Morgunblaðið - 04.01.1987, Blaðsíða 37

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 1987
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 1987
37

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Skattheimtan
verður kosningamál
Skattamál hafa nú sem fyrr
verið eitt helsta umræðuefni
í íslenskum stjómmálum. Um
þessar mundir er sú umræða
bæði markvissari og mikilvægari
fyrir þá sök, að flestir eru sam-
mála um að ekki verði hjá því
komist að byggja upp tekjuöflun-
arkerfi ríkisins frá grunni."
Þannig kemst Þorsteinn Pálsson,
formaður Sjálfstæðisflokksins og
fjármálaráðherra, að orði í ára-
mótagrein sinni hér í blaðinu.
Hann ítrekar þá skoðun, að sölu-
skattskerfíð „sé hrunið" og
nauðsyn þess að tekinn verði upp
virðisaukaskattur. Fjármálaráð-
herra segir hins vegar, að undir-
búningur undir staðgreiðslu
tekjuskatts og útsvars hafí for-
gang við breytingar á skattakerf-
inu á þessu ári. Og bætir við:
„Tímaröð annarra breytinga á
skattkerfínu þ.á m. virðisauka-
skatts, kann því að raskast ef það
er óhjákvæmilegt til þess að stað-
greiðsla komist á í ársbyrjun
1988.“ Þessi orð verða ekki skilin
á annan veg en þann, að fallið
verði frá því að knýja á um af-
greiðslu á frumvarpinu um virðis-
aukaskatt fyrir kosningar nú í
vor. Ekki er unnt að horfa fram
hjá því, að framkomið frumvarp
um skattinn hefur mætt víðtækri
andstöðu.
Þorsteinn Pálsson er ekki einn
um þá skoðun meðal stjómmála-
foringja, að endurskoða þurfi
tekjuöflunarkerfí ríkissjóðs.
Morgunblaðið leitaði álits forystu-
manna flokkanna á þessu máli
um áramótin. Steingrímur Her-
mannsson, forsætisráðherra,
sagði: „Telq'uöflunarkerfí ríkis-
sjóðs þarf allt að taka til endur-
skoðunar. Það er í molum.“ Jón
Baldvin Hannibalsson, formaður
Alþýðuflokksins, sagði: „Nær lagi
væri að segja að tekjuöflunar-
kerfi ríkisins sé í rúst. . .“
Guðrún Agnarsdóttir, formaður
þingflokks Kvennalistans, sagði:
„Löngu er tímabært að endur-
skoða og gera breytingar á
tekjuöflunarleiðum ríkis og sveit-
arfélaga."
Af þessum orðum er ljóst, að
skattamál verða ofarlega á baugi
í almennum umræðum á næst-
unni og sem viðfangsefni þeirra
sérfræðinga og embættismanna,
sem vinna að úrbótum og tillögu-
gerð. Miklu skiptir að þar sé vel
að verki staðið með sanngimi og
réttsýni að leiðarljósi. Ranglátt
skattakerfí, sem með augljósum
hætti mismunar fólki, veldur
margvíslegu tjóni og dregur
meira en flest annað úr áliti borg-
aranna á starfshæfni stjómvalda.
í áramótagrein sinni segir Þor-
steinn Pálsson: „Um það hversu
mikil skattheimtan á að vera
verður hins vegar lengi deilt.
Sjálfstæðismenn vilja stilla henni
í hóf. Núverandi ríkisstjórn hefur
með margs konar breytingum á
skattalögum afsalað sér rúmlega
2700 milljónum króna tekna mið-
að við þau skattalög, sem í gildi
vom þegar fyrrverandi ríkisstjóm
hvarf frá. Þar af nemur lækkun
tekjuskatts 1100 milljónum
króna. Bæði Alþýðuflokkurinn og
Alþýðubandalagið em með tillög-
ur um að snúa þessu aftur til
hins fyrra horfs.“
Ekki skal dregið í efa, að þær
tölur, sem fjármálaráðherra nefn-
ir, séu réttar. Á hinn bóginn er
svo komið, að þeir verða sífellt
færri, sem bera meginþunga
byrðarinnar, ekki síst tekjuskatt-
inn. Em því mörk sett, hve lengi
er unnt að höggva í þann kné-
mnn. Nefnd á vegum fjármála-
ráðuneytisins hefur auk þess sýnt
fram á mikil skattsvik. Þau em
fleinn í holdi þeirra, sem standa
í réttum skilum við hinn sameigin-
lega sjóð — fleinn, sem verður
aðijarííEgja.
