Morgunblaðið - 04.01.1987, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 1987
27
Macmillan og Ólafur Thora i Keflavík
1960. Samkvæmt frásögn Morgunblaðs-
ins sagði Macmillan Ólafi að hann væri
Skoti og teldi margt sameiginlegt með
Skotum og íslendingum. Ólafur Thors
sagði Macmillan að íslendingar væru
komnir af Norðmönnum og írum. Mac-
millan sagði: „Já, írum, þá skil ég ykkur
betur.“
Macmillan við bál sem hann tendraði á
Dover-klettum þegar Bretar gengu í
Efnahagsbandalag Evrópu 1971.
Macmillan varð einhver mesti ræðuskör-
ungur íhaldsmanna og fáir hafa náð eins
góðum tökum á Neðri málstofunni. í fyrstu
þótti hann of napur og seinna fulltilgerðar-
legur, en ræður hans urðu slípaðri og
skýrari. Hann var alltaf mikill bókaunn-
andi, hafði sérstakt dálæti á pólitískum
skáldsögum Anthony Trollopes og las mikið
á grísku og latínu (t.d. las hann „Prómóþe-
us“ á grísku þegar hann særðist í skotgröf-
unum). Frí sín notaði hann oft til að skoða
griska sögustaði. Um helgar dvaldist hann
oftast á sveitasetri sínu i Sussex ásamt §öl-
skyldu sinni og fór þá á veiðar. Einkasonur
hans, Maurice Macmillan, var kosinn á þing,
en er nú látinn. Ein þriggja dætra hans
giftist íhaldsþingmanninum Julian Amery.
Dorothy, kona Macmillans, lézt 1966.
V elmegimartími
Heilsa Ekiens bilaði eftir Súez-ævintýrið,
sem olli mikilli ólgu og beiskju í Bretlandi
og spillti sambúðinni við Bandaríkin, og
Macmillan tók við stjómartaumunum í jan-
Með Kennedy forseta.
Ásamt Krúsjeff í Moskvu.
! burðarstól i Ghana.
Macmillan 1920.
loforð um byggingu 300,000 íbúðahúsa á
ári þrátt fyrir hrakspár pólitískra andstæð-
inga. Þremur árum síðar var hann skipaður
landvamaráðherra og hófst handa um end-
urskipulagningu á heraflanum. Þegar Eden
tók við af Churchill 1955 varð Macmillan
utanríkisráðherra, en skömmu síðar var
hann gerður að fjármálaráðherra. Hann
háði árangursríka baráttu gegn verðbólgu
og stóð fyrir niðurskurði á ríkisútgjöldum ,
sem varð til þess að hann var kallaður
“Mac the Knife". Merkasta framlag hans á
þessum árum var stuðningur hans við stofn-
un efnahagsbandalags Evrópu. Margir vinir
hans höfðu fallið á vígvöllunum í fyrra stríði
og sár reynsla hafði sannfært hann um að
eina von Evrópu væri eining.
úar 1957. Vinátta Macmillans og Eisen-
howers átti mikinn þátt í því að sambúð
Breta og Bandaríkjamanna færðist aftur í
eðlilegt horf og Macmillan skrifaði síðar:
“Ég var eins konar sonur Ikes, en þegar
Kennedy varð forseti snerist þetta við.“
Hann var við völd þar til í október 1963, eða
í sex ár og níu mánuði, lengur en allir fyrir-
rennarar hans síðan 1832 nema Asquith.
Fáir brezkir forsætisráðherrar hafa verið
eins valdamiklir og Macmillan. Völdum hans
var ekki ógnað í flokknum, hann tryggði
íhaldsflokknum 100 þingsæta meirihluta
1959 og stjómarandstaðan var sundruð.
Fáir stjómmálamenn aðrir en Churchill
höfðu haft eins mikil áhrif á almenning.
Stjómarár hans vom tími framfara og breyt-
inga í Bretlandi. Kjör almennings bötnuðu,
bjartsýni jókst og síðustu leifar vömskorts
og skömmtunar áranna eftir stríðið hurfu.
Atvinnuleysi var aðeins um 1.7% að meðal-
tali. Bretar réttu úr kútnum á þessum
uppgangsámm, en síðan hefur stöðugt hall-
að undan fæti hjá þeim.
Andstæðingar hans segja að með stefnu
sinni hafí hann átt nokkra sök á verðbólgu,
atvinnuleysi og óréttlæti síðari ára, en hann
var alltaf sannfærður um hann hefði útrýmt
þjóðfélagslegu óréttlæti og bægt frá hættu
á upplausn með framsýni og velvild. Fyrir
þremur ámm sagði hann í viðtali: „Alþýðan
vill ekki að hún sé kölluð fátæk og hún er
það ekki. Sérhver fjölskylda á tvo bfla, býr
í eigin húsi og er nýkomin úr hálfsmánaðar
fríi á Spáni. Þetta hefur okkur tekizt. Við
höfum gert þetta fólk að góðborgumm."
