Morgunblaðið - 04.11.1987, Blaðsíða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1987
Saga mígrems
eftirNormuE.
Samúelsdóttur
Mígren hefur hijáð mannfólk frá
ómunatíð. Fyrst er talað um krank-
leika þennan 3000—4000 árum eftir
Kristsburð. Þá herma sögur um þjóð-
flokk í Mesópótamíu sem orti óð til
höfuðverkjaguðsins „TIU“. Álitu
þeirra tíma menn að hægt væri að
milda guðinn með að syngja honum
til dýrðar. Fer hér á eftir þýðing á
einu slíku ákalli:
-_> Sem vindur þjótandi yfír eiðimörk
höfuðverkurinn þýtur
leiftrandi sem elding
sem kemur ofan og slær niður.
Höfuðverkur sker í sundur sem væri strá
og ristir sinar eins og væri stöngull á
hennajurt
Höfuðverkur tærir hold þess sem engin
gyðja vemdar
leiftrar sem himnesk sljama
birtist hann sem morgundögg
Þetta höfuðverkjafómarlamb stöðvar með
ógn
svo hann skrælnar í hita dagsins
ráfar um sem hjartsjúkur væri
sem vitfírtur brotnar hann niður eins og
væri hann í eldi
“ •" skrælnar eins og viltur foli
augu þokukennd
tærist upp
bundinn dauðanum.
Eins og hroðalegt óveður
sem engin veit hvert stefnir
getur enginn vitað
höfuðverlgarins komutíma
né takmörk.
Þannig var reynt að milda TIU
með að syngja höfuðverkinn burt.
Ekki fer sögum um hvemigtil tókst.
I fomöld tíðkaðist að bora gat á
höfuðkúpu þeirra sem kvöldust af
höfuðverk. Heimildir frá 2000 f. Kr.
segja að „borað væri gat til þess að
verkurinn gæti komist út eins og
gosmökkur". Talið var að þetta hefði
stundum borið góðan árangur til að
losa sjúklinginn við þrýstinginn er
verkurinn olli.
Aretaeus frá Cappadociu (30—90
e. Kr.) rannsakaði mígren og kallaði
það heterocrania eða verkur í öllu
höfðinu (whole headache.) Frægur
rómverskur læknir, Galen, kallaði
mígren svo hemicrania, þ.e. höfuð-
verkur er kemur aðeins öðmmegin
í höfuðið. Frakkar og Bretar byijuðu
svo að kalla þessa „plágu“ mígren.
Áðumefndur læknir, Gallen, áleit að
mígren væri aðallega ójafnvægi í
meltingarfærum.
Fothergill, læknir (og púritani),
ráðlagði sínum mígrensjúklingum
matarkúr, þar mátti ekki neyta bráð-
ins smjörs, engrar fítu, ekki kjöts,
krydds, ekki ristaðs brauðs með
heitu smjöri og ekki of sterks malt-
drykkjar. Hann taldi einnig að gott
væri að taka fólki blóð til hreinsunar.
Uppsölumeðöl, hægðalyf, stól-
pípur, laxeringarmeðöl, búkhreins-
andi lyf; allar mögulegar læknis-
fræðilegar „pyntingar" voru
ráðlagðar í baráttunni gegn mígren-
inu. Enn ein aðferðin var gerð af
arabískum lækni, Albucassis. Hún
var sú að leggja sjóðheitt jám þar
sem verkurinn var, en þegar þetta
bar lítinn sem engan árangur gerði
hann smá gat á þessum sama stað
og setti laukbita þar fl
Píslarvottar miðalda hafa líkleg-
ast sumir verið haldnir mígren, en
vegna píslarvættisins álitu þeir þetta
sendingu frá guði. Hildegard abbadís
frá Bingen (1098—1180) segir frá í
eftirfarandi: „Ég sá stórkostlegar
eldsúlur í rauðum lit og þijá vængi
stóra og víða, hvíta sem ský, sem
slógu hræðilega. Eftir það varð allt
kyrrt.“ Þessir þrír vængir sem slógu
hræðilega og síðan ... gætu verið
hjartsláttareinkenni sem mígren-
sjúklingar fínna fyrir sem skerandi
sársauka í höfðinu.