í svöram stjómmálamanna við
spumingum Morgunblaðsins um
skattamál kemur fram, að for-
ystumenn Alþýðubandalags,
Alþýðuflokks og Kvennalista em
þeirrar skoðunar, að nú þurfí að
leggja á stóreignaskatt, að
minnsta kosti timabundið.
Steingrímur Hermannsson, for-
maður Framsóknarflokksins,
segist telja eignaskatta „skyn-
samlegt skattform og rétt að taka
það upp í auknum mæli í stað
tekjuskatts“. í Morgunblaðinu í
gær segir Svavar Gestsson, að
sameiginlegar hugmyndir um
stóreignaskatt gætu „hugsanlega
verið gmndvöllur að væntanleg-
um stjómarmyndunarviðræðum
eftir næstu kosningar".
Það er ekki nýtt að vinstri-
sinnar á íslandi sameinist um
skattastefnu, sem hefur það að
markmiði að ná til hinna með
„breiðu bökin". Hitt er ekki held-
ur nýtt, að þessi stefna hefur
sjaldan eða aldrei borið þann
árangur, sem að hefur verið
stefnt. í stað þess að klastra upp
á tekjuöflunarkerfí, sem allir em
sammála um að hafí gengið sér
til húðar, með því að bæta enn
einum „bráðabirgðaskattinum"
við, ættu stjómmálamenn að taka
á vandanum í heild af sanngimi
og réttsýni.
Skattamál er unnt að gera svo
flókin með tæknilegum vanga-
veltum, að almenningur hætti að
geta fylgst með því um hvað
umræðumar snúast. Það er brýnt
að á næstu mánuðum, þegar tek-
ist verður á um atkvæðin, verði
dregnar skýrar meginlínur í þess-
um mikilvæga málafíokki, svo að
enginn kjósandi þurfi að fara í
grafgötur um, hvað hann er að
ákveða með því valdi, sem hann
einn hefur í kjörklefanum.
Merkar hugmyndir
Það ber vott um aukinn
þroska og ábyrgðartil-
fínningu þegar aðilar
vinnumarkaðarins ná
samningum j afnauðveld-
lega og raun ber vitni
án þeirra átaka sem vom
nær daglegt brauð hér á landi fyrir nokkr-
um ámm. Afskipti ríkisvaldsins af samn-
ingunum vom ekki meiri en eðlilegt getur
talizt í landi þar sem það hefur vemleg
áhrif á markaðinn, m.a. með ýmsum
ákvörðunum um verðlagsmál, og ákveður
framlög til velferðarmála og markar þegn-
unum bás á ýmsan annan hátt. Raunar
em afskipti ríkisins af íslenzkum borgumm
svo mikil að einhver gat þess ekki alls
fyrir löngu í útvarpsviðtali að það væri
lítil breyting þótt ríkisvaldið ákvæði sölu-
kvóta eða verðlag á eggjum því að allir
vissu að það ákvæði hveijir mættu fram-
leiða kjöt og mjólk, það tæki ákvörðun um
fískkvóta og hveijir gætu hagnazt á físk-
veiðum, menn mættu jafnvel ekki keyra
þjónustubifreiðir fyrir almenning nema
ríkið kæmi þar við sögu. Þetta em aðeins
örfá dæmi um sjálfkrafa afskipti ríkisins
af högum þegnanna. Meðan svo háttar
getur enginn gert kjarasamninga nema
með vissum afskiptum eða fyrirgreiðslu
ríkisins. Það var því þeim mun meira af-
rek þegar samkomulag náðist aftur svo
skjótlega um kjarasamninga sem miða að
enn frekari stöðugleika í efnahagslífi Is-
lendinga en verið hefur og má þó fullyrða
að markmiðum næstsíðustu samninga í
þessum efnum hafí að mestu verið náð.
Allt getur þetta aukið kaupmátt almenn-
ings og tryggt efnahagsafkomu þjóðarinn-
ar, ekki sízt vegna þess verðlags sem verið
hefur á olíu, en allt færi úr skorðum um
leið og olían hækkaði á heimsmarkaði, svo
háðir henni sem við emm. Menn em sem
betur fer farnir að gera sér grein fyrir því
að Palli er ekki einn í heiminum. Hann
verður bæði að taka tillit til efnahags-
þróunar á alþjóðamörkuðum og þá ekki
síður að haga vömum sínum og öryggi
samkvæmt því sem er að gerast allt í kring-
um hann. Þegar einangmn landsins var
rofín á þessari öld hafði nábýlið við aðrar
þjóðir þetta m.a. í för með sér.
