Morgunblaðið - 04.11.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1987
Ríkisstjómin í
aðalhlutverkinu
eftir Vilhjálm
Egilsson
Sígilt markmið ríkisstjóma á ís-
landi hefur verið stöðugt verðlag
og jafnvægi í viðskiptum við út-
lönd. Núverandi ríkisstjóm er engin
undantekning að þessu leyti og ber
fyrsta fjárlagafrumvarp hennar
merki um það. Um hinn höfuðþátt
efnahagsstefnunnar, peningamálin,
má hins vegar-segja að ríkisstjómin
hafí boðað óvenjudjarfa stefnu-
brejdingu.
Við emm hér til að gera okkur
grein fyrir hversu líklegt það er að
ríkissljómin nái árangri, hvort verð-
bólgan lækkar og hvort sæmilegt
jafnvægi verður í efnahagslífínu.
Aðgerðir ríkisstjómarinnar eiga
þátt í að móta starfsskilyrði atvinn-
ulífsins og því þurfum við að velta
fyrir okkur mögulegum afleiðingum
þess sem stjómin hefur gert eða
boðað að gera.
Við verðum að líta á aðgerðir
ríkisstjómarinnar í heild, skoða
saman fjármálin og peningamálin.
Fjárlagafrumvarpið hefur tvö meg-
ineinkenni. Annars vegar er stefnt
að því að reka ríkissjóð án rekstrar-
halla hins vegar að ná því markmiði
fyrst og fremst með skattahækkun-
um. Stefnan í peningamálum
einkennist af tilraunum til að auka
spamað og því að beina spákaup-
mennsku með erlenda gjaldmiðla í
farveg sem styrkir krónuna.
Við skulum fyrst velta því fyrir
okkur hvaða líkur em til þess að
verðbólgan á næsta ári geti orðið
á þeim nótum sem ríkisstjómin
stefnir að. Síðan skulum við fjalla
um nokkra aðra þætti efnahagsmál-
Gengid ræðst ekki
af yfirlýsingum
Það er stefna ríkisstjómarinnar
að verðbólgan á næsta ári verði um
10%. Er þá miðað við hækkun fram-
færsluvísitölu frá upphafí til loka
ársins. Þessi stefna eða von byggir
á því að unnt sé að halda gengi
krónunnar stöðugu og að kjara-
samningar á næsta ári verði á
lágum nótum eða feli í sér svipaðar
launahækkanir og um samdist við
opinbera starfsmenn.
Umræður um gengi krónunnar
hafa mjög einkennt umflöllun um
verðlagsmálin. Ríkisstjómin hefur
gefíð út miklar yfírlýsingar um að
hún ætli að halda genginu stöðugu
og að það eigi að verða gildasta
haldreipið til að verjast verðbólg-
unni. Þessi umræða um gengið og
yfírlýsingar stjómarinnar skipta
hins vegar ekki höfuðmáli. Gengi
krónunnar ræðst af efnahagslegum
forsendum en ekki yfírlýsingum.
Gengi krónunnar getur einungis
verið stöðugt ef aðstæður leyfa.
í stað yfirlýsinga ætti ríkisstjóm-
in að gera grein fyrir þeim efna-
hagslegu forsendum sem hún ætlar
að skapa fyrir lágri verðbólgu og
stöðugu gengi. Maður fær það
nefnilega á tilfínninguna að allt
talið um stöðugt gengi og skilaboð
til aðila vinnumarkaðarins í því
sambandi sé fyrst og fremst til
þess ætlað að geta bent á söku-
dólga ef ekki tekst að ná verð-
bólgunni niður.
Verður verðbólgan
10% eða 30%
Við skulum líta á tvo möguleika
um þróun verðlags á næsta ári,
annan þar sem stefna ríkisstjómar-.
innar gengur upp og hinn þar sem
verðbólgan verður um 30%. Þessum
möguleikum er lýst hér á myndinni
(mynd 1) þar sem forsendumar
koma fram. Við skulum velta því
fyrir okkur hvor möguleikinn er
Vilhjálmur Egilsson
„Við verðum að líta á
aðgerðir ríkisstjórnar-
innar í heild, skoða
saman fjármálin og
peningamálin. Fjár-
lagafrum varpið hefur
tvö megineinkenni.
Annars vegar er stefnt
að þvi að reka ríkissjóð
án rekstrarhalla hins
vegar að ná þvi mark-
miði fyrst og fremst
með skattahækkunum.
