Morgunblaðið - 04.01.1987, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 1987
Minning:
Benjamín Frank-
lín Einarsson
Fæddur 5. ágúst 1912
Dáinn 26. desember 1986
Sumar bemskuminnimrar srj
skýrari en aðrar. Svo er með minn-
ingar mínar af þeim hjónum
Benjamín Franklín Einarssyni og
Guðrúnu Einarsson Johnson, en þau
voru ævinlega kölluð Rúna og Benni
í hópi vina og ættmenna. Svo sam-
ofin voru þau í hugum okkar, að
aldrei var nafn annars þeirra nefnt
að hitt kæmi ekki ósjálfrátt upp í
hugann.
Við kveðjum nú Benjamín. Hann
var borinn og bamfæddur Reyk-
víkingur. Fyrstu æskustöðvar hans
voru vestast í Vesturbænum þar
sem heitir Bráðræðisholt. Hann bjó
í Reykjavík mestan sinn aldur, að
frátöldum nokkrum árum, er hann
dvaldi í Kanada hjá systur sinni og
mági. Hann var mjög fróður um
gömlu Reykjavík og var það hans
skemmtan að segja sögur af at-
burðum, mönnum og staðháttum
tengdum Reykjavík og var unun á
að hlýða. Þá var ekki ónýtt að fá
Benna með sér í bíltúr um bæinn:
gömul hús, sem maður hafði oft
gengið hugsunarlaust framhjá, öðl-
uðust allt í einu nýtt líf þegar saga
þeirra og fyrrverandi og jafnvel
núverandi íbúa vom sagðar.
Benni starfaði lengi sem verslun-
armaður í verslunni Liverpool.
Minni mitt nær til þess er sú versl-
un var til húsa í gamla Mjólkurfé-
lagshúsinu við Hafnarstræti þar
sem nú er Ingólfsapótek. Þetta mun
hafa verið ein af helstu verslunum
bæjarins á þeim tíma og var alltaf
tagurlega skreytt fyrir jól. Það var
mikið tilhlökkunarefni að komast
niður í miðbæ og leggjast á glugg-
ana og skoða alla dýrðina sem við
blasti innan dyra. Þar gat m.a. að
líta mikið úrval leikfanga og oft
hugsaði ég um það hvað hann Benni
ætti gott að geta leikið sér að öllum
þessum fallegu leikföngum. Það
brást hins vegar ekki, að eitthvert
þeirra kom svo í ljós, þegar við
systkinin opnuðum jólapakkana
okkar.
Benni sneri frá verslunarstörfum
og var fulltrúi ríkisféhirðis og starf-
aði sem stjómarráðsstarfsmaður í
18 ár, uns hann lét af störfum fyr-
ir aldurs sakir árið 1980. Þar gat
hann sér gott orð fyrir samvisku-
semi, prúðmannlega framkomu og
snyrtimennsku. Hann minntist ætíð
samstarfsmanna sinna með mikilli
virðingu og hlýhug.
Benni var trúaður maður. Hann
hafði einnig mikinn áhuga á því sem
okkur hinum er hulið, svo sem hug-
lækningum og sambandi við yfir-
náttúruleg öfl. Þá fékkst hann
nokkuð við skriftir þó fátt af því
kæmi fyrir almenningssjónir. Þó
veit ég að leikrit sem hann samdi
var sýnt við góðar undirtektir og
vafalaust hefði fleira mátt birtast
opinberlega.
Benni var giftur Guðrúnu John-
son, sem fædd var í Kanada. Móðir
hennar var af íslensku ætterni. Þau
hjón voru bundin Kanada sterkum
böndum. Þau fengu oft heimsóknir
Vestur-íslendinga og eins fóru þau
í heimsóknir til Kanada þegar þau
máttu því við koma. Guðrún starf-
aði í dómsmálaráðuneytinu. Þau
bjuggu um skeið í vesturbænum en
bjuggu sér síðar fallegt heimili í
Skaftahlíð 18. Þeim varð ekki bama
auðið, en þau höfðu mikið við böm
og fylgdi því ævinlega mikil eftir-
vænting þegar til stóð að fara til
þeirra í heimsókn. Guðrún féll
snögglega frá árið 1966 og var það
mikið áfall fyrir Benna. Hann bjó
síðan einsamall til æviloka.
Elli kerling tók hann Benna
nokkuð föstum tökum. Vom þá
margir, bæði skyldir og óskyldir,
til að rétta honum hjálparhönd þeg-
ar illa stóð á. Hafi þeir þökk fyrir
það.