Kenneth Hay, mígrensérfræðing-
ur, telur að Jóhanna af Örk hafí
verið mígrensjúklingur eins og
abbadísin, en álitið það að hætti
píslarvotta yfímáttúmlegt samband:
„Ég var þrettán ára, skrifar Jó-
hanna, þegar Guð sendi rödd til mín
til ráðleggingar. Fýrst varð ég mjög
hrædd. Eg var búin að fasta daginn
áður. Þetta var um hádegisbil í garði
föður míns. Auk raddarinnar sá ég
b irtu. Ljósið kom sömu megin og
röddin sem ég heyrði...“
Dr. Hay, segir margar ungar
stúlkur byija að fá mígren um svip-
að leyti og blæðingar byija. Mígren-
köst geta einnig komið í kjölfar
föstu. Rödd og birta sömu megin
gætu þýtt mígren. Hin unga Jó-
hanna af Örk var mjög trúuð og
skapmikil baráttukona, með per-
sónuleika sem er ríkjandi hjá
mígrensjúklingum. Birtan, litimir og
fleira gætu hafa valdið því að hún
taldi sig vera í sambandi við eitthvað
yfímáttúmlegt. Hvað með sársau-
kann? Eins og fýrir Kristsburð, t.d.
í Mesópótamíu, hræddist fólk guð,
og taldi þetta refsingu guðs, vegna
óhlýðni þeirra; þjáðiust möglunar-
laust. Þannig hugsuðu píslarvottar
eflaust einnig. Þetta var refsing
guðs vegna synda þeirra, og því bar
að taka.
Dr. Thomas Willis gerði þekktustu
tilraun sem skráð hefur verið (1674).
Sjúklingur hans hét Lafði Anne
Convway, kona sem hafði þjáðst af
mígren í tugi ára. Auk þess að vera
mígrensjúklingur var hún áberandi
vel gefin en það var bagalegt fyrir
konu þeirra tíma. Saga hennar mun
ekki ósvipuð þeirri sem nútímakonan
þekkir sem þjáist vegna þess sama:
fordóma samtíðarmannanna og
þröngsýni. Lafði Anne var talin fög-
ur kona, menntuð í bókmenntum og
listum, og sem einhverskonar hegn-
ing raskaði mígren öllu lífí hennar.
Hún byijaði að þjást tólf ára göm-
ul. Köstin vömðu í einn til einn og
hálfan dag í senn. Hávaði, birta og
snerting öll var henni óbærileg á
meðan. Þar sem ekkert gat linað
þjáningar hennar var hún í dimmu
herbergi, og sat þar hrejrfíngarlaus
þar til verkurinn rénaði. Dr. Willis
tók eftir því einnig að þegar loftlags-
breytingar urðu, skapbreytingar hjá
henni og mataræðið var lélegt, urðu
köstin verri. — Nokkmm ámm áður
hafði hún þurft að þola vegna kvika-
silfursáburðs sem hún fékk of mikið
munnvatnsrennsli sem var alveg að
gera útaf við hana. Reynt var að
lagfæra þetta með kvikasilfursdufti
án árangurs ... sama var með böð-
in í Bath og Spa (ölkelduvatn), hún
heimilaði oft blóðtökur og eitt sinn
að opnuð yrði slagæð: oft vom gerð-
ir á henni skurðir, stundum aftan á
höfði, stundum að framanverðu og
á öðram stöðum höfuðsins ... Öll
möguleg meðöl reyndi hún; höfuð-
verkjalyf, skyrbjúgsmeðöl, sefasýk-
ismeðöl, allt sérstöl læknislyf sem
hún fékk bæði hjá leikum og lærð-
um, frá kvekumm og gömlum
konum, en samt ... hún hafði ekki
erindi sem erfíði, enga lækningu eða
linun þjáninga, aðeins það að þessi
„þvermóðskufulli" og „uppreisnar-
gjami“ sjúkdómur neitaði að láta
Norma E. Samúelsdóttir
„Aðalvandamál
mígrensjúklínga er
ekki það að vita ekki
hvers vegna þeir fá
köst, heldur er vanda-
málið að f inna leiðina
til að láta sér batna.“
temja sig: daufheyrðist við öllum
vonum er bundnar vom við hinar
ýmsu lækningaleiðir.