Forsendurnar komnar
Nú em komnar forsendur fyrir því að
hefla viðræður um staðgreiðslu skatta en
vafamál er, hvort það hafí áður verið tíma-
bært. Forsendumar em kjarasamningamir
tvö undanfarin ár, þar sem gert er ráð
fyrir því að verðbólgan haldist undir 10%
mörkunum og vel það. Með ósk sinni um
staðgreiðslukerfí skatta hafa forystumenn
launþega boðizt til að axla þá ábyrgð að
gera allt sem í þeirra valdi stendur til að
halda dýrtíðinni niðri, svo mikilvægur þátt-
ur sem það verður í kaupmáttarbaráttu
fólksins, þegar því verður skylt að greiða
skatta jafnóðum af mánaðarlaunum
sínum. í óðaverðbólgunni áður fyrr kom
það sér vel að greiða skattana með verð-
litlum verðbólgupeningum næsta árs, en
nú þegar staðgreiðslukerfíð verður komið
á, að öllum líkindum að ári samkvæmt ósk
launþegasamtakanna, horfir málið allt
öðmvísi við þar sem stefnt er að því að
halda verðbólgunni niðri, og það jafnvel
markvissar en nokkum tíma áður. Engir
munu hafa jafnmikinn hag af því og þeir
sem verið hafa lægst launaðir, enda yrði
margur maðurinn nær gjaldþrota, ef hann
ætti að staðgreiða skatta í óðaverðbólgu,
og hefur þó litlu mátt muna hjá ýmsum á
undanfömum ámm. Með kröfunni um
staðgreiðslu skatta hafa launþegasamtök-
in í raun skrifað uppá víxil sem ábyrgðar-
aðilar þess að verðbólgunni verði haldið
niðri, og er það vel. Slíkt aðhald á áreiðan-
lega eftir að tryggja launþegum kaup-
máttaraukningu og þjóðinni allri festu í
kaupgjalds- og verðlagsmálum, en hvort-
tveggja mun leiða til heilsusamlegri
efnahagsstefnu en við höfum átt að venj-
ast. Þeir sem ungir em og muna ekki
viðreisnarárin þegar verðbólgan var undir
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 3. janúar
Morgunblaðið/Ól.K.M
BRAUTRYÐJANDINN — eftir Einar Jónsson, gerð á árunum 1902-1911
10% í heilan áratug eiga erfítt með að
gera sér grein fyrir kostum þess að búa
í landi sem á meira sameiginlegt með
Vestur-Evrópu en Suður-Ameríku.
Önnur ósk eða ábending launþegasam-
takanna hlýtur að vekja mikla athygli, en
það em hugmyndimar um að fólki verði
leyft að gengistryggja sparifé sitt svo að
það haldi verðgildi sínu gagnvart öðmm
gjaldmiðlum á hveiju sem gengur. Þetta
yrði einhver áhrifamesta trygging spari-
Úáreigenda gegn sífelldum gengislækkun-
artilburðum hins opinbera og miðar raunar
að því að mynda almenningsálit gegn því
að stjómarherramir geti rýrt eignir al-
mennings með einu pennastriki, og þá
einkum spariféð, eins og verið hefur fram
að þessu. Ef hagur sjávarútvegsins kallaði
eindregið á gengisfellingu eins og stundum
hefur verið hamrað á, þótt umdeiianlegt
sé, þá kæmi það ekki niður á þeim ráð-
deildarsömustu sem hefðu tryggt sparifé
sitt með viðmiðun við aðra gjaldmiðla.
Þetta þýddi vegna nokkum veginn fijálsr-
ar gjaldeyrisverzlunar að fólki væri heimilt
að breyta íslenzkum krónum í erlenda
mynt og taka þannig sjálft áhættuna af
þróuninni á alþjóðagjaldeyrismörkuðum.
Þessar óskir launþegasamtakanna sýna
að það em við stýrið menn sem lifa og
hrærast í nútímahugsunarhætti, en ekki
þeirri forsjárhyggju sem tíðkazt hefur og
einkennir alla stjómsýslu í einræðis- og
kommúnistaríkjum. Stjómmálamenn ættu
þegar í stað að taka í framrétta hönd
þessara launþegaforingja og framfylgja
hugmyndum þeirra sem hér hafa verið
nefndar. Staðgreiðslukerfíð er að vísu viða-
mikil breyting en það á rétt á sér úr því
sem komið er. Viðbrögð fjármálaráðherra
við þessum óskum vom rétt. Þeim sem
hafa nú tilbúnar hugmyndir um umdeildan
virðisaukaskatt ætti ekki að verða skota-
skuld úr því að ganga frá staðgreiðslukerfí
skatta og gengistryggingu spariljár á til-
tölulega skömmum tíma. Vilji er allt sem
þarf.
