Morgunblaðið - 26.03.1987, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. MARZ
Handalióf sruglið í um-
ferðarmálum hverfi
eftir Vilhjálm
Sigmjónsson
Þegar óhemju slysfarir hafa orðið,
svo sem örkuml og dauði eða hvoru
tveggja hrópa menn: „Þetta er voða-
legt! Það verður eitthvað að gera!!“
Eða: „Btjálæðislegur akstur", og
skella skuldinni á vegfarandann.
Hann ók of hratt, hann missti stjóm
á bílnum o.s.frv. Síðamefndu atriðin
sannfæra ráðamenn þjóðarinnar,
m.ö.o. í umferðar- og skipulagsmál-
um, og fínna enga sök hjá sér! í
ráðleysi sínu ota þeir fram ráð-
lausasta ráði sem um getur og þeir
hópa: „Akið varlega! Spennið beltin!
Forðist slysin!", og reyndar það sem
vit er í: „Akið ekki drukkin!" Það
sem er meginatriðið alls staðar í
heiminum nú, er ekki minnst á hér
á landi. Hvergi fínnanlegt orðið „Til-
litssemi!“ í stað orðsins tillitssemi
er mikið notað orðið „Varúð". Því
miður er ekki sama merking í þess-
um orðum. Kannski er mesta meinið
frekja, handahófskennd vinnubrögð
og bráðabirgðalausnir sem notaðar
eru í nokkur ár. Alþjóðamerkingar
eru misnotaðar með ótrúlegustu til-
brigðum eða alls ekki notaðar þar
sem þeirra er þörf. En það er vegna
þess að mörg ákvæði vantar í um-
ferðarlögin. Þeim er vísað til
dómsmálaráðuneytisins, m.ö.o. „út
um gluggann".
Hafa ráðamenn þjóðarinnar yfír-
leitt nokkra stefnu í umferðar- og
skipulagsmálum? Hver er æðsti
ráðamaður þessara mála? Dóms-
málaráðherra? Eða oddviti í um-
ferðarlaganefnd? Kannski líka
samgöngumálaráðherra? Það er
ákafíega gott að geta vísað frá ein-
um til annars. Þeir stóru bera enga
ábyrgð!! Gera ráðamenn sér yfírleitt
nokkra grein fyrir hvert stefnir í
skipulags- og umferðarmálum? Und-
irrituðum sýnist að allir fyrmefndir
beri þunga ábyrgð á öllum þessum
málum. Staðreyndin er sú að frá
upphafí vega- og gatnagerðar á voru
landi hafa þröngsýnustu menn, og
þeirra ráðgjafar, ráðið, menn sem
enn eru í frumbemsku á umferðar-
öld þó aldnir séu, og langt liðið á
öldina. Hér er einhver sú vitlausasta
og um leið háskalegasta umferðaró-
menning veraldar. Af hveiju?
Að mínu mati kemur þar margt
og samverkandi til. Ég nefni örfá
dæmi úr frumskógi fáránleikans,
umferðarlögunum, sem ég kem að
síðar. Óvönduð og víða háskaleg
„hönnun" gatna og vega; löggæsla,
sem hefur hrapað úr sæmilegri lög-
gæslu 1944-1945 ofan í frumskóg-
arlögmálið, sem ríkt hefur síðustu
30 árin, utan þess sem lögreglu-
menn, 2—4 í ökutæki, aka um götur
og vegi og fylgjast með ölvunar-
akstri sem er góðra gjalda vert.
Aftur á móti virðast lögreglumenn
of oft misnota vald sitt við t.d. radar-
mælingar og víðar. Hvar er tillits-
semin þá, þegar þeir sömu
lögreglumenn aka oft hraðar en aðr-
ir og fylgja umferð í sömu götum?
Það er nefnilega staðreynd að hin
gömlu umferðarlög eru fyrir löngu
pappírsplögg sem ekki eru virt,
hvorki af lögreglu né almenningi,
nema þegar sá gállinn er á „radar-
mælingarlögreglu" og hún lætur
gamminn geysa. Einmitt oft á greið-
færum stöðum, sem hvað minnst
hætta er á óhöppum, eru menn tekn-
ir fyrir meintan of hraðan akstur,
þó þeir séu að greiða fyrir eðlilegum
hraða. Víða aka menn samsíða á
óeðlilegum hraða, kannski langar
leiðir, oft hægar á vinstri akgrein.
Menn geta nefnilega tafið umferð
óáreittir takmarkalaust! Samverk-
andi áhrif hægfara ökumanna og
radarmælinga spilla oft eðlilegri
umferð.