Garðar Garðarsson.
Móðurbróðir minn, Benjamín
Franklín Einarsson, lést aðfaranótt
annars í jólum, 26. desember sl. í
o**_*CV2Líi Jlírí.c*i, OXVUIIUIIU ctuur
en hann missti meðvitund og dauða-
stríðið hófst, var snjóhríð úti fyrir
glugga, skammdegið ríkti og
myrkrið. Benni frændi kvað nú
lítinn mun á nótt og degi í dimm-
unni og hafði hann gefist upp á að
fylgjast með. Örfáa daga lá hann
enn á spítalanum og við systkinin
og Þór Þorsteinsson, systursonur
Benjamíns og hjálparhella síðustu
árin, litum til hans til skiptis.
Mjúkar hendurnar héldust hlýjar
þennan tíma og það riíjaðist upp
fyrir mér, að ég hafði óbeint verið
spurður um þessar hendur nýlega
þar sem við frændur áttum erindi.
I margmenninu var fólk sem hafði
ekki séð Benna frænda lengi, en
það minntist á það við mig að fyrra
bragði, að Benjamín hefði verið
gæddur miðilsgáfum og á föstudag-
inn langa upplifað píslarsöguna, og
sár hefðu myndast í lófum og á
enni hans. En aðrir höfðu á orði
að þetta hefði nú verið fallegasti
ungi maðurinn í Reykjavík á sinni
tíð.
Nú eru hendurnar kulnaðar og
Benni allur, saddur lífdaga. Sama
snyrtimennið var hann alla tíð og
steittist á móti því í lengstu lög að
taka Elli kerlingu upp á arminn
þrátt fyrir ágengni hennar síðustu
árin. Stutt var þeirra samfylgd. Er
nú Benni horfinn í annan heim,
honum einnig hugleikinn, og má
ef til vill í birtunni sem þar ríkir
lítt greina mun á nótt og degi.
Benjamín var fæddur í Reykjavík
5. ágúst 1912. Foreldrar hans voru
Guðrún Jónasdóttir og Einar Ólafs-
son múrari og var hann langyngstur
fjögurra bama þeirra. Guðrún var
ættuð úr Landsveit, dóttir Jónasar
í Görðum Jónssonar í Mörk Finn-
bogasonar og Guðrúnar konu hans
Vigfúsdóttur í Heylæk í Fljótshlíð
Einarssonar. Einar faðir Benjamíns
var fæddur og uppalinn á Alfta-
nesi, sonur Ólafs Guðmundssonar,
húsmanns á Hliði á Álftanesi og
Þóru Einarsdóttur skans, en hann
var svo kallaður af því að hann bjó
í Bessastaðaskansi.
Það er sjálfsagt að margra dómi
vafasamt athæfí að draga almennar
ályktanir um skapferli ætta, en svo
virðist mér á því sem ég hef heyrt
og séð skrifað um fólk í ættum
Guðrúnar, móður Benjamíns, að
þeir Rangvellingamir hafí verið lip-
ur gæðamenni margir hvetjir, sumir
atkvæðamikilir og þá einkum kon-
umar, en skyggnigáfa gekk í ættir.
Kynni við álfa og huldufólk vom
ekki einsdæmi og í minnum höfð
hefnd álfanna,' ef menn þekktust
ekki bliðuhót þeirra. í ættum Ein-
ars, föður Benjamíns, Álftnesinga,
eru einnig kvenskörungar, karlar
fróðir um ýmsa hluti, góðir smiðir
og snillingar í handtökum sínum,
en sumir nokkuð ölhneigðir, skyld-
mennatengsl gjarnan svo sterk að
líkja má við atómsprengingu ef
rofnuðu einhverra hluta vegna.
Benjamín, móðurbróðir minn,
ólst upp í Reykjavík og skal hér
ekki rakin saga hans nákvæmlega
er ég kveð hann fáeinum orðum
fyrir hönd systkina minna. Hann
var mjög hændur að móður sinni
meðan hún lífði, en föður sinn kall-
aði hann Einsa framan af ævi.
Benjamín dvaldist einnig allmörg
ár á heimili ástkærrar systur sinnar,
Þóru, og mágs, sr. Jakobs Jónsson-
ar, er þau áttu heima á Austfjörðum
og í Kanada. Hann var því löngum
eins og einn úr hópi fjölskyldu
þeirra og fastur partur í tilveru-
mynd okkar systkinanna fimm,
Guðrúnar, Svövu, Jökuls og okkar
Jóns Einars. „Stóra systir" hans,
Þóra, var hans stoð og stytta, þar
til hennar þrek tók að dvína með
árunum.