Allt þetta fólk___________
Stjómmál em eins og veðrið, óútreikn-
anleg. Samt lúta þau ákveðnum lögmálum,
rétt eins og veðrið. Vegna dvalar bréfrit-
ara í Bandaríkjunum hefur hann fylgzt
með áhrifamiklum veðrabrigðum í banda-
rískum stjómmálum. Það er ekki langt
síðan Bandaríkjaforseti kom heim af stór-
veldafundi í Reykjavík og þá sýndu allar
skoðanakannanir að hann hafði átt erindi
til íslands og aukið fylgi sitt meðal almenn-
ings þótt blöð og fréttamenn reyndu að
sverta íslandsför hans eftir megni. Það
virtist ekki hafa nein áhrif á almennings-
álitið í Bandaríkjunum og ætti að vera þó
nokkur áminning til pressunnar. Fólkið
lætur ekki villa um fyrir sér, ekki alltaf.
Auk þess vom undantekningar, þar sem
merkir blaðamenn sáu að toppfundurinn
var fremur ávinningur en afturför. Hann
skerpti andstæðumar og sýndi leiðtogum
stórveldanna tveggja í hveiju ágreiningur
þeirra liggur og það eitt er víst, að ef
þeir hittast aftur hefur undirbúningurinn
verið með þeim hætti að samkomulag er
á næstu grösum. Ef þeir hittast ekki aft-
ur, hefur Reykjavíkurfundurinn fært þeim
heim sanninn um að samkomulag er lengra
undan en margir héldu. Auk þess hefur
leiðtogafundurinn sýnt að sú marggagn-
rýnda geimvamaáætlun er sterkasta spilið
á hendi Reagans og hann hefur ekki í
hyggju að spila því út sem stendur. Þá
veit Gorbastjov það. Og miðstjómin. Og
þá vita haukamir í Kreml það einnig, ekki
sízt hershöfðingjamir. Hitt liggur einnig
fyrir að Reagan veit að geimvamaáætlun-
in er sterkasti gjaldmiðill sem hann á, ef
hann vill hætta við hana og semja um
fækkun eldflauga. Þetta liggur sem sagt
allt fyrir eftir stórveldafundinn — og margt
fleira. Þess vegna var hann ekki árangurs-
laus, heldur mikilvægur. Hann var einkum
mikilvæg kynning á viðhorfum. Og þá var
hann ekki sízt mikilvægur vegna þeirrar
nærvem sem leiðtogamir höfðu hvor af
öðmm. Slík nærvera og persónuleg kynni
draga úr hættu á eldflaugastríði. Menn
varpa ekki sprengjum úr vinarhúsi. Allt
þetta veit fólkið og fagnaði því. En svo
kom babb í bátinn. Bandaríkjamenn fóm
að selja erkióvinunum, hryðjuverkamönn-
um í Iran, vopn og kaupa gísla fyrir þessi
viðskipti sem áttu svo að auka þátttöku
Bandaríkjanna í umdeilanlegum átökum í
Nikaragúa. Þá sprakk blaðran. Vinalegt
fólk breyttist í fjandsamleg atkvæði. 0g
við það situr. Shultz segist hafa varað við
þessari vopnasölu og ekkert vitað um
málið. Hann vakti traust þar sem hann
gerði grein fyrir afstöðu sinni. Bandaríkin
em engin lömb, þegar þau kalla æðstu
embættismenn sína til að standa fyrir
málstað sínum. Þá kemur skýrt í ljós að
Bandaríkjaþing er útvörður bandarísks
lýðræðis og langrar hefðar. Það er öðm-
vísi en blaðrið hér heima, þar sem forsætis-
ráðherra segir átölulaust að iðnaðarráð-
herra hans sem ekki hefur verið ákærður
fyrir eitt né neitt geti ekki hreinsað mann-
orð sitt nema fyrir dómi! Og iðnaðarráð-
herrann lætur þetta yfír sig ganga af
geðleysi sem forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins geta ekki verið þekktir fyrir.