Stefnan í peningamál-
um einkennist af til-
raunum til að auka
sparnað og því að beina
spákaupmennsku með
erlenda gjaldmiðla í
farveg sem styrkir
krónuna.“
miðlum hækki svipað eða um
28%—29%. Þá kemur út úr hefð-
bundinni verðbólguspá að fram-
færsluvísitalan hækkar um nálægt
31% frá upphafí til loka ársins.
Kaupmáttur launa reiknast nánast
sá sami í báðum dæmunum eða
óbreyttur kaupmáttur frá þessu ári.
Verðbólgan á síðasta ársfjórð-
ungi þessa árs verður líklega yfír
30%. Búast má við því að vísitala
framfærslukostnaðar hækki milli
3% og 4% nú um mánaðamótin en
síðan er nokkur óvissa um fram-
haldið. Málið snýst um hvort og
með hvaða hætti frestun á álagn-
ingu söluskatts á landbúnaðarvörur
kemur út f annarri skattlagningu.
Verðlagshækkanimar eftir 1. nóv-
ember skipta að mínu mati mestu
máli um hvort tekst að ná kjara-
samningum á hóflegum nótum á
næsta ári. Ef þessar hækkanir
verða á bilinu 1,5%—2% í byrjun
desember, janúar og febrúar sýna
Skattahækkanir
kveikja að víxlgengi
kauplags og verðlags
Forsenda þess að unnt sé að ná
skynsamlegum kjarasamningum á
næsta ári er að hægt verði að fá
samningsaðila til þess að horfa til
framtíðarinnar og vega og meta
afleiðingar gerða sinna. Þess vegna
er svo mikilvægt að fólk fái trúað
því að verðbólgan geti yfírleitt
lækkað. Ef fólk trúir því ekki að
verðbólgan fari lækkandi munu
kjarasamningar fyrst og fremst
snúast um að gera upp reikninga
úr fortíðinni óháð afleiðingunum.
Ríkisstjómin hefur hækkað
skatta í tvígang, fyrst í sumar þeg-
ar hún tók við völdum og síðan
aftur nú í haust. Hækkun skattanna
hefur sagt til sín í hærra verðlagi
og samtals em áhrifín á fram-
færsluvísitöluna milli 3% og 4%.
Ennfremur hafa ýmsar ríkisstofn-
anir hækkað verð á þjónustu sinni
umfram það sem rætt var um við
gerð desembersamninganna.
Mikil hætta er á að þessar skatta-
hækkanir verði kveikja að nýju
víxlgengi kauplags og verðlags. Við
sáum að Alþýðusambandið mkkaði
kauphækkun hinn 1. október m.a.
fyrir verðhækkunaráhrif aukinna
skattaálaga frá í sumar. Og spum-
ingin er hvort gerðar verða kröfur
að því er virðist, að það sem skipt-
ir höfuðmáli er ekki hver það er sem
borgar skatta, heldur hver ber þá.
Skattgreiðendur reyna ávallt að
velta sköttunum af sér yfír á aðra.
Hækkun á óbeinum sköttum hækk-
ar verðlag og leiðir þannig til kröfu
um launahækkanir. Hækkun' á
tekjuskatti er áhrifamesta tækið til
þess að koma launaskriði af stað.
Þannig má halda áfram. En þegar
öllu er á botninn hvolft em skatt-
amir greiddir úr einum potti, þeirri
verðmætasköpun sem verður í at-
vinnulífínu og er skipt upp á milli
landsmanna með einum eða öðmm
hætti. Þegar skattar em hækkaðir
skiptir mestu máli að ríkið er að
taka meira til sín af þessari verð-
mætasköpun en áður. Og málið
snýst um það hvort einstaklingamir
sætti sig við aukna skattheimtu og
að þeir gefí eftir af eyðslu sinni til
ríkisins.
Það markmið að reka ríkissjóð
án rekstrarhalla er mikilvægt og
verður til þess að draga úr láns-
fjáreftirspum ríkissjóðs, sérstak-
lega eftirspum eftir erlendum
lánum. Þetta dregur vissulega úr
þenslunni. Hins vegar er með þeim
tekin mikil áhætta. Það má nefni-
lega nokkum veginn reikna með
því að þeir sem tala hæst um nauð-
syn skattahækkana séu ötulastir
við að velta af sér auknum álögum
yfír á aðra.