Hvað þá um tillitssemina! Merk-
ingar, svo sem akreinamerki, vantar
yfír hver einustu gatnamót. Bið-
skyldumerkið er svo herfilega
misnotað að um heimsmet er að
ræða. Hvar í heiminum nema hér
létu menn sér detta í hug að setja
biðskyldumerki á undirstöður „götu-
vita“ (umferðarljósa). Merkin
„bannað að stöðva" eru auk þess
sett á ranga staði eða þar sem eðli-
legra væri merkið bannað að leggja.
Hvar er svo að finna ábendingar um
hvemig á að fara eftir slíkum merk-
ingum? Ekki orð að fínna um slíkt
í umferðarlögum. Nú er stöðvað,
jafnvel lagt bílum, þar sem bannað
er að stöðva, án þess að löggæslu-
menn hafi nokkuð við það að athuga.
Allir vita hvemig á að beygja til
vinstri á umferðarljósum. En þurfi
menn að beygja til vinstri úr ein-
stefnubraut eða inn í einstefnubraut
vandast málið. Þar taka um 70%
ökumanna stóra beygju eins og á
tvístefnugötum í stað þess að tveir
og tveir ökumenn gætu mæst í senn
á gatnamótunum. Þama er gat í
umferðarlögunum.
Sama er að segja um hringtorgin,
einnig um notkun stefnuljósa. Þetta
er lítið brot af því sem gerir það að
verkum að þeir, sem minnst vita,
setja höfuðið undir sig og göslast
eins og naut í flagi. Hvort sem um
ráðamenn eða vegfarendur er rætt
eiga þeir þetta sameiginlegt. Það er
dapurlegt til þess að hugsa að kjöm-
ir fulltrúar, hvort sem er á alþingi
eða í borg og bæjum, skuli ekki svo
mikið sem detta í hug að gera neitt
til úrbóta. Þarf ekki fyrst og fremst
lög um gatna- og vegagerð. Þarf
ekki að setja ný umferðarlög um
allar þær tegundir gatna og vega
sem við ökum um?
Þegar fyrstu umferðarlög voru
sett, lögin sem Danir gáfu íslending-
um eftir aldamótin, vom aðeins til
tvær tegundir gatna í veröldinni,
þ.e. mjó sund og stígar, sem fengu
nafnið einstefnugötur, og svo breið-
ari götur þar sem gömlu hestvagn-
amir gátu mæst og nefndust
tvístefnugötur. Nú em til margar
Vilhjálmur Siguijónsson
„Þá get ég ekki stillt
mig að nefna best gerða
vegarspotta landsins,
sem margar milljónir
voru lagðar í að eyði-
leggja. En það er
Þrengslavegur. “
tegundir sem ekki er orð um í um-
ferðarlögum. Þess vegna skapast
mörg og slæm vandamál í umferð-
inni. Umferðinni á íslandi má líkja
við brimsund með ótal boðum og
blindskeijum, þar sem aðeins örfáum
þaulkunnugum mönnum er fært um,
svona hér um bil. Aðeins einn mögu-
leiki er fyrir hendi, þ.e. a_ð fjarlægja
boðana og blindskerin. í landi þar
sem þeir gömlu bakkabræður Gísli,
Eiríkur og Helgi ráða ferðinni í
umferðar- og skipulagsmálum þarf
stórt átak. Þeirra áhrif eru sterk og
kosta þjóðina ósköp, ómælt í manns-
lífum, fjármunum, þjáningum,
sorgum og örkumlum.
Alla tíð hafa mestu afturhaldsöfl-
in og fomeskjan ráðið ferðinni í
vega- og gatnaskipulagi öllu; þröng-
ar götur, óeðlilegar og óþarfar
beygjur á götum og vegum, öfugur
halli í götum og vegum og í beygjun-
um. Ekki hægt fyrir tvö ökutæki
að mætast í beygjunum t.d. í Selja-
hverfi í Breiðholti. Að auki eru
hraðahindranir í og við hættulegar
bliildbeygjur. Strætisvagnabiðstöðv-
ar án útskota eru við slíka staði.
Það em engu líkara en að slíkir
hönnuðir hlakki yfír slysum og óför-
um. Alls staðar er slík hönnun
gjörsamlega óþörf. Háar rennu-
steinsbrúnir og gangstéttar eru með
ljósastaurum í eða við rennusteins-
brún. Allt slíkt er fyrir löngu talin
mannréttindabrot! Hér er talið ágætt
að ryðja snjónum upp á gangstétt-
amar, þrengja þjóðvegi með stein-
steypuhrúgaldi og setja undirstöðu
merkja í þessi hrúgöld, sem kallast
víst „umferðareyjar". Ljósastaurar
eru fast við götur og vegi. Allt er
sem sagt gert til að kalla á slys, ef
út af ber hjá ökumönnum.