Slíkt hlýtur að koma niður á flokknum,
þótt hitt sé að vísu rétt að viðbrögðin í
Bandaríkjunum sýni m.a. að í stjómmálum
getur allt gerzt — og það eins og hendi
sé veifað. Kratár ættu ekki að lofa at-
kvæðameyna fyrr en að morgni. Hún getur
hlaupið útundan sér í miðjum blíðuhótun-
um. Hún gæti farið að muna gamlar vinstri
stjómir, hmnda efnahagsstefnu. Óðaverð-
bólgu og dvínandi kaupmátt sem hafa
verið einkenni vinstri stefnu hér á landi.
Og það er svo annað mál og sýnir skrípa-
leikinn í íslenzkum stjómmálum um þessar
mundir, að iðnaðarráðherra sneri gagnrýni
sinni að Morgunblaðinu fyrir að benda á
blaðrið í stjómarráðinu og hvetja hann til
að krefjast þess að forsætisráðherra fyndi
orðum sínum stað og bæri ábyrgð á þeim
sjálfur. En því hefur ekki verið að heilsa.
Og meðan slíkt og annað eins er látið við-
gangast geta kratar hallað sér að meynni
og dundað við hana fram eftir vetri, eins
fáránlegt og það nú er að kalla einn flokk
til ábyrgðar í Hafskips- og Útvegsbanka-
málinu. Þar sitja þeir allir við sama borð
og sleikja samtryggingarsárin. En þá er
það gamla sagan — að sá einn er sekur
sem tapar. Og nú eiga sjálfstæðismenn
einkum í vök að veijast þótt Albert Guð-
mundsson hafí minnt á, að það séu einkum
framsóknar- og alþýðubandalagsmenn
sem bera ábyrgð á vem hans í bankaráði
Útvegsbankans. Það gerðist þegar þeir
vom að puða við að kljúfa Sjálfstæðis-
flokkinn og mynda ríkisstjóm með dr.
Gunnari Thoroddsen. Morgunblaðið varaði
sterklega við þeirri stjómarmyndun. Mikill
meirihluti þingflokks Sjálfstaeðisflokksins
varaði einnig við henni og veitti stjóminni
sterka andstöðu. En núverandi forsætis-
ráðherra og allaballar vildu þá kaupa
stjómarmyndun hvaða verði sem var. Þeir
bera því bæði ábjrrgð á vömnni og verð-
inu. Álbert Guðmundsson ætti að fara að
bíta frá sér. Það þjónar engum tilgangi
að glefsa bara í þá sem vilja honum vel,
en gera sér dælt við hina. Gifta Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík í næstu kosningum
er undir því komin að efsti maður listans
í prófkjörinu kalli þá til ábyrgðar sem nú
kalla hann fyrir dóm, en horfízt að öðmm
kosti í augu við sömu vandamál og nú
hijáir Bandaríkjastjóm: trúnaðarbrest og
Ijandsamleg atkvæði sem áður vom vina-
legt fólk. Það er ekki spurt um sekt þegar
íransmálin em til umraeðu i Bandaríkjun-
um um þessar mundir, heldur aðferð og
afskipti. Það er allt og sumt. Og margir
spyija jafnvel: hvers vegna má Reagan
ekki vinna Irana til vináttu og hjálpa upp-
reisnarmönnum í baráttu við einræðis-
stjóm í Nikaragúa? Já, hvers vegna ekki?
Það er ein — og aðeins ein ástæða til
þess, sú ein ástæða sem sköpum skiptir í
stjómmálum í lýðræðisríkjum: fólk sem
breytist í atkvæði og þessi atkvæði segja:
Nei, hingað og ekki lengra!
En þessi atkvæði em fljót að skipta um
skoðun, að vísu. Og þau gætu allt í einu
farið að muna 150% verðbólgu og bera
hana saman við þau 11% sem nú em mið-
að við síðasta ár. Það er ekki víst að fólk
kasti umhugsunarlaust á kaldan klakann
ríkisstjóm sem hefur náð slíkum árangri,
hvað sem um hana má segja að öðra leyti.
En það er einungis ein hlið málsins. Sú
sem að Sjálfstæðisflokknum snýr nú, ef
marka má skoðanakannanir, minnir
óþyrmilega á Hafskip og Útvegsbankann,
hvort sem það er sanngjamt eða ekki.
Enginn vinnur kosningasigur með Qand-
samlegum atkvæðum.
Viðbrögð fjár-
málaráðherra við
þessum óskum
voru rétt. Þeim
sem hafa nú til-
búnar hugmyndir
um umdeildan
virðisaukaskatt
ætti ekki að verða
skotaskuld úr því
að ganga frá stað-
greiðslukerfi
skatta og gengis-
trygginga spari-
fjár á tiltölulega
skömmum tíma.
Vilji er allt sem
þarf.