Dr. Willis varð lítið ágengt í starfí
sínu við að lækna Lafði Anne, en
hann tók fyrir allar þessar ónauðsyn-
legu kvalir vegna eilífra tilrauna á
henni. Örvæntingarfull löngun henn-
ar til að fá bata, samþykkjandi
allskonar meðhöndlun, sýna hve
mikið hún þjáðist.
í byijun nítjándu aldar tóku lækn-
ar að fylgjast með því að breytingar
urðu á æðum mígrensjúklinga í
kasti, of miklu blóðstreymi til heilans
og lifrasjúkdómum. Edvard Leveing
nefnir fyrst það að konur virðast
fremur fá mígren en karlar. Óvenju-
mikill næmleiki fyrir birtu, lykt
ýmiskonar og hljóði gátu orsakað
kast. Tekið var eftir auknu þvagláti
fyrir kast; persónuleikabreytingum.
Sjúklingar Sr. Willis töluðu um mikla
orku sem undanfara krankleikans,
aðrir urðu mjög pirraðir og féllu jafn-
vel í þunglyndiskast nokkmm
klukkustundum fyrir kast. — Ilorm-
ónamir vom taldir valda æðabreyt-
ingum, ollu þeir og tilfínningalegu
ójafnvægi. Læknar, allt frá Hippocr-
ates, hafa nefnt í skýrslum sínum
skapbreytingar hjá sjúklingum
(einnig hjá öðmm sjúklingum) og
telja það hormónatmflanir.
Dr. Sigmund Freud, sálfræðingur,
sem sjálfur var mígrensjúklingur,
var svo ekki í neinum vafa um
ástæðu sjúkdómsins. Hann væri
mjög tengdur tilfinningalífí sjúkl-
ingsins auk líkamlegs ójafnvægis,
oft tengt kynlífsvandamálum. Á
tímum Dr. Freuds var mikið rætt
um sál-líkamlega sjúkdóma (sál og
líkami ekki aðskilið), líkamlegir sjúk-
dómar orsakist af andlegum vanda-
málum og öfugt.
Dr. Oliver Sachs, höfundur bókar-
innar Migraine, Evolution of a
common disorder, segir að mígren
sé losun tilfínninga sem sjúklingur-
inn fái ekki útrás fyrir nema í kasti.
Köstin séu þannig sjálfspynting, það
að loka sig af vegna óbærilegs
ástands sem ekki er hægt að horf-
ast í augu við.
Sagan heldur þannig áfram enda-
laust. Ekki er enn til nein lausn á
þessum stórkostlega vanda. Nýjar
og nýjar kenningar koma fram á
sjónarsviðið. Lækningaleiðir em
mjög einstaklingsbundnar. Matar-
æðið er álitið skipta miklu máli í
leiðinni til bata. Hugkyrrð ýmisskon-
ar er talin hjálpa mörgum. Aðal-
vandamál mígrensjúklinga er ekki
það að vita ekki hvers vegna þeir
fá köst, heldur er vandamálið að
finna leiðina til að láta sér batna.