Benjamín lærði verslunarfræði
1
vestan hafs og tók ástfóstri við
Kanada. ekki dró úr hlýhug til
Kanada sú hamingja er honum
hlotnaðist er hann gekk að eiga
vestur-íslenska konu, Guðrúnu
Johnson, og var ástríki þeirra mik-
ið. Það var óviðbúið áfall fyrir
Benjamín er hún féll skyndilega frá
fyrir 20 árum, enda höfðu þau ver-
ið hlið við hlið og samstíga nánast
í bókstaflegri merkingu alla tíð.
Benjamín og Guðrún bjuggu í
Reykjavík og vann hann allmörg ár
í versluninni Liverpool, en lengst
af þó á skrifstofu ríkisféhirðis í
Amarhvoli, þar til hann hætti fyrir
aldurs sakir. Hann var þá vel ern
og hafði iðulega gengið heiman úr
efri Hlíðunum og til vinnu í mið-
bænum. Hann hlakkaði til að eiga
náðuga daga, dytta að blómahafínu
heima og hafa annað fyrir stafni
sér til ánægju.
Því miður leið ekki á löngu þar
til Benna frænda fór að förlast,
hægt og sígandi í fyrstu en síðan
æ hraðar, og meira en hann virtist
vilja viðurkenna fyrir sjálfum sér
og öðrum. Minnið dapraðist og
sömuleiðis dómgreind á eigin hag
og annarra ráð. Skulu hvorki höfð
fleiri orð um það né þrautir hans
síðustu árin, en þakkir okkar systk-
ina og foreldra minna færðar
fómfúsum frænda mínum, Þór Þor-
steinssyni og Önnu Sveinsdóttur
konu hans, sem lagt hafa mikið á
sig til að létta undir með Benjamín
F. Einarssyni hans síðustu og erfíð-
ustu ár. Oteljandi em ferðir Þórs
heim til Benjamíns, en úr fallegri
íbúð sinni í Skaftahlíð 18 vildi Benj-
amín hvergi fara þótt hentugra
húsnæði stæði honum til boða oftar
en einu sinni þegar á leið — gömlum
manninum. Þakkir eru einnig færð-
ar starfsfólki við Félagsstarf eldri
borgara í Lönguhlíð 3, þar sem
Benjamín snæddi hádegisverð um
nokkur ár og góðum nágrönnum
hans er sömuleiðis þakkaður hlý-
hugur og hjálp.
Góðar minningar koma í hugann
nú er Benjamín er kvaddur hinstu
kveðju, æskuminningar um rausn
Benna og Rúnu á aðfangadags-
kvöld og gítarspil og söng um Litlu
stúlkuna ljúfu og Pálínu kerlingu,
um stutta heimatilbúna grínþætti
og spaug á hrognamálinu, sem við
yngri bræðumir töluðum þegar við
fluttum með foreldrum og systkin-
um heim til íslands, og þannig
mætti margt telja. Benjamín var
bamgóður maður — og dýravinur
var hann líka.
Ég minnist heimsókna Benjamíns
til mín og fjölskyldu minnar löngu
seinna er ég dvaldist langdvölum
erlendis; er við sigldum á ferju eft-
ir endilöngum Sognsæ vestanfjalls
í Noregi, ýmist í þoku eða með
ústsýn til hárra fjallanna. Ég
minnist samvista á þriggja daga
Islendingahátíð í Gimli í Manitoba,
Kanada, árið 1975, er minnst var
þess að 100 ár vom liðin frá upp-
hafi landnáms á Nýja-Islandi. Áð
hátíðinni lokinni ókum við Benni
og ijöiskylda mín austur til Tor-
onto, nokkurra daga ferð um
víðlend fylki Kanada.
Þær ferðir sem Benjamín tók sér
fyrir hendur vom honum einkar
hugstæðar og hafði hann gaman
af að rifja þær upp. Síðustu árin
hafði ég tækifæri til að hitta hann
oftar, enda í námunda við hann.
