnsýrir það,
er ótvíræður. Skilningur hans á
íslenzkri tungu og bókmenntum, á
íslenzkri þjóðarsögu og þjóðarsál,
er einstakur. Þess munu íslending-
ar ávallt minnast.
Karsten Andersen stjórnandi og Staffan Scheja píanoleikan.
Sinfóníu-
tónleikar
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Efnisskrá:
Jón Nordal.. .Concerto lirico
Beethoven .. .Píanókonsert nr. 4.
Tsjaikofský— Sinfónía nr. 4
Stjórnandi: Karsten Anersen, Ein-
leikari: Staffan Scheja.
Conserto lirico eftir Jón Nor-
dal er fyrir strengjasveit og
hörpu og var samið fyrir tíu
árum fyrir Kammersveitina í
Uppsölum og er nú í fyrsta sinn
flutt af Sinfóníuhljómsveit ís-
lands. Blæheimur verksins er
angurvær „lýrikk" þar sem átök
og spenna eru óþörf því gerður
hefur verið sáttmáli við sam-
hljómum fegurðarinnar. Con-
certo lirico og falleg samhljóm-
an, elskulegt og lýriskt tónverk
og fallega flutt undir stjórn
Karsten Andersen. Fjórði kon-
sertinn, píanókonsertinn eftir
Beethoven, er í raun sinfónía
fyrir píanó og hljómsveit, stór-
kostlegt skáldverk er rýmir vel
Bach og
Þriðju tónleikar Tónlistarfé-
lags Kristskirkju voru haldnir
um helgina og var flutt tónlist
eftir Bach og Hándel. Flytjendur
voru Camilla Söderberg á blokk-
flautu, Helga Ingólfsdóttir á
sembal og Ólöf Sesselja óskars-
dóttir á gamba. Á efnisskránni
voru þrjár sónötur eftir Handel
og tvær eftir Bach. Sónöturnar
eftir Hándel eru upprunalega
samdar fyrir blokkflautu og bera
ópusnúmerið 1 og voru nr. 11, 7
og 2 leiknar að þessu sinni, allt
falleg verk og mjög vel flutt.
Sónöturnar eftir Bach voru ekki
eins ekta blokkflautuverk og hjá
Hándel. Fyrsta sónatan mun
vera nr. 1020 samkvæmt við-
bótarskrá Schmieder (BMV) og
talin vera eftir Carl Philipp
Emenúel. í þeirri gerð er hún i
g-moll og ætluð fyrir fiðlu og
sembal. Hvað sem þessu líður er
þetta fallegt verk og hattar
hvergi fyrir, þó verkið sé eftir
soninn, sem var frábært tón-
skáld. Seinni sónatan er merkt
1031, samkvæmt BMV í uppruna-
gerð í Es-dúr. Camilla Söderberg
er feikna góður blokkflautuleik-
ari og samstarf hennar við Helgu
Ingólfsdóttur og ólöfu Sesselíu
Óskarsdóttur er að nálgast hið
óaðfinnanlega, því fyrir utan að
fyrir stórbrotnum leik og list-
rænni túlkun. Staffan Scheja er
teknískur píanóleikari og lék
einstaka skala mjög vel og allt
að þvi glæsilega, en mikið vant-
aði á að leikur hans næði jafnt
og tónlistin og í raun dró hann
úr ágæti verksins. Það er ekki
nóg að spila, jafnvel þó á köflum
mætti heyra fallega mótaða tón-
hendingar, þegar um er að ræða
stórfenglegt skáldverk, þar sem
ekkert minna dugar en stórfeng-
legur leikur. Síðasta verkið var
sú fjórða eftir Tsjaíkofský og svo
undarlegt sem það kann að virð-
ast eiga margir tónlistarunnend-
ur erfitt með að gleðjast við
hlustun á verkum Tsjaíkofskýs
og margir eru þeir sem telja
hann ekki gott tónskáld. Karsten
Andersen og Sinfóníuhljómsveit-
in gerðu margt mjög vel i þessari
„hasar" sinfóníu Tsjaíkofskýs.
Þá var leikur hljómsveitarinnar
í píanókonsertinum góð og
greinilegt að Karsten Andersen
kann mjög vel til verka í að
stjórnaundirleik.
Hándel
hér leika saman góðir listamenn,
eiga þeir að baki margra ára
samvinnu og að því leyti hefur
þessi kammerkór nokkra sér-
stöðu hér á landi. Það sem að
nokkru gerir erfitt um vik að
halda tónleika í Kristskirkju er
yfirmáta mikil enduróman
kirkjuskipsins. Trúlega þarf að
gera athugun á því hvar endur-
ómanin er minnst en líklega er
ekki alls kostar gott að hljóðgjaf-
arnir séu fyrir miðju skipi. Þrátt
fyrir að tónn sembalsins sé ekki
mjög sterkur er hann viðkvæmur
fyrir enduróman og í hröðum
leik vilja tónar hans renna út í
eitt. Ef hljóðfæraleikarar eru
staðsettir í miðju kirkjuskipi
veldur það krosssamslætti
hljóðsins en ef þeir væru stað-
settir fyrir öðrum hvorum enda
langskipsins, mætti ætla að
hljóðfærið yrði með öðrum hætti,
svo sem eins og þegar tónflytj-
endur eru upp á altarispallinum
eða jafnvel að baki altarisins.
Þetta minnir á að orgelið hljóm-
ar ekki með mikilli enduróman,
enda kastast hljóðið þar frá vegg
um endilangt kirkjuskipið. Þetta
er hér sagt til athugunar því
Kristskirkja er elskulegt hús
Guðs, þar sem vistarverur eru
margar og ein fyrir fagrar listir.