Sumum tekst að líða betur með einni
pillu, eða forðast ákveðna fæðuteg-
und. En aðrir verða að ganga til
sálfræðings. Til em þeir sem lækn-
ast við að fá vatn í æð, sem þeir
héldu að væri áhrifaríkt lyf.
Lækningaleiðir em einstaklings-
bundnar eins og áður segir. Hundrað
ferðir til læknisins em ekki stað-
festing þess að árangur hafi náðst.
Hverskonar lyf munu reynast gagns-
laus. — Mígrensjúklingar verða að
vinna með lækninum ef þeir vilja
ná bata, vera opnir fyrir sjálfum
sér, og fylgjast með öllum einkenn-
um, bæði í sínum eigin líkama og í
umhverfí sínu. Þeir verða að vita
jafnvel meira en læknirinn, halda
dagbók.
Á íslandi em til samtök sem heita
Mígrensamtökin. Þau verða tíu ára
á næstunni. Markmið þessa félags
er að stuðla að sjálfshjálp mígren-
sjúklinga, að allir mígrensjúklingar
standi saman og afli sér fróðleiks
og bæti líf sitt sér til góðs og öðmm
mígrensjúklingum. Skrifstofa fé-
lagsins er á Suðurgötu 14, opin á
mánudögum frá 17.15 til kl. 19.00
e.h., síminn hjá samtökunum er
623620.
Lauslega þýtt úr Bókinni
Headaches, causes, treatment and
prevention, eftir Dr. Heywood
Gould, 1977).
Höfundur er ístfórn Mígrensam-
takanna.
Hiiiai’ eitruðu raun-
vaxtaprósentur
eftir Brynjólf Jónsson
Lesandi góður, hefur þú hugleitt
þá þróun sem hefur orðið í vaxtamál-
um á íslandi á undanfömum misser-
um? í dag er svo komið að íslenska
ríkið, það er sameignarsjóður okkar
landsmanna, býður skuldabréf til
sölu sem em jafn trygg og peningas-
eðlar með 8,5% ársvöxtun umfram
verðbólgu. Þá þurfa einstaklingar
og fyrirtæki sem ekki geta boðið
jafn góða tryggingu að öllum jafn-
aði að bjóða betur og borga eitthvað
hærri raunvexti til að vera sam-
keppnisfær um sparifé landsmanna.
Og hvað er svo sem athugavert við
það? Jú, 8,5% raunvextir þýða að
skuldir tvöfaldast að raunvirði á um
átta og hálfs árs fresti. Skoðum
þijár dæmisögur um þetta.
Segjum sem svo að Ingólfur Arn-
arson landnámsmaður hafí keypt
ríkisskuldabréf með þessum kjörum
' fyrir eina krónu er hann nam land
hér árið 874. Hvað skyldi eitt slíkt
einnarkrónu ríkisskuldabréf hafa
ávaxtast á 1.013 ámm? Það væri í
dag um það bil 776.827.840.000.
000.000.000.000.000.000.000.000
íslenskaf krónur, eða eitthvað um
13 milljón milljón milljón milljón
sinnum hærri en fjárlögin á næsta
ári.
Brynjólfur Jónsson
Tökum annað dæmi. Jón Jónsson
launþegi er að byija búskap og kaup-
ir sér íbúð sem hann staðgreiðir fyrir
tvær milljónir króna. Jón borgar úr
eigin vasa eina milljón og fær eina
milljón að láni. Lánið skal hann
greiða í einu lagi eftir 9 ár. Þá skal
hann greiða um 2.083.856 krónur
sem er rúmlega íbúðarverðið, flytur
út með fjölskylduna og tæplega
„Ríkissjóður, sem er
langstærsti aðilinn á
íslenskum peninga-
markaði, verður að sjá
til þess að eðlilegt jafn-
vægi haldist með því að
stilla lántökum í hóf og
er ábyrgur fyrir því að
eðlilegir raunvextir séu
í landinu.“
hundrað þúsund króna vanskilaskuld
á bakinu.