Umræðuefni sem hann virtist helst
njóta undanfarið vom endurminn-
ingar um gömlu Reykjavík og
gullöld Hollywood-kvikmyndanna
og átti hann myndauðugar bækur
um stórmyndir og stjömur fyrri
áratuga. Benni samdi gamanleikrit,
m.a. Dollaraprinsinn, sem notið
hefur nokkurra vinsælda hjá áhuga-
leikflokkum gegnum tíðina. Þrátt
fyrir góða leikhæfileika, tilhneig-
ingar í leiklistarátt og mikla unum
af kvikmyndum er mér ekki kunn-
ugt um að hvarflað hafi að Benj-
amín að ætla sér hlutverk á því
sviði.
Benni frændi var alla jafna góð-
lyndur við fó!k flest en krfíf'dhSruUf
við þá sem hvetju sinni stóðu honum
næst og mun hann ósjaldan hafa
ætlast til mikils. Þegar reyndi á
sterkustu vinatengsl til hins ýtrasta
mátti búast við atómsprengingu
sem sleit þau. Vínhneigð sem hann
lét undan um nokkurt skeið spillti
fyrir honum þar sem síst skyldi.
Benjamín var ekki bókhneigður
maður, en las blöðin mikið og hlust-
aði á útvarp meðan heilsa entist.
Sem við mátti búast sat hann um
góðar kvikmyndir í sjónvarpinu. En
allt þetta fór minnkandi allra
síðustu árin. — Tvær bækur frá
höfundum lágu mánuðum saman
óhreyfðar á sófaborði í stofu Benna,
milli fallegra muna á dreglinum,
líkt og beðið væri með lestur þeirra
í annað sinn. Var önnur eftir Einar
Einarsson miðil, en hin eftir mág
Benjamíns, sr. Jakob Jónsson: „Líf
við dauðans dyr“. Mér fannst bera
æ meir á þessum bókum, ekki síst
þegar varð æ greinilegra á rykinu
sem náði að safnast aldrei þessu
vant, að húsgögn og munir á fal-
lega heimilinu fóru að skipta litlu
máli og blómin í stofunni nytu ekki
lengur sömu umhyggju og áður.
Við frændur ræddum ekki mikið
um dulræna reynslu hans á yngri
árum, þrátt fyrir áhuga minn á
dulsálarfræði. Ég var hinn jarð-
bundni efasemdarmaður úr heimi
vísindanna og reynsla hans var
hvort eð var löngu liðin og ekki til
umræðu. Honum þótti þó vænt um,
þegar ég var ritstjóri Morguns,
tímarits Sálarrannsóknafélags ís-
lands, og fékk leyfí hans til að
endurbirta frásögu af sálförum
hans milli íslands og Kanada, sem
birst hafði í tímaritinu 40 árum
áður. Mágur Benjamíns, sr. Jakob,
ritaði inngang að greininni og at-
hugasemdir í eftirmála. Ég leyfi
mér að lokum að birt hér minn eig-
in inngang úr sumarhefti Morguns
árið 1981.
„Benjamín F. Einarsson í
Reykjavík hefur verið skyggn frá
bamsæku. Hann _ fæddist í
Reykjavík árið 1912. Ég ræddi ný-
lega við Benjamín um reynslu hans
S lyiíi árum. Hann minntist þess,
að hann hefði á æskuárum sínum
ekki nefnt sýnir sínar við neinn
fyrr en hann skelfdist eina sýnina.
Hann talaði þá við móður sína um
það, sem fyrir hann hafði borið.
Skilningsrík afstaða hennar varð
honum mikill hugarléttir. Þegar
þetta gerðist var Benjamín 12 ára
gamall.
Þegar hann var á þrítugsaldri
nutu margir lækningamáttar hans,
en hann stundaði lækningastarf-
semi í nærfellt 5 ár. „Læknirinn" í
miðilsvefni Benjamíns á þessu ævi-
skeiði hans nefnist Edward. Benj-
amín bjó um skeið í Kanada, en
fluttist heim aftur skömmu fyrir
stríð.
Benjamín lagði síðan ekki skipu-
lega rækt við dulargáfur sínar, en
ósjálfráð fyrirbæri komu hins vegar
fyrir öðru hveiju. Einna markverð-
ust voru píslarsögutákn, sem áttu
sér stað árlega í páskavikunni og
náðu þau hámarki á föstudaginn
langa. Var þá sem sár mynduðust
í lófum og á enni.“
Á skrifandi stundu gæti ég svo
hugsað mér að Benni frændi sé að
hnippa í mig, ónæman og ósjáandi
fræðasinnan, og gera tilraun til að
segja mér frá því, að hann sé nú í
fagnaði genginna ástvina og viti
meir en stendur í bókum á sófaborð-
um. Hver veit nema hann sé þangað
kominn með viðkomu í álfheimum
í nágrenni forfeðranna á Rangár-
völlum.