MYND 2
ÞJÓÐHAGSÁÆTLUN '88 MEÐ MEÐALFRÁVIKUM
(magnbreytingar milii ára f %)
-1
MYND 1
VERÐBÓLGA OG KAUPMÁTTUR 1988 (SPÁ)
DÆMI 1
(ÞJHÁÆTL.)
10
LAUNAFORSENDUR:
GENGISFORSENDUR:
4t’/
2
0
ll I
1
DÆMI 2
ULX
J. FMAMJJftSOND
STÖÐUGT
GENGI
JFMAMJJAS0ND
GENGISSIG
25°/o—30%
HÆKKUN FRAMFÆRSLUVÍSITÖLU
FRÁ UPPHAFI TIL LOKA ’88:
MEÐALKAUPMÁTTUR UMSAMINNA
LAUNA (1987: 100):
10%
100
31%
100
KAUPMÁTTUR UMSAMINNA 1132
LAUNA ETIR ÁRSFJÓRÐ- 10ö
UNGUM (1987: 10Ó):
98
87/4 88/1 88/2 88/3 88/4 87/4 88/1 88/2 88/3 88/4
líklegri til þess að verða að vem-
leika.
Dæmi 1 gengur út frá því að
niðurstöður kjarasamninga verði
svipaðar og forsendur þjóðhags-
áætlunar ganga út frá og að gengi
krónunnar verði stöðugt. Þetta á
að ganga upp með um 10% hækkun
framfærsluvísitölu frá upphafi til
loka 1988. Dæmi 2 byggir á því
að launahækkanir verði 27%—28%
á árinu og að verð á erlendum gjald-
þær verðbólguhraða milli 20% og
30%. Þá, og svo ekki sé talað um
ef þær verða hærri, verður ákaflega
erfítt að sannfæra almenning um
að verðbólgan sé yfírleitt á niður-
leið, hvort heldur kjarasamningar
kveða á um 7% eða 27% launahækk-
un. Við skulum minnast þess að í
desember fyrir ári síðan var samið
um 5% almenna hækkun launa á
þessu ári og nú gerir Þjóðhags-
stofnun ráð fyrir 25% verðbólgu.
um launahækkanir eftir áramótin
vegna þeirra hækkana sem em að
koma fram þessa dagana. Þá kem-
ur í ljós hvort þjóðarsátt hefur náðst
um skattahækkanir.
í umræðum um skattamál kemur
oft fram töluverður tvískinnungur.
Sumir þeirra sem telja nauðsynlegt
að hækka skatta vilja þyngja álögur
á munaðarvöm, fyrirtæki, eignafólk
og hátelg'ufólk. Þeir hinir sömu
horfa fram hjá því, oft meðvitað
Verðbólgan verður að
lækka fljótt
Þegar litið er á skattahækkanir
og þá ólgu sem þær skapa hlýtur
það að skipta höfuðmáli að fólk
hafí trú á því að þær ásamt öðm
því sem ríkisstjómin hefur boðað
skili árangri. Ef verðlagshækkanir
í desember, janúar og febrúar nást
niður fyrir 1% á mánuði er miklu
líklegra að sannfæra megi almenn-
ing um að verðbólgan sé raun-
vemlega á niðurleið og að hóflegir
kjarasamningar séu raunhæf leið
til kjarabóta.
Því kemur það á óvart hversu
lítil áhersla virðist lögð á þær að-
gerðir stjómarinnar'sem líklegastar
em til þess að hjálpa mest til við
að draga úr þenslu og skapa skil-
yrði fyrir stöðugleika, en þetta em
peningamálaaðgerðimar. Nauðsyn-
legt er að stórauka kynningu og
markaðssetningu á hinum nýju
spamaðarkostum. Ef vel ætti að
vera þyrfti nú þegar að vera búið
að koma á markað gengistryggðum
ríkisskuldabréfum og söluherferð
hefði þurft að vera farin I gang.
Ennfremur þarf að hvetja bankana
til að koma gengistryggingu spari-
flárins í verk og þeir verða að fá
rúmar heimildir til þess að gengis-
tryggja lán sín á móti. Ríkið ætti
m.a. að geta boðið þeim úrval af
gengistryggðum verðbréfum á móti
innlánum. Opnunin til útlanda þarf
að vera sem víðtækust og hefði átt
að vera komin til framkvæmda.
Möguleika manna til að fjárfesta í
erlendum verðbréfum á ekki að
skerða.