Morgunblaðið - 03.10.1987, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. OKTÓBER 1987
13
Menningarlíf í Tékkóslóvakíu:
Odeon-bókaútgáfan í Prag
„Það eru ekki pólitísk ummæli í vestrænum bókmenntum, sem
valda okkur vandræðum heldur kynlíf slýsingar “
Odeon-bókaforlagið í Prag gef-
ur út langsamlega mest af
þýddum bókum í Tékkóslóvakíu.
I þessari grein er rætt við einn
af ráðamönnum þessa útgáfufyr-
irtækis um útgáfu þýddra
bókmenntaverka í landinu. Við-
komandi óskaði nafnleyndar.
Hvað er að segja um útgáfu á
þýddum verkum eftir höfunda frá
Norðurlöndum? Rétt áðan var ég
að skoða myndskreytta samiz-
dat-útgáfu á „Bróður mínum
Ljónshjarta“ eftir Astrid Lind-
gren.
f>að var mjög mikil sala í þýdd-
um norrænum bókmenntum á
stríðsárunum og á fyrstu árunum
eftir stríð. Að því er ég bezt fæ
séð, samsvarar það nokkurn veg-
inn því tímabili. þegar Norður-
landabúar sjálfir lásu hvað mest
af góðum bókmenntum. Á síðari
áratugum hefur mjög dregið úr
eftirspuminni hjá okkur.
I hve stórum upplögum eru
þýddar bækur gefnar út hjá ykk-
ur?
f>að er ekki óvenjulegt að selja
allt að því 70.000 eintök af ein-
hvetju þýddu bókmenntaverki frá
Vesturlöndum og upplögin seljast
yfirleitt upp sama daginn og bæk-
umar koma í bókaverzlanir.
Bækur koma alltaf út á fimmtu-
dögum og klukkan tíu á hveijum
fimmtudagsmorgni eru, nýút-
komnu bækurnar uppseldar —
þ.e. klukkutíma eftir að bókabúð-
imar opna.
Hvernig er þessu varið með
tékkneskar bókmenntir?
Það gildir um það bil hið sama
um þær, en þó geta verið dálítið
meiri frávik í sölu þeirra, allt eft-
ir því hver höfundurinn er.
Bohumil Hrabal getur til dæmis
oft selzt í 30.000 eða 40.000 ein-
tökum. Bækur hans hafa líka
verið þýddar á Norðurlandamál;
en það er orðið sjaldgæft að sjá
bækur eftir hann hérlendis.
Hve margar bækur lætur Ode-
on þýða fyrir sig ár hvert?
Af bandarískum bókum, sem
em sérgrein mín hjá forlaginu,
gefum við árlega út þetta 17 til
20 bækur. Það er meðal annars
undir því komið, hve mikinn
pappír hver deild bókaútgáfunnar
fær í sinn hlut við úthlutunina.
Þar sem arðsemissjónarmið eru
ekki ríkjandi, keppa útgáfufyrir-
tækin engan veginn að því að
selja eins mörg eintök af hverri
útgefinni bók og þau framast
geta, né heldur leggja þau áherzlu
á að framleiða sem mest af bókum
yfirleitt. Aftur á móti hafa mörg
útgáfufýrirtæki sérstakan huga á
að gefa út glæpareyfara, af því
að þeir eru mun ódýrari í fram-
leiðslu heldur en til dæmis
ljóðabækur. Samt sem áður eru
ljóðabækur gjarnan gefnar út í
þetta 2.500 og upp í 10.000 ein-
tökum hver um sig.
Koma oft til einhverjir pólitísk-
ir agnúar í sambandi við útgáfu
þýddra bóka?
Það getur komið fyrir. Þegar
við gáfum út heildarritsafn Osips
Mandelstams, var upplagið skorið
niður, þannig að eintakafjöldinn
varð mun minni en ráðgert hafði
verið í upphafi. Eitthvað svipað
átti sér líka stað með útgáfu á
Franz Kafka — en það var annars
bara lítil bók með smásögum, sem
gefin var út í tilefni af aldaraf-
mæli Kafkas árið 1983. Bókin var
prentuð á mjög slæman pappír
og prentunin var ósköp léleg.
Ég hef heyrt því fleygt, að þið
hafið lent í erfiðleikum með bæk-
ureftirJack Kerouac?
Nei, það er ekki rétt með farið.
Við gáfum út verk eftir hann fvr-
ir tíu árum og fólk stóð þá í biðröð
alla nóttina til þess að tryggja sér
eintak af bókinni, þegar hún kom
í bókaverzlanir. Það var beinlínis
slegizt um þá bók og það kom til
einhverra óeirða við verzlanimar,
svo að lögreglan varð að láta til
sín taka og stilla til friðar.
Yfirleitt má segja að úrvalið
hjá okkur af þýddum erlendum
bókum sé ósköp áþekkt því, sem
boðið er upp á á Vesturlöndum.
Verulega góðar bækur eru, sem
betur fer, sjaldan pólitískar — við
höfum lent í vandræðum með
nokkrar bækur eftir Saul Bellow
af stjómmálalegum ástæðum. Það
er klámið í nútíma vestrænum
bókmenntum, sem veldur okkur
miklu meiri örðugleikum. Tékk-
nesk stjómvöld em svo siðavönd
í þessum efnum að þau vilja ekki
heyra minnzt á kynlífslýsingar í
bókum.
Hvað gerið þig þá við þessi
kynlífsatriði í erlendum bókum —
fellið þið þau algjörlega burt?