Hvað sem því líður kveð ég nú
frænda minn með ást og þökk.
Blessuð sé hans minning.
Þór Edward Jakobsson
Rannveig Odds-
dóttir — Minning
Fædd 11. nóvember 1890
Dáin 23. desember 1986
Látin er í hárri elli frú Rannveig
Oddsdóttir frá Steinum í Borgar-
fírði, ekkja eftir Kristján Fr.
Bjömsson, hreppstjóra og bygging-
armeistara þár. Rannveig lést í
Hafnarbúðum hér í borg þann 23.
desember sl.
Rannveig fæddist á Steinum
þann 11. nóvember 1890 og varð
því 96 ára. Hún var dóttir hjónanna
Odds Þorsteinssonar, bónda þar, og
konu hans, Kristínar Ámadóttur,
og ólst hún upp í föðurgarði mitt í
blómlegu hjarta Borgarfjarðar.
Rannveig giftist 10. mars 1911
Kristjáni Fr. Bjömssyni frá Svarf-
hóli í sömu sveit. Fyrsta búskapar-
árið bjuggu þau á Bjargarsteini,
sem var í túnfæti Svarfhóls, en
fluttu að Steinum vorið 1912 eftir
lát Odds, föður Rannveigar, en
hann lést 25. desember 1911. Eftir
það bjuggu þau Rannveig og Kristj-
án á Steinum heillaríku og ham-
ingjusömu búi þar til Kristján lést
19. apnl 1962, 78 ára að aldri.
Þau Rannveig og Kristján eign-
uðust fimm mannvænleg böm og
er kominn frá þeim mikill ættlegg-
ur. Elst bamanna er Málfríður,
ekkja eftir Finn Jónsson vélgæslu-
mann í Reykjavík. Oddur býr á
Steinum, hann er kvæntur Laufeyju
Pétursdóttur. Kristín býr í Bakka-
koti í sömu sveit, maður hennar er
Axel A. Ólafsson, bóndi. Bjöm er
kennari við Hagaskólann, kona
hans er Ingibjörg Siguijónsdóttir.
Yngst er Þuríður, konrektor við
Kennaraháskólann. Eina fóstur-
dóttur áttu þau hjón, Sigríði
Baldursdóttur, sem býr í Mosfells-
sveit, gift Ásgeiri Pálssyni.
Afkomendur í annan og þriðja lið
munu vera yfir fímmtíu. Rannveig
og Kristján voru í tvíbýli við Odd
og Laufeyju á Steinum uns Kristján
lést og eftir það bjó Rannveig þar
til ársins 1973 er hún flutti til
Reykjavíkur til Þuríðar dóttur
sinnar, sem annaðist hana af mik-
illi umhyggju fram á síðustu stund.
Rannveig varð fyrir því slysi árið
1981 að mjaðmargrindarbrotna og
eftir það áfall var hún bundin við
hjólastól. Hún dvaldi eftir það í
Hafnarbúðum þar sem hún naut
frábærrar umönnunar.
Steinaheimilið var annálað fyrir
gestrisni og myndarskap. Þar var
oft mannmargt, ekki síst þegar
bömin hópuðust þangað til sum-
ardvalar. Líka áttu mörg gamal-
menni þar athvarf.
Algengt var að yfír 20 manns
væru þar til heimilis yfir sumartím-
ann. Éinnig var mikil gestakoma á
Steinum þrátt fyrir að jörðin var
ekki í þjóðbraut. Og öllum var ævin-
lega boðið inn í mat eða kaffí. Það
má þvi ímynda sér að nóg hafi ver-
ið að gera á svo stóm og erilsömu
heimili. Kristján var oft langdvölum
að heiman þar sem hann vann við
byggingar flest búskaparárin og
hvíldi því meira á húsfreyjunni en
ella.
Ég átti því láni að fagna að dvelj-
ast á Steinaheimilinu á uppvaxtar-
árum mínum og kynntist því vel
þessum góðu hjónum og heimili
þeirra. Öll þau ár sem ég var þar
varð ég aldrei var við að Rannveig
skipti skapi, og má reyndar segja
það sama um mann hennar. Jafn-
vægi, æðruleysi og hjartahlýja voru
aðalsmerki þeirra hjóna sem svo
i
.
5