Undir forystu Macmillans tókst Bretum
að laga sig að breyttum aðstæðum í heimin-
um eftir ófarimar við Súez. Upplausn brezka
heimsveldisins fór fram undir hans stjóm,
þótt hann virtist fulltrúi alls þess sem það
stóð fyrir. Tólf brezkar nýlendur fengu sjálf-
stæði, þeirra á meðal Ghana, Nígería,
Uganda, Kenya, Malaya, Singapore og Kýp-
ur, í samræmi við yfirlýsingu hans um „vind
breytinganna." Skömmu eftir þá ræðu sagði
Dean Ascheson að Bretar hefðu „misst
heimsveldi og ekki fundið hlutverk", en
Macmillan beindi sjónum þeirra að Evrópu
og reyndi að viðhalda áhrifum Bretlands í
heiminum. De Gaulle gerði draum hans um
aðild að Efnahagsbandalaginu að engu og
þegar Bretar fengu loks inngöngu 1973 var
mesta uppgangstíma Evrópu lokið.
Heimsleiðtogi
Macmillan varð áhrífamikill heimsleiðtogi
og var síðasti fulltrúi Breta á leiðtogafund-
um austurs og vesturs. Hann reyndi stöðugt
að miðla málum milli Bandaríkjamanna og
Rússa til að draga úr spennu í heiminum.
í febrúar 1959 fór hann til Moskvu og
reyndi að fá Nikita Krúsjeff til að sýna
sanngimi, en fékk dræmar undirtektir.
Hann lét þó engan bilbug á sér finna, því
að hann taldi mikilvægt að tryggja samning
um stöðvun kjamorkutilrauna, og náði tak-
marki sínu þegar tilraunabannssamningsur-
inn var undirritaður f Moskvu 25.júlí 1963.
Kennedy Bandaríkjaforseti viðurkenndi
að barátta Macmillans fyrir tilraunabanns-
samningi hefði verið „lífsnauðsynleg" og
náið samstarf tókst með þeim. Þegar
Kennedy var myrtur í nóvember 1963 kall-
aði Macmillan hann „hinn nána vin minn
og samstarfsmann." Þeir hittust oft og í
Kúbudeilunni 1962 hringdi Kennedy í
Macmillan allt að þrisvar sinnum á dag til
að leita ráða. „Eini gallinn var sá að hann
hringdi alltaf á miðnætti, þegar klukkan er
5 að morgni að okkar tíma,“ sagði Macmill-
an seinna.
Macmillan stóð af sér marga storma.
Hann lét sér aldrei bregða og var kallaður
„hinn óhagganlegi", en var í rauninni
taugaóstyrkur. „Það er skylda ríkisstjómar-
innar að láta engan bilbug á sér finna,“
sagði hann eitt sinn.“ Eftirmönnum sínum
gaf hann þetta ráð: „Vinnið ekki of mikið,
lesið ekki blöðin, takið ykkur ekki of hátíð-
lega, lesið eins mikið eftir Jane Austin og
þið getið."
Þegar pundið komst í hættu 1957 og
þrír æðstu menn fjármálaráðuneytisins
sögðu af sér kallaði hann það „smávægileg
staðbundin vandræði." Þegar honum heyrð-
ist fólk safnast saman fyrir utan Downing-
stræti 10 sagði hann við konu sína:
„Dorothy, viltu athuga hvort þetta fólk er
með okkur eða á móti.“ Eitt sinn fannst
hann hvergi þegar alvarlegt mál bar að
höndum fyrr en ritari hans rakst á hann
sofandi í sófa með „Gulliver í putalandi,“
sem hann hafði verið að lesa.
Seinna, þegar „Daily Telegraph“ til-
kynnti að hann væri látinn, skrifaði hann
ritstjóranum kurteislegt bréf, þar sem hann
vitnaði í Mark Twain og sagði að fréttin
væri „stórlega ýkt.“ Þegar hann var kominn
yfir nírætt, sem hann kallaði „fáránlega
háan aldur", kvaðst hann svara boðum í
opinberar veizlur með því að segja: „Ég vil
gjaman koma, en verð sennilega dauður."
Hann talaði sjaldan illa um aðra stjóm-
málamenn, en sagði einu sinni: „Ég hef
aldrei orðið var við það á löngum stjóm-
málaferli að fáfræði komi í veg fyrir
gagnrýni." Þegar hann safnaði ljósmyndum
í bók um sig í ellinni ætlaði hann að skrifa
undir mynd af virðulegum stjómmála-
manni: „Heimskasti maður, sem hefur gegnt
embætti forseta lávarðadcildarinnar." Þegar
honum var bent á að það væri ekki hyggi-
legt sagði hann: „Jæja, þá skulum við segja
„traustur flokksmaður. „ Allir munu skilja
hvað átt er við með því.“
Sjá næstu síðu