Því miður virðast þeir gömlu
bræður teygja sig lengra og lengra
við að bera sólskinið í húfunum í
bæinn. Nýi spottinn frá Mjóddinni
og í Hafnarfjörð, nýi Keflavíkurveg-
urinn, er lýsandi dæmi um óhugnað-
inn. Tugir eða hundmð tonna af
steinsteypuhaugum með tilheyrandi
merkjum á miðjum vegj hér og þar,
mjóar akbrautir til hliðar, örmjóir
kantar, svo djúpir skurðir til beggja
hliða, með öllu óvarðir. Ef bíl hlek-
kist á á þessum vegi fer hann margar
veltur. Auk þess er vegurin óupplýst-
ur með öllu. Þar sem vegurinn liggur
frá Mjóddinni vantar biýr. Eðlilegt
hefði verið að leggja veginn beint á
Keflavíkurveg fyrir austan Hafnar-
fjörð. Nei, í þess stað þurfti að
eyðileggja spottann vestur með
Hafnarfírði með hinum illræmdu
„umferðareyjum".
Þó alvarleg umferðarslys og
dauðaslys verði árlega á sömu stöð-
um er ekkert gert. Tökum dæmi: I
Kúagerði við Víkina lækkar vegur-
inn í beygju. Þar kemur úði frá
sjónum upp á veginn og veldur
hálku. Ráðamenn hafa aldrei látið
sér detta í hug, þrátt fyrir síendur-
tekin slys á þessum stað, að breikka
veginn, hvað þá að hækka hann upp
og gera beinan láréttan spotta fyrir
Víkina. Því síður það sem er örugg-
ast, þ.e. að skipta honum í einstefnu-
braut með tveimur akreinum í hvora
átt á þessutn stað. Reyndar ætti
fyrir löngu að vera búið að leggja
annan a.m.k. jafnbreiðan veg til
Suðumesja. Meðfram hraðbrautum,
með aðra eins umferð og er á þjóð-
vegunum næst höfuðborgarsvæðinu,
á að vera breið malbikuð akrein, eða
olúmalarborin, beggja vegna.
í tilefni af kosningavöku fatlaðra:
Krafan er um jafn-
an rétt fatlaðra
- til starfs, menntunar o g þátttöku
eftir Svavar Gestsson
í áhersluatriðum Alþýðubanda-
lagsins sem birtust í DV á mánu-
daginn koma meðal annars fram
þessi atriði sem beinlínis snerta hag
fatlaðra:
1. Lífeyrisbætur fatlaðra verði ekki
lægri en nemur lágmarkslaunum
þeim sem verkalýðshreyfíngin
semur um á hveijum tíma.
2. Stóraukið verði framboð leigu-
húsnæðis.
3. Greiddar verði húsnæðisbætur
til leigjenda eins og nú hefur
verið ákveðið að greiða beim sem
eru að eignast húsnæði.
A kosningavöku fatlaðra á
sunnudaginn gafst forystumönnum
flokkanna kostur á því að gera grein
fyrir þessum málum í einstökum
atriðum og þá kom meðal annars
fram í ræðu minni:
1. Staðið verði undanbragðalaust
við lögin um málefni fatlaðra,
þar með talin ákvæðin um Fram-
kvæmdasjóð fatlaðra.
2. Gerð verði áætlun til þriggja eða
Qögurra ára um úrbætur í hús-
næðismálum fatlaðra. Megin-
áhersla verði lögð á að
1) Opna verkamannabústaða-
kerfið og auðvelda fötluðum
að eignast íbúðir í því kerfí
með enn lengri lánum en
nú eru þar. Almenn lán eru
nú til 40 ára, en lán til fatl-
aðra eiga að vera til lengri
tíma.
2) Opna fyrir lánveitingar til
leiguhúsnæðis sem samtök
fatlaðra og/eða sveitarfélög-
in eigi. Benda má á að nú
eru 200 á biðlistum eftir
íbúðum hjá Öryrkjabanda-
laginu. Það kostar 400 millj.
kr. að byggja þessar íbúðir.
Það er helmingr þeirrar upp-
hæðar sem ríkið ætlar nú að
leggja fram vegna Hafskips-
og Útvegsbankagjaldþrots-
ins.
3) Byggja og kaupa sambýli í
margvíslegu formi.
3. Lífeyrir fatlaðra var tvöfaldaður
að kaupmætti í tíð Magnúsar
Kjartanssonar og lögin um mál-
efni fatlaðra voru sett í tíð
síðustu ríkisstjómar þegar Al-
þýðubandalagið fór með félags-
málaráðuneytið í fyrsta sinn.