Tökum eitt dæmi^ enn. Sigurður
Sigurðsson á tvær milljónir króna
eða um íbúðarverð. Kaupir ríkis-
skuldabréf fyrir peninginn. Eftir átta
og hálft ár á hann fjórar milljónir,
eða sem svarar tveggja íbúða virði,
eftir 17 ár á hann átta milljónir, eða
sem svarar til flögurra íbúða virði,
eftir 25 og hálft ár á hann sextán
milljónir eða sem svarar til átta
íbúða virði, eftir 34 ár á hann þijátíu
og tvær milljónir eða sem svarar til
sextán ibúða virði, og getur keypt
heila blokk.
Okkur íslendingum bregður ekki
í brún þó raunvextir hækki á mjög
skömmum tíma úr 5% í 8,5%, sem
þýðir að tvöföldunartími skulda hef-
ur styst úr 14 ámm í 8,5. Eðlilegir
raunvextir hafa oft verið taldir um
2 til 3% sem þýðir að tvöföldunartími
lána er á bilinu 24 til 35 ár. Ef Sig-
urður Sigurðsson í dæmisögunni hér
á undan hefði keypt ríkisskuldabréf
með 2% raunvöxtum í stað 8,5%
ætti hann sem svarar til tveggja
íbúða virði eftir 35 ár en ekki sem
svarar rúmlega sextán íbúða virði.
Það er með ólíkindum með jafn
vel menntaða, fróða og skynsama
þjóð eins og við íslendingar annars
emm, hvað við eigum erfítt með að
átta okkur á þessum gríðarlega
muni í vaxtakjörum sem mismunur-
inn á t.d. 2% raunvöxtum og 8,5%
er. Eitrið í vaxtaprósentunum felst
nefnilega í því að þegar talað er um
vexti eða raunvexti er átt við pró-
sentur á ári. Það er þetta „á ári“
sem er eitrað eins og dæmisögumar
hér á undan sýna.
En hvaða_ áhrif hafa mjög háir
raunvextir? í stuttu máli þá verða
hinir efnuðu mjög fljótir að verða
miklu ríkari en þeir em, ef þeir
ávaxta fé sitt rétt, og hinir, sem lán
taka á þessum kjömm em ótrúlega
fljótir að tapa miklu til lánardrottna
sinna. Við þekkjum mjög nýleg dæmi
úr íslandssögunni sem hafði mjög
svipaðar afleiðingar og háir raun-
vextir. Það var þegar lánskjaraví-
sitalan og kaupgjaldsvísitalangengu
á skjön fyrir nokkmm ámm. A svip-
uðum tíma ollu gengisbreytingar
Bandaríkjadollars mörgum fyrir-
tækjum vemlegum búsifjum. Afleið-
ingar hárra raunvaxta verða mjög
fljótar að skila mörgum einstakling-
um og fyrirtækjum svipuðum afleið-
ingum.
En hver verða viðbrögð einstakl-
inga og fyrirtækja við mjög háum
raunvöxtum? Jú, eins og alltaf reyna
þessir aðilar að velta vandanum yfír
á aðra. Jón í dæmisögunni kemur
til með að krefjast mannsæmandi
launa og lái honum hver sem vill.
Fyrirtækin hækka sitt verð og svo
er spumingin hvemig ætlar ríkis-
sjóður að greiða ríkisskuldabréfín?
Kannski með nýjum ríkisskuldabréf-
um með enn hærri raunvöxtum?
Það er alveg sama hvemig maður
lítur á 8,5% raunvexti, niðurstaðan
verður alltaf sú sama, þeir hafa
mikinn og hraðan eyðileggingar-
mátt. Þeir em kjamorkusprengjan á
íslenskt efnahagslíf.
En hvað er þá til ráða? Banna
raunvexti hærri en eitthvað tiltekið
með lagasetningu. Nei, í þessu máli
duga ekki boð og bönn stjórnