Morgunblaðið - 26.06.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. JÚNÍ 1987
Páfagarður:
Heimsókn Waldheim
mótmælt á Péturstorgi
Mótmælendur á Péturstorgi, en að baki er foldgná Péturskirkjan. Reuter
Rómaborg, Reuter.
JÓHANN PÁLL páfi II. veitti
Kurt Waldheim, forseta Aust-
urríkis, áheyrn í Páfagarði í
gær, þrátt f yriróánægj uradd-
ir víða um heim, bæði meðal
gyðinga, kaþólikka og ann-
arra. Sérstaka athygli vöktu
mótmæli fyrrum fanga í út-
rýmingarbúðum á Pétur-
storgi, en þeim var haldið í
skefjum af lögreglu. Þeir
höfðu handleggina bera, svo
sjá mætti fanganúmer naz-
ista, sem voru húðflúruð á
þá í búðunum. Ennfremur
héldu þeir á lofti spjöldum
með nöfnum fangabúða.
Waldheim hefur verið sakað-
ur um að hafa drýgt
stríðsglæpi á meðan þjónustu
hans í þýska hernum í Seinni
heimsstyijöldinni stóð. Hann
neitar því á hinn bóginn stað-
fastlega.
Waldheim fékk rúmlega hálf-
tímalanga einkaáheym hjá páfa
áður en þeir skiptust á ávörpum
að fleirum viðstöddum. Páfi
minntist ekki einu orði á ásakanir
gyðinga, en gyðingaleiðtogar
segja að samskiptum þeirra við
Páfagarð sé nú stefnt í voða og
hafði einn á orði að 20 ára langar
sáttaviðræður gyðinga og kaþó-
likka séu nú til einskis orðnar.
Hins vegar lofaði páfí störf Wald-
heims hjá Sameinuðu þjóðunum.
„Vinna yðar fram til þessa að
alþjóðlegum samskiptum, bæði
sem stjómarerindreki og utanrík-
isráðherra lands yðar og í hinu
ábyrgðarmikla starfí yðar í hinum
heimsumlykjandi samtökum,
Sameinuðu þjóðunum, hafa ávallt
miðað að því að tiyggja frið þjóða
á milli," sagði páfí meðal annars.
Þá bætti hann við að Austurríki
væri mikilvægur hluti hins ka-
þólska heims með 2.000 ára
kristna hefð sér að baki.
Talsmenn Páfaríkis hafa lagt á
það áherslu að hér sé ekki um
einkafund Waldheims og páfa að
Kurt Waldheim og páfi á meðan
á áheyrninni stóð.
ræða, heldur sé hér á ferðinni
venjulegur fundur hans heilag-
leika og þjóðhöfðingja lands, sem
að mestu sér kaþólskt. Þá ítrek-
uðu þeir fordæmingu sína á
gyðingahatri og helforinni.
Uppgjörið við arfinn
frá Stalíns-tímanum
Er hugsanlegt, að Mikhail Gorbachev Sovétleiðtogi geti kom-
ið fram róttækum breytingum á miðstýrðu efnahagskerfi lands
sins án þess að gangast jafnframt fyrir opnu hugsjónalegu upp-
gjöri við höfund þess, Jósef Stalín? Ekki er óeðlilegt, að svo sé
spurt fyrir miðstjórnarfund sovéska kommúnistaflokksins, sem
taka á umbótatillögur Gorbachevs til umfjöUunar.
Stjómmálaskýrendur halda
fram, að til þurfí að koma bæði
opinber gagnrýni á Stalíns-tímann
og skýr andstalínsk hugmynda-
fræði, ef takast eigi að sigrast á
andstöðu íhaldsaflanna og ná fram
nokkrum umtalsverðum umbótum
á kerfínu. Georgij Smimov, hinn
nýi forstöðumaður Stofnunar
marx-lenínískra fræða í Sovétríkj-
unum, krafðist þess í grein í
Pravda í marsmánuði, að horfið
yrði frá efnahagskerfi Stalíns, en
það er enn við lýði í öllum megin-
atriðum.
Drepur frumkvæði
-Ofurmiðstýrt efnahagskerfi
okkar drepur ekki aðeins allt frum-
kvæði duglegra starfsmanna,
heldur á það einnig sök á víðtækri
spillingu og mútustarfsemi, segir
Smimov. Októberfundur mið-
stjómarinnar 1964, sem ýtti
Kruschev út í kuldann, batt enda
á jákvæða þróun, sem miðaði að
því að draga úr miðstýringu þessa
harðlæsta kerfís. í staðinn kom
stöðnun og miðstýring varð alls-
ráðandi, segir í grein Smimovs,
sem fordæmir þannig Brezhnev-
tímabilið, fósturskeið bróðurparts-
ins af skriffínnum ríkjandi
efíiahagskerfís.
Brezhnev-tímabilið hafði þegar
orðið opinberlega að skotspæni á
miðstjómarfundi kommúnista-
flokksins í janúar á þessu ári. Þar
gagnrýndu menn einnig valdatíð
Stalíns, þótt með óbeinum hætti
væri. En síðustu mánuðina hefur
krafan um gagngera sögulega end-
urskoðun á öllu Stalíns-tímabilinu
verið sett fram með vaxandi þunga
í sovéskum blöðum.
Er leiðtoginn
tvístígandi?
Sjálfur hefur Gorbachev hikað
við að gefa skýrt og skorinort til
kynna andúð sína á Stalín. Aðeins
einu sinni hefur leiðtoginn tekið
sér nafn harðstjórans í munn —
og þá gat hann ekki komist hjá
því — en það var 9. maí 1985,
þegar hann flutti ræðu á 40 ára
minningardegi um sigurinn í „hinni
miklu föðurlandsstyijöld". Þá
braust út langvinnt og ákaft lófa-
klapp meðal áheyrendanna, svo að
hann varð að gera hlé á ræðuflutn-
ingnum. Þessi atburður hefur þótt
til marks um það, hversu rótfastur
Stalíns-tíminn er enn í sovésku
samfélagi.
Annars hefur Gorbachev yfír-
leitt forðast að minnast á 30 ára
langt harðstjómartímabil Jósefs
Stalíns. Ýmislegt bendir þó til þess,
að hann langi til að taka það til
umfjöllunar og segja alla söguna
umbúðalaust. Sjálfur hefur hann
sagt, að ekki megi hvfla umræðu-
bann á neinum köflum í sögu
þjóðarinnar. í viðtölum við opin-
bera aðila hefur hann ekki farið
leynt með, að hann eigi í höggi
við arfleifð Stalíns-tímans.
Þegar argentínski kommúnista-
leiðtoginn Athos Fava, sem kom
til Kremlar á nýliðnu vori, talaði
um, að hann ætti í miklu basli með
stalínskan hugsunarhátt í flokki
sínum, greip Gorbachev fram í
fyrir honum og sagði: „Þú ert ekki
einn um það.“
Nýlega gekk náinn samstarfs-
maður Gorbachevs, Anatoli Luk-
ianov, ritari miðstjómarinnar,
fram fyrir skjöldu og gagnrýndi
stjómarár Stalíns á óvenju op-
inskáan hátt. Hann sagði, að
baráttan gegn nasistum og endur-
reisnin eftir stríðið hefðu gert
nauðsynlegt að taka upp miðstýrt
efnahagskerfi.
- En, heldur hann áfram, - þá
urðu mönnum á mistök og það var
vikið út af þeirri braut, sem Lenín
hafði markað. Persónudýrkun
Stalíns leiddi til kúgunar og yfir-
gangs og reið í bága við gmndvall-
arreglur sósíalismans.
Háttsettir flokksmenn eins og
Lukianov hafa hingað til aðeins
rætt um Stalín undir rós.
Lof og- last í blöðum
Á hinn bóginn hafa blöð ogtíma-
rit verið fijáls að því í vor að birta
gagnrýni um Stalín, auk þess sem
ofsóknunum og kúguninni á fjórða
áratug aldarinnar er opinskátt lýst
Jósef Stalín - marga fýsír að koma goðsögnunum um hann fyrir
kattarnef.