Morgunblaðið - 01.06.1986, Qupperneq 59

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR1. JÚNÍ 1986
59
í miðborg Singapore, sem iðaði af athafnasemi. Jafnvel þeir fóru of geyst og ætluðu sér ekki af og
nú er þar allt á niðurleið. Verksmiðjur, skrifstofukljúfar og hótel standa auð.
um um miðjan áttunda áratuginn.
Kínveijum hafði vaxið fískur um
hrygg. Þeir voru famir að ráða
sjálfír við framþróunina. Svo kom
olíukreppan 1979 og fyllti mælinn.
Ingvar og Anna höfðu á árinu
1976 byrjað eigið fyrirtæki í Singa-
pore.„ Eg hefí víst verið dáh'tið
bjartsýnn, því þessi þróun sem ég
var að rekja var farin af stað,“ segir
Injgvar eins og hálf skömmustulega.
„Astandið var dálítið undarlegt og
kannski ekki gott að átta sig á
því. Þá voru þarlendir famir að ráða
við vesturlenska tækni sjálfír, en
gátu ekki veitt sér það besta, skorti
bæði fé og mannskap. Svo þeir tóku
það ráð að sætta sig við 10—20 ára
gamla tækni og gera enn. Við út-
lendingamir gátum þá ekki lengu'
staðið þeim á sporði með því ac
vera á undan með nýjustu tækni
fyrir þá. Þeir byijuðu að byggja sír
eigin kerfí og þá þannig að þeir réðu
við þau og okkar forskot var búið.
Japanimir lentu líka í þessu, en
þeir höfðu meira bolmagn til að
taka því. Maður þjálfaði þarlenda
og gerði sjálfan sig óþarfan. Þetta
sama gerðist í olíuiðnaðinum
seinna."
Singapore á niðurleið
Hvemig kom þetta við Ingvar
og Önnu og fyrirtæki þeirra? „Við
byggðum samt heilmikið af ísverk-
smiðjum og fíystihúsum og þess-
háttar í Indónesíu, Singapore, jafn-
vel á Seichelle-eyjum og eitt í Sri
Lanka. Anna fór um, seldi og gerði
samninga á fjarlægari stöðum,
sjálfur sá ég um það sem nær var
og við höfðum eigið vélaverkstæði
með 25 manns í vinnu. Ég keypti
flóknari vélar frá Evrópu og setti
þær saman á staðnum. Við smíðuð-
um heilmikið sjálfír, allt að heilli
ísverksmiðju. Þetta gekk fram til
1980. Árið 1978—79 var t.d. alveg
ágætt og við héldum að við værum
komin yfír það versta. Okkur óx
fískur um hrygg. Réðumst í að
kaupa 600 ferm. verksmiðju og í
hana notaðan vélakost og komum
okkur vel fyrir. En þá gengu afleið-
ingar olíukreppunnar yfír og við
náðum okkur aldrei almennilega á
strik í nýju verksmiðjunni. Nú var
farið að ganga niður á við í Singa-
pore. Þar var mikil bjartsýni á ferð
með gífurlegum fjárfestingum og
ríkisstjómin gekk á undan með að
hækka launin. Markmiðið var að
auka hæfni vinnuaflsins til að geta
tekið við dýrum iðnaði. Átti að ýta
ódýra iðnaðinum, svo sem textíliðn-
aðinum, úr Iandinu. Nógu margir
aðrir hefðu ódýran vinnukraft til
að taka við honum. En skotið hljóp
aftur úr byssunni hjá þeim. Varð
til þess að skipaiðnaðurinn hrundi,
þegar þeir urðu ekki samkeppnis-
færir við Kóreu. Singapore er að
fomri hefð bresk flotahöfn. Iðnað-
urinn byggður upp kring um flot-
ann. Slíkur iðnaður var þeirra sterk-
asta hlið. Og svo átti að breyta
þessu með átaki yfír í rafeindaiðn-
að. Það gerðist svo ört að vinnuaflið
fylgdi ekki eftir og markaðurinn
fýrir það brást. Singapore-búar
höfðu lifað eins og glannar og
spennt bogann of hátt. Kreppan var
eins og steini væri varpað í poll en
gámmar ná ekki út í kantana fyrr
en eftir nokkum tíma. Sennilega
hefði mátt klára sig af þessu ef
olíukreppan hefði ekki komið ofan
á. Og nú stendur þama allt fast.
Þeir vom til dæmis að byggja sex
1000 herbergja hótel meðan gömlu
hótelin vom að loka hverri hæðinni
af annarri hjá sér. Framboðið 30
þúsund hótelherbergi. Og í bygg-
ingu vom allmörg, allt að 76 hæða
skrifstofublokkir, sem standa tóm-
ar. Olíuiðnaðurinn er allur í klúðri
og skipaiðnaðurinn horfínn. Við alla
þessa fjárfestingu varð Singapore
svo dýr að allar þjóðimar í kring
tóku að kippa að sér hendinni. Til
dæmis að búa sig undir að taka
skipaflutningana sjálfar. Athafna-
semin í þessari fínustu höfn í heimi
hefúr dregist vemlega sarnan."
Hættuekki
nógu snemma
Auðvitað dróst allt saman hjá
Ingvari Nielssyni og Önnu. „ Við
bmgðumst við eins og aðrir, fækk-
uðum fólki,“ segir Ingvar. „Áttum
tvær góðar fasteignir, sem við
ætluðum að halda í. En verð á
fasteignum hraðféll frá degi til
dags. Ibúðin okkar var metin á
250—300 þúsund bandaríkjadoll-
ara, en fór á 100 þúsund þegar við
seldum hana. Verksmiðjan stóð enn
verr að vígi, því ríkisstjómin var
búin að byggja 350 svona verk-
smiðjur umfram þörfina og enginn
kaupandi að þeim. Við gengum
því bara frá síðustu pöntuninni,
fískimjölsverksmiðju í Malasíu, og
lokuðum. Vitum ekkert hvemig það
fer, verksmiðjan verður seld fyrir
það sem fæst fyrir hana. Við höfð-
um ekki boimagn til að bíða af
okkur storminn. í svona fjárhags-
öngþveiti er lítið hægt að gera
annað en láta skeika að sköpuðu.
Ég held að við höfum bara verið
orðin mjög vel stæð um tíma, en
þá hoppaði maður ekki af heldur
hélt áfram að fjárfesta. Hlutimir
halda bara einfaldlega ekki áfram
að vaxa í það óendanlega."
Og svo snem þau Ingvar Nielsson
og Anna aftur heim til íslands eftir
30 ára útivist. Einkadóttirin er hér
búsett og á íslandi em bamabömin
þijú. „Ég kom svona til að líta á
möguleikana," segir Ingvar. „Hafði
látið mér detta í hug að fara nú
að taka það rólegar, en fyrr en
varði var maður kominn á bóla kaf
í ný verkefni. Sá sem í fimm áratugi
hefur lifað í athafnasemi leitar hana
sjálfsagt uppi ef á slaknar, “, segir
Ingvar og hlær við. „Maður er víst
svona gerður. Og þetta er spenn-
andi og ögrandi verkefni sem ég
hefi fengið til að takast á við.“
Ráðgjöf án
ábyrgðar úrelt
Hvaða horfur sér hann í þvf?
Nú verður Ingvar varkár. „Jú, þetta
verkefni er ekki síður viðamikið
heima fyrir en erlendis. Það byggist
á því að við íslendingar emm ekki
undir það búnir, en getum orðið það
með tiltölulega lítilli vinnu. Ekki
veit ég af hveiju það stafar, en við
virðumst vera með sjónarmið um
sölu á hugverkum, sem ríktu í
Evrópu fyrir 20 ámm. Hins vegar
höfum við söluvaming. En til þess
að geta selt það sem við höfum til
málanna að leggja þurfúm við að
matreiða það. Og til að geta matre-
itt það þurfum við að þekkja mark-
aðinn, sem við ekki ennþá gerum."
Hvað á Ingvar við með þessu?
Hvað höfum við að selja? „Ef við
tökum hutakið ráðgjöf, í þeim skiln-
ingi sem við leggjum í það, þá fylgir
henni engin ábyrgð. Að okkar mati
er hún gjaman fólgin í því að setj-
ast við skrifborð hjá viðskiptavinin-
um og segja honum hvað sé rétt.
Svo fer illa og þá ber enginn
ábyrgðina. Heimurinn hefur nú átt-
að sig á þessháttar ábyrgð. Og biður
ekki lengur um ráðgjöf sem aðskilið
mál, heldur verður ráðgjöfín að
vera þráður í sjálfu verktakinu.
Fléttuð inn í það. Slík ráðgjöf er
eðlilega miklu betri, því verktakinn
er að framkvæma verk einu sinni
í mánuði, en ráðgjafinn kemur
kannski að þessu sérstaka verkefni
einu sinni á æfinni og verður að
afla sér þekkingar um það frá þriðja
aðila. Því fylgir þá ekki næg reynsla
ogábyrgð."
„í mjög afmörkuðum greinum
höfíim við íslendingar reynslu,“
svarar Ingvar þegar haldið er áfram
að ganga á hann um það hvort við
höfum eitthvað að bjóða öðmm
þjóðum í ráðgjöf. „Við höfum
reynslu í fiskveiðum og landhelgis-
málum, hins vegar er fískvinnslan
okkar bara hráefnavinnsla og því
ekki heimsmarkaðsvara í ráðgjöf. í
þáttum eins framleiðslu tilbúinna
matvæla kunna sumar aðrar þjóðir
miklu betur til verka. Og þá komum
við að orkumálunum, sem mitt starf
snýst um. Þar er okkar þekking
tvenns konar. Vatnsorkuver kunn-
um við allvel að byggja við okkar
aðstæður, en það kunna margir
aðrir líka. Það sem við kunnum
umfram aðra er að byggja vatns-
orkuver á eldfjallasvæði. Þær að-
stæður eru bara ekki mjög víða og
því er það ekki mjög mikil markaðs-
vara. Við kunnum vel að byggja
lítil raforkuver, en það kunna líka
Norðmenn og Svisslendingar."
„Hvað jarðhitann snertir, þá snýr
málið nokkuð öðruvísi við. Þama
er um þrjá þætti að ræða:
1) Öflunina, sem eru opinber
fræði. Vitneskjan er birt á ráðstefn-
um í fyrirlestrum og útgefín. Allir
geta gengið í þá þekkingu. Hún er
því ekki söluvara.
2) Nýtinguna. Þar kunnum við
nokkuð vel til verka. Kláraðum
okkur vel í Svartsengi, sem er besta
orkuver sinnar tegundar í heimi,
þar sem ekki er aðeins framleidd
raforka heldur líka hitaveita.
3) Notkunina og þar er veikasti
hlekkurinn.
Heiminn skortir þekkingu á
tveimur síðustu þáttunum og vill
fá hana. Fólk vill geta nýtt jarð-
hitann og fá hann í aðgengilegu
formi, þegar hann fæst á annað
borð. Hvað notkunina snertir eram
við kannski miklu betur stödd en
við geram okkur grein fyrir. En það
er illa skilgreint. Við eigum heims-
ins bestu hitaveitu í Reykjavík og
á Akureyri er hitaveita með sérein-
kenni, hefur varmadælu. Það er
mjög athyglisvert og við ráðum vel
við varmadælutæknina. Svartsengi
er líka alveg einstakt, eins og ég
sagði áðan. Svo koma sundlaugam-
ar, heitu pottamir og það sem þeim
getur fylgt. Einnig er nýting okkar
á gróðurhúsum til fyrirmyndar. Þau
era vel byggð, vel rekin og hafa til
að bera ýmis sérstæð hagkvæmnis-
atriði. I iðnaði höfum við líka sérein-
kenni, svo sem á sviði kísilvinnslu,
þörangavinnslu, fískimjölsvinnslu.
En þetta blandast gjaman saman
við óraunhæf þjóðfélagsvandamál
og allt fer í gegn um þvottahúsið.
Gegnum þvottahúsið
Hvað á Ingvar við með þvotta-
húsinu? Jú, byggt er ómælt í kring
um vinnsluna, eytt miskunnarlaust
í upphafi og svo allt sett í þvotta-
húsið hjá ríkinu þar sem spúlað er
af því 100 milljóna króna slori og
þá er loks hægt að fara að reka
fyrirtækið. Það kalla ég þvottahúsið
og það hefur ekkert með iðnað eða
neitt annað að gera. Ekki veit ég
hvemig þetta er til komið, en
kannski er þetta eina leiðin til að
eignast falleg leikföng."
Ráðgjöf sem hluti
af verktaki
„Ég held semsagt að við gætum
flutt út þekkingu á öllum þessum
sviðum, en ekki sem ráðgjöf heldur
sem hluta af verktaki. Við getum
það sem umsjónaraðilar yfír verk-
inu, með lítilli hlutdeild í verkefninu.
Ábyrgðarþátturinn verður að vera
með að einhveiju marki," segir
Ingvar. „Það er ekkert lengur hægt
að selja í heiminum nema ábyrgð
fylgi. Menn era orðnir þreyttir á
að láta telja sér tra um alls konar
hluti. Viðskiptavinurinn getur ekki
og hefur ekki möguleika á að vita
og taka ákvörðun um það hvenær
hann hefur fengið nægilega mikla
ráðgjöf. Og svo þegar á bjátar, þá
hlaupa ráðgjafamir sinn í hveija
áttina. Þetta hefur verið að gerast
í þróunarlöndunum. Og því snúa
þau við blaðinu og setja ráðgjöfina
saman við framkvæmdaþáttinn.
Þetta er hinn beiski sannleikur, en
honum vilja menn ógjaman bergja
á.“
Ingvar segir að þetta hafí komið
ákaflega sterkt fram í nýlegri Tyrk-
landsför hans, þar sem verið er að
leita hófanna um jarðhitaverkefni.
„Tyrkir segjast hafa 4500 MWe og
31 þúsund MWt orku, sem eigi að
vera hægt að ná, en era ekki búnir
að ná nema einum þúsundasta af
því. Era með eins konar Kröflu,
allt í hönk. Þeir era komnir með
hita upp á yfírborðið, en hann er
ónýtanlegur vegna þess að nýting-
arþátturinn er alveg óunninn hjá
þeim. Þeir hafa haft franska og ít-
alska ráðgjafa og vilja ekki láta
plata meira inn á sig. Þeir era með
svokallað B-O-T (Build Operate
Transfer), þar sem boðið er algert
fjárhagslegt öryggi í landinu,
skattahlunnindi og fleira ef einhver
vill byggja og koma f gang orkuver-
unum og fá svo borgað af tekjunum.
Segja sem svo: Þá þýðir ekki að
vera að segja neina vitleysu, því
þá skrökvið þið að sjálfum ykkur.
Þessi viðhorf era efst á baugi
núna.“
- r
I sömu ferðinni sem Ingvar fór ‘
til Tyrklands, kom hann til Grikk-
lands í samskonar erindum. „Þar
höfum við fengið lítið hefðbundið
verkefni í sambandi við boran,"
segir hann. „Og í Tyrklandi era
hafnar samningaumleitanir af ýmsu
tagi, en það er alveg óplægður akur.
Eftir að fínna formið á þeim. Við
höfum gert okkur grein fyrir því
hvað við teljum að þurfi til, en þar
þurfa tillögumar að fara til ráð-
herra, þar sem þær liggja nú. Era
allgóðir möguleika á að við gætum *
komist í viðskipti við þá varðandi
jarðhita. Þá ,um nýtingu og notkun,
ekki öflun. Hana geta þeir annast
sjálfir."
Þrjár sýningar
á næstunni.
Annar þáttur í starfsemi ORK-
INT er kynning. Þar era í undir-
búningi 3 sýningar, sem verður
sameiginlegt átak ýmissa áhugaað-
ila um orkumál. Þar auglýsir
ORKINT sig sem ráðgjafa er viti
meira en aðrir um jarðhitavirkjanir.
Og aðrir aðilar koma svo þar inn í
með sfn sérsvið innan orkugeirans.
Fyrsta sýningin verður í ágúst- 1
mánuði á Loftleiðahótelinu f
Reykjavfk í sambandi við alþjóða-
samtökin Water-Rock Intemation-
al. Hana munu sækja um 300 gestir
frá þróunarlöndunum. í september
verður sami sýningarbás á jarðhita-
ráðstefnu sem verður ennfremur
haldin í Reykjavík á vegum Samein-
uðu þjóðanna, en hana sækja um
60 sérfræðingar frá þróunarlöndun-
um. Og loks verður svo farið í
oktober með þetta efni til Cannes
í Frakklandi á World Energy Con-
gress, þar sem 4000 orkumálamenn
víðs vegar að úr heiminum koma.
Þetta verður framsýningin, segir
Ingvar, en hitt má kalla gener-
alprafu. Við væntum okkur allvera- *
Iegra sambanda þama. Okkar boð-
skapur til heimsins verður: „gjör-
nýtiðjarðhitann".
Við sláum botninn í þetta spjall
við Ingvar Nielsson. Að lokum segir
hann: „Einn aðalkosturinn við
svona útflutning á hugvitsverkum,
sem við höfum dálítið úreltar hug-
myndir um, er kannski sjálfsögun
og endurkast. Þ.e. að þegar við
föram að velta því fyrir okkur hvað
við getum selt öðram þá sjáum við
hvað við þurfúm að bæta heima
fyrir. Að dagsverki loknu verður
það kannski mesti afraksturinn. Að
við rótum í draslinu í skúffunum
okkar til að grafa þar fram nýtilega
hluti.“
VIÐTAL: Elín Pálmadóttir