Við munum leggja áherslu á
að lífeyrir fatlaðra verði aldrei
lægri en þau lágmarkslaun sem
um semst á hveijum tíma.
4. Atvinnumál fatlaðra hljóta að
skipa veigamikinn sess í þróun
málefna fatlaðra á komandi
árum. Það gerist best með því að
1) efla framkvæmdasjóðinn
þannig að hann geti haldið
áfram að greiða fyrir upp-
byggingu vemdaðra vinnu-
staða,
2) stuðla að tengslum hinna
vemduðu vinnustaða við at-
vinnulífið almennt og
3) tryggja félagsleg réttindi
þeirra sem starfa á vemduð-
um vinnustöðum.
5. Gera verður áætlun um aðgengi
fatlaðra að opinberum bygging-
um og öðmm þjónustustöðvum
sem fatlaðir hljóta að sækja.
6. Brýn nauðsyn er að setja ný
almannatryggingalög og fái
Alþýðubandalagið einhveiju ráð-
ið í tryggingaráðuneytinu
munum við skipa Helga Seljan
formann endurskoðunamefndar
almannatrygginga og í þeirri
nefnd eiga auðvitað að vera full-
trúar Þroskahjálpar og Öryrkja-
bandalagsins.
Gmndvallaratriði þeirra tillagna
sem hér hefur verið gerð grein fyr-
ir em þau að koma góðærinu til
fólksins, en við höfum reynsluna í
því efni:
1. Eftir 1970 var góðærinu komið
til fólksins með tvöföldun elli-
og örorkulífeyris og með al-
mennri hækkun kaupmáttar
launa um 20 af hundraði.
2. Um 1980 var góðærinu komið
Svavar Gestsson
„Þessi grein er skrifuð
til að skýra sjónarmið
Alþýðubandalagsins,
því þó margir hafi kom-
ið á kosningavökuna
eru þeir þó taldir í tug-
um þúsunda sem eiga
að sinna þessum mála-
flokki.“
til fólksins með kaupmætti
kauptaxta sem var mun hærri
en hann er í dag og með setn-
ingu laga um félagslegar
umbætur eins og í málefnum
fatlaðra. Reynslan sýnir afstöðu
Alþýðubandalagsins í þessum
efnum í verki.
A síðustu árum hefur lítt miðað.
Þess ber þó að geta að virkt félags-
starf fatlaðra og afstaða verkalýðs-
hreyfíngarinnar í kjarasamningum
hefur haldið kaupmætti lífeyrisbóta
uppi, en þær eru þó í dag mun
lægri en lágmarkslaunin.
Stjómarandstaðan hefur litlu náð
fram þó þokað hafi í einstaka mál-
um ekki síst fyrir öfluga málafylgju
Alþýðubandalagsins á Alþingi,
meðal annarra þeirra Helga Seljans
og Guðrúnar Helgadóttur. En í heild
hefur ekki verið um framför að
ræða í málefnum fatlaðra — það
er ekki þakkarvert þó að ríkisstjóm-
in hafí ekki lokað byggingum sem
ákveðið hafði verið að byggja vegna
fatlaðra áður en hún kom til valda.
Krafa um jafnrétti
Fatlaðir eru ekki að biðja um
neitt. Þeir eru að benda stjóm-
málamönnum á að fatlaðir eigi að
njóta jafnréttis til lífs, starfs og
þátttöku í samfélaginu. Jafnrétti
fatlaðra er ekki aðeins spuming um
siðferði — sem vissulega er for-
gangsatriði — jafnrétti fatlaðra er
líka spuming um skynsamlega
efnahagsstjóm því framlag fatlaðra
til þjóðarbúsins er ekki síður verð-
mætt en annarra. Þess vegna hljóta
skynsamir stjómendur að leggja
áherslu á að fatlaðir njóti jafnrétt-
is. Það er það sem fatlaðir eru að
leggja áherslu á: Skynsemi og
breytt viðhorf.
Kosningavaka fatlaðra var skyn-
samleg samkoma og þakkarverð. í
kosningum hljóta einstakir kjósend-
ur síðan að gera málin upp við sig
út frá þremur meginforsendum.
1. Verkefnum þeim sem einstakir
flokkar hafa leyst.
2. Almennri stefnu flokkanna.
3. Stefnu flokkanna í viðkomandi
málaflokki.
Þessi grein er skrifuð til að skýra
sjónarmið Alþýðubandalagsins, því
þó margir hafi komið á kosninga-
vökuna em þeir þó taldir í tugum
þúsunda sem eiga að sinna þessum
málaflokki. En dagana fram að
kosningum þurfa fatlaðir og stuðn-
ingsmenn þeirra að nota til þess
að halda flokkunum við efnið.
Höfundur er efsti maður G-listans
í Rcykjavík.