Nei, ég mundi aldrei fallast á
neitt slíkt — maður verður þó al-
tént að vera óaðfinnanlegri
fagmennsku sinni trúr. Nýlega
var annars John Updike á ferð-
inni héma í Prag — og ég bað
hann við það tækifæri um leyfi
til að gera nokkrar lítilvægar
breytingar á einstaka kynlífslýs-
ingum í bókum hans, svona rétt
til öryggis. Hann sagði, að við
gætum gert nákvæmlega það sem
við vildum í þeim efnum, því að
honum stæði alveg á sama um,
hvemig tékkneskar útgáfur af
bókum hans litu út. Þegar hann
var kominn aftur heim til Banda-
ríkjanna, skrifaði hann langa
grein um ferð sína til Prag. Í
þessari grein sinni sagði hann
samt, að það hefðu verið pólitísku
atriðin í bókunum hans, sem vald-
ið hefðu erfiðleikum við útgáfu
þeirra hérlendis, en það er alls
ekki satt. Öll greinin var alveg
ofboðslega jrfírlætisleg og það er
heldur ósanngjörn mynd, sem
hann dregur upp af lífinu í Prag.
Hvað gefur Odeon út margar
bækur á ári?
Við gefum aðallega út þýðing-
ar, alls um það bil 120 titla á ári
hveiju.
Og hvað gefa hin bókaforlögin
mikið út árlega?
Það veit ég ekki; en heildartala
þýddra bóka, sem koma út í Prag,
er sennijega rúmlega tvisvar sinn-
um hærri. Það á að vísu ekki
bara við um fagurbókmenntir
heldur alls konar þýddar bækur.
Það er líka starfrækt sérstakt
bókaforlag til útgáfu á tékknesk-
um bókmenntum, en það fyrirtæki
gefur einungis út örfáar þýðing-
ar, einstaka klassísk verk.
Og utan Pragar?
Ef litið er til dæmis á Slóvakíu,
þá kemur í ljós að þar ríkir allt
annað skipulag á útgáfustarfsem-
inni. Slóvakar em feiknalega
duglegjr við að gefa fljótt út er-
lendar metsölubækur í slóvanskri
þýðingu, oft á tíðum einu eða
tveimur árum áður en sömu bæk-
umar koma út á tékknesku hér í
Prag. Aftur á móti leggja þeir oft
meiri áherzlu á viðskiptalega hlið
útgáfustarfseminnár heldur en
við.
Það er mjög svo tímafrekt fyrir-
tæki að gefa út þýdda bók héma
í Prag — það tekur að minnsta
kosti þijú ár frá því að okkur
berst erlenda bókin í hendur. Við
erum nýbúnir að afla okkur rétt-
inda til útgáfu á úrvali af hinum
styttri verkum eftir Henry Miller
samningaumleitanir um þennan
útgáfurétt stóðu yfir í eitt ár.
Vinnan við þýðingu tekur að
minnsta kosti enn eitt ár í viðbót,
og biðtíminn í prentsmiðjunum er
farinn að verða stöðugt lengri.
Venjulega þurfum við að bíða í
allt að hálft annað ár eftir að fá
nýlega þýdda bók prentaða, sök-
um mikils skorts á vélum og vegna
úreltrar tækni í prentsmiðjunum.
Nú er svo komið, að það er ekki
einu sinni pappírsskorturinn, sem
er mesta vandamálið við að stríða
lengur. Það líða hins vegar svona
að jafnaði þetta 5 til 15 ár frá
því að erlend bók kemur út á
frummálinu, þar til hún er komin
út á tékknesku.
Það vildi svo til, að ég hitti
John Updike aftur, þegar ég var
nýlega á ferð í Bandaríkjunum.
Ég var staddur í Boston og var
að fara með neðanjarðarlestinni
til Harvard háskóla í útborginni
Cambridge, og þá sat hann reynd-
ar fyrir tilviljun beint á móti mér
í klefanum. Eg heilsaði honum og
minnti hann á, að ég hefði fyrir
skemmstu hitt hann í Prag. Hann
fómaði þá höndum í forundran
og lét þau orð falla, að heimurinn
væri bara orðinn fullur af Tékk-
um! Ég tók eftir því, að það virtist
ekki vera neinn annar af öllum
þeim, sem voru þarna með neðan-
jarðarlestinni á leið til Harvard,
sem bæri minnstu kennsl á John
Updike.
Hvernig veljið þið úr þær er-
lendu bækur, sem þið viljið láta
þýða?
Það er gert um það bil á sama
hátt og hjá vestrænum útgáfufyr-
irtækjum: Okkur berast í hendur
tímarit, að vísu dálítið óreglulega,
og við emm í stöðugu sambandi
við hin stærri erlendu bókaforlög.
Þá verðum við okkur úti um ein-
tök af áhugaverðum bókum, og
sendum því næst tveimúr bók-
menntalegum ráðunautum okkar
hérlendis eintök af hverri bók og
fáum umsagnir þeirra.
Farið þið á sdþjóðlegar bóka-
sýningar til dæmis til Frankfurt
am Main ?
Neí. Ég hef verið fastráðinn
starfsmaður í Odeon í 14 ár, og
á þeim tíma hefur ekki einn ein-
asti af bókmenntafræðingum
forlagsins verið á bókasýningu í
Frankfurt, þótt það sé einmitt sá
staður, þar sem allar mögulegar
bókmenntir eru kynntar. Þeir ein-
ustu, sem fara þangað frá okkur,
eru forstjórarnir, en þeir hafa
raunar oftast ekkert þar að gera
þeir eru ekkert nema toppskarf ar.
Viðtal:
Kjell Olaf Jensen
R19
R20
Póstsendum samdægurs.
Opið í dag frá 10-16.
útilIf
Gtæsibæ, sími 82922.