Morgunblaðið - 01.06.1986, Síða 44

[
i
I
i
i
I
l
i
f
{
M
LJÆJÐA
JOAmjMMTTg .0I«A.T®3!U)í!OM
IÐ, SUNNUDAGUR1. JUnÍ 1986
+
Prentað ef ni I heiminum allt f rá érinu 1950 liggur undir skemmdum:
Pappírinn mun að lokum molna vegna
sýringar, ef ekkert verður að gert
Morgunblaðið/Júlíus Siguijónsson
Finnbogi Guðmundsson landsbókavörður með eitt
af dag'blaðabindunum, sem þegar hafa verið ljósrit-
uð. Mikið magn íslenskra blaða og tímarita bíður
nú filmunar i Landsbókasafninu.
Áslaug Jónsdóttir, forstöðumaður viðgerðarstofu
Þjóðskjalasafns. Hún sýnir okkur hér viðgert
handrit frá 18. öld t.v. og óviðgert t.h. Þessi
handrit eru frá 18. öld og þvi rituð á handunninn
pappír, sem Aslaug segir auðvelt að gera við.
Þvi sama er þvi miður ekki að heilsa með nýrri
pappir, eins og fram kemur í greininni.
Ef þú lesandi góður hyggst
geyma þetta eintak Morg-
unblaðsins, t.d. til aflestr-
ar fyrir afkomendur þína, máttu
reikna með að endalok blaðsíðunn-
ar, sem þetta er ritað á, verði þau
að molna í höndum eins þeirra.
Þessi dapra framtíðarsýn á ekki
einvörðungu við um þetta eintak
Morgunblaðsins heldur öll blöð, og
reyndar einnig bækur, sem út hafa
verið gefnar ailt frá miðri síðustu
öld.
Að sögn Finnboga Guðmunds-
sonar landsbókavarðar, sem ný-
kominn er af alþjóðlegri ráðstefnu
samtaka landsbókavarða í sam-
vinnu við UNESCO og Alþjóðasam-
tök bókavarðafélaga, er eitt af
aðaláhyggjuefnum þessara stétta
það, að pappír, sem notaður hefur
verið í heiminum við bóka- og blaða-
útgáfu ailt frá árinu 1850, liggur
undir skemmdum. Rannsóknir sem
gerðar hafa verið í bókasöfnum um
allan heim sýna, að vegna sýringar
pappírsins fer að sjá á honum eftir
u.þ.b. 50 ár og fyrirsjáanlegt að
hann muni að lokum molna í hönd-
um notenda, ef ekkert er að gert.
Þetta sama á við að nokkru hér á
landi og mun ástand gamalla dag-
blaða hvað verst. Rætt var við
Finnboga og Áslaugu Jónsdóttur
forstöðumann viðgerðadeildar Þjóð-
skjalasafns af þessu tilefni.
Ráðstefnan sem Finnbogi sat var
haldin í Þjóðbókasafninu í Vínar-
borg 7.-10. apríl sl. Þátttakendur
voru um 100 frá um 50 löndum.
Niðurstöður erinda framsögu-
manna bentu til, að sögn Finnboga,
að um fjórðungi bókakosts í rann-
sóknarbókasöfnum heims væri
hætt, en þá ráð fyrir því gert, að
frávik séu frá þessu í einstökum
löndum og við sérstakar aðstæður.
Bandarísk áætlun um varðveislu
„stökkra" rita, sem svo eru kölluð,
er talin koma til með að kosta um
400 milljónir doliara og þá er ekki
tekið tillit til varðveislu hvers konar
skjala og efnis, sem ekki telst til
bóka.
Annar þáttur ráðstefnunnar §all-
aði um helstu úrræði og um þau
rætt í fjórum liðum. í fyrsta lagi
rétta meðferð og geymslu. Þá við:
gerð og eyðingu sýru úr pappír. í
þriðja lagi flutning texta úr einu
formi í annað og í fjórða lagi við-
búnað við hvers konar háska, t.d.
eldi og vatni. Varðandi fyrsta liðinn,
sjálfa meðhöndlun gagnanna í söfn-
unum var sérstaklega fjallað um
ómjúka - meðferð t.d. Ijósritun
þeirra. Þá var minnst á hita- og
rakastig, sérstaklega var varað við
miklum sveiflum frá degi til dags
og við flutninga.
Afsýring talin mikilvirkust.
• Finnbogi sagði, að á ráðstefnunni
hefði komið fram, að afsýring
pappirs sé talin ein mikilvirkasta
leiðin til að bjarga verulegu magni
bóka í heiminum í dag og sú aðferð
sé komin á nokkum rekspöl í
Kanada, Austurríki, Frakklandi og
í Bandaríkjunum. í Kanada er ætl-
unin að afsýra um 40 þúsund bindi
árlega fyrir 3 */* til 41/* kanadísks
dals hvert. Library of Congress í
Washington stefnir að afsýringu
500 þúsund binda árlega. Kostnað-
ur 4>/2 dalur á bindi, þar af 3'/2
fyrir sjálfa afsýringuna. Takist að
afsýra árlega eina milljón binda
lækkar kostnaðurinn í 2 dali á
bindi. Til þessarar afsýringar hafa
verið smíðaðir með æmum kostnaði
sérstakir geymar og þurrkarar.
I riti sem gefíð Iiefur verið út
nýlega í Washington og nefnist
„Brittle books" - Stökkar bækur,
em birtar skýrslur nefndar, er fjall-
ar um þessi efni. þar kemur m.a.
fram eftirfarandi: Menn hafa eink-
um áhyggjur af ritum, prentuðum
eftir miðja 19. öld. Pappírinn í þeim
langflestum vill súma, verður
stökkur og endist miklu verr en sá
pappír, er áður var notaður í bækur.
Rannsóknir sýna, að bækur prent-
aðar á hinn vonda pappír, láta
verulega á sjá, úr því að hálf öld
er liðin frá prentun þeirra. Gömlu,
stóm rannsóknarbókasöfnin, t.a.m.
í Bandaríkjunum, verða verst úti,
því að talið er að um fjórðungur
rita þeirra sé stökkur, ekki verði
brotið nema einu sinni eða tvisvar
upp á blaðhom í þeim, án þess að
það rifni. Nú er allt upp í 80% bóka-
kosts þessara safna prentað á
pappír, sem á fyrir sér að súma,
svo að af því má sjá, hvert stefnir.
I Library of Congress í Washington
er talið, að á ári hverju fari um 77
þúsund bindi yfir hættumörkin og
verði talin til stökkra rita.
Pappírsframleiðendur
hafa lítinn áhuga
Þótt unnið sé markvisst að því í
Bandaríkjunum að hvetja útgefend-
ur til að prenta rit sín á varanlegri
pappír, er árangurinn þar enn tak-
markaður og mun minni í öðmm
löndum. Pappírsframleiðendur hafa
lítinn áhuga á þessum málum, enda
er aðeins örlitlu broti af þeim papp-
ír, sem framleiddur er í Bandaríkj-
unum, varið til bókagerðar."
Það kom og fram á ráðstefnunni,
að algengasta aðferðin við verndun
efnis til geymslu er flutningur texta
úr einu formi í annað. Þar er filmun
hvers konar notadrýgst. Nýjasta
aðferðin er flutningur efnis á sér-
staka diska, sem rúma allt að 10-15
þúsund myndir á hvorri hlið. Þessi
aðferð er þó enn á tilraunastigi og
ekki útséð um kostnað. Library of
Congress hefur um langt árabil
gengist fyrir filmun ýmissa gagna
í Asíu. Er sú miðstöð starfrækt í
bandaríska sendiráðinu í Nýju Delhi
og þar fllmuð um þessar mundir
143 dagblöð, 45 tímarit og 53
stjornartíðindi frá 21 landi. Þá
vinnur sérstakur hópur í Bandaríkj-
unum nú skipulega að filmun
bandarískra rita frá 1870 til 1920
og á kínversku efni frá tímabilinu
1880 til 1949.
I ljósi framkominna upplýsinga
var Finnbogi spurður hvemig ástatt
væri um íslenzkan bókakost. Hann
svaraði: „Sumt af honum er hætt
komið, og þá ekki sízt mörg blöðin,
prentuð á vondan pappír, sem orð-
inn er mjög stökkur. Unnið hefur
verið lengi að filmun blaða, en það
verk hefur sóst hægt af ýmsum
ástæðum. Aðstaða í Safnahúsinu
hér við Hverfisgötu er mjög erfíð,
við orðið að hafa myndadeildina á
tveimur stöðum í húsinu, mynda-
tökuna á efstu hæð, þar sem loft-
hæð er nóg fyrir hin stóru míkró-
fllmuvél og úrvinnsluna í kjallara.
í þessu efni verður bylting, þegar
við komumst í Þjóðarbókhlöðu. Þar
er gert ráð fyrir rúmgóðri mynda-
stofu og með bættum tækjakosti
og auknu starfsliði ættum við að
geta gert stórátak til fílmunar þess
hluta blaða- og bókakostsins sem
brýnast er að geta friðað.
Þau blöð, sem eru í stærra broti
fara á 35 millimetra filmu, en hin
minni blöð og tímarit á 16 milli-
Minnst 7 5 ára
afmælis Þing-
eyrarkirkju
Þingeyri:
SUNNUDAGINN 13. apríl var
minnst 75 ára afmælis Þingeyr-
arkirkju með hátíðarguðsþjón-
ustu.
Lárus Þ. Guðmundsson prófastur
frá Holti í Önundarfirði og séra
Gunnlaugur Garðarsson þjónuðu
fyrir altari, en séra Jón Ragnarsson
frá Bolungarvík las ritningargrein-
ar. Margrét Bóasdóttir söng stól-
vers við undirleik Margrétar Gunn-
arsdóttur, Kirkjukór Þingeyrar-
Irirlgu söng undir stjóm Tómasar
Jónssonar og organleikari var Emil
Hjartarson skólastjóri á Flateyri.
Meðhjálpari var Davíð Kristjánsson.
í lok messunnar flutti formaður
sóknamefndar, Ólafur V. Þórðar-
son, ávarp. Minnist hann genginna
og brottfluttra klerka kirkjunnar
og organleikara og þá sérstaklega
Ólafs Ólafssonar skólastjóra, sem
orðið hefði 100 ára þennan dag, ef
hann hefði lifað. Einnig gat hann
þess, að gróflega reiknað myndu
gluggar í kirkjuna kosta um hálfa
milljón króna.
Að athöfninni lokinni var kaffí-
drykkja í félagsheimilinu og var þar
Qölmenni mikið. Séra Lárus Guð-
mundsson flutti ræðu og kom víða
við. Minntist^ hann afabróður síns,
Rögnvaldar Ólafssonar, er teiknaði
kirkjuna og hve mikla alúð hann
lagði í það verk, ennfremur um-
mæla móður sinnar um búsetu á
Þingeyri — en þar hafði henni alltaf
fundist vera söngur og sólskin.
Bjami Grímsson kaupfélagsstjóri
afhenti formanni sóknamefndar
peningagjöf, milli tíu og ellefu þús-
und krónur, sem var afgangs af
Þingeyrarkirkja
því fé er safnaðist til að reisa
minnisvarða séra Stefáns Eggerts-
sonar á Þingeyrarflugvelli. Mælst
var til að féð yrði notað til að prýða
kirkjuna. Kvenfélagið Von gaf
kirkjunni 10 fermingarkyrtla.
Undir borðum söng Margrét Bó-
asdóttir við undirleik nöfnu sinnar.
Var það hápunktur samsætisins,
sannkallaður hvalreki á fjörur Þing-
eyringa, enda var þeim mjög vel
fagnað. Áður en hófi þessu lauk las
séra Gunnlaugur kveðjur og skeyti
er bárust í tilefni dagsins, þ. á m.
frá Baldri Sigutjónssyni fyrrv. org-
anleikara og séra Torfa Stefánssyni
ogfrú.
Er skrifað var fyrr um Þingeyrar-
kirkju vantaði vitneskju um hver
hefði gefið kirkjuklukkumar og
hver hefði verið eigandi Þingeyrar,
er kirkjan var byggð. Gunnar
Hvammdal veðurfræðingur sem er
Dýrflrðingur og manna fróðastur
um allt er snertir DýraQörðinn, brá
skjótt við og bætti okkur viti. Þáver-
andi forstjóri Gramsverslunar, Ólaf-
ur Benjamínsson, gaf kirkjuklukk-
umar, og eigandi Þingeyrar var
Milljónafélagið eða frá 1906—1914.
Bræðumir Proppé eignast þá Þing-
eyri (land, mannvirki og skip) til
ársins 1926, að þeir verða gjald-
þrota. og Þingeyri er yfírtekin af
Landsbankanum. Hreppurinn nær
kaupum á eyrinni 1929 fyrir for-
göngu oddvitans, Þorbergs Steins-
sonar, að sögn Jóhannesar Ólafs-
sonar hreppstjóra, en báðir gera
þeir sér ferð suður vegna kaupanna,
því það var ekki auðsótt mál þar
eða fleiri vom um kaupin. Þegar
graflð var fyrir grunni kirkjunnar
fundust þar hollenskir peningar í
ösku eða sandlagi og er a.m.k. einn
slíkur peningur enn til.
Að gefnu tilefni skal leiðrétt, að
séra Þórður Ólafsson sat Gerð-
hamra til 1904 en ekki 1905 eins
og stendur í áðumefndri grein um
Þingeyrarkirkju. Kunnum við
Gunnari bestu þakkir fyrir bætta
vitneskju um kirkjuna okkar o.fl.
Á uppstigningardag var boðið til
messu og kirkjukaffls á vegum
Rauða krossins og kirkjunnar.
Formaður Rauða krossins, séra
Gunnlaugur Garðarsson, gat svo
sannarlega glaðst yfír góðum degi.
Kirkjukorinn o.fl. sungu og
skemmtu kaffigestum 'við góðar
undirtektir viðstaddra. Enn vom
kunngerðar gjafír til kirkjunnar, þ.
á m. rikkilín frá Guðrúnu Sigurð-
ardóttur, fyrrverandi prestsfrú, og
50 áletraðar sálmabækur, gjöf Gísla
Sigurbjömssonar. Þakkaði formað-
ur sóknamefndar, Ólafur V. Þórð-
arson, gjafírþessar.
Ekki má gleyma heimsókn góðra
granna, Flateyringa. Sunnudaginn
11. maí var okkur enn boðið til
„veislu". Leikfélag Flateyrar og
Samkór Önundarfjarðar vom hér
með Laxnesskvöld undir stjóm
Oktavíu Stefánsdóttur. Var það
leikur, söngur og lestur úr verkum
Laxness og ekki af lakara taginu,
hvorki efni né flutningur. Flateyr-
ingar geta verið stoltir af sínum
hluta og við þökkum þeim afbragðs
skemmtun um leið og við óskum
þeim allra heilla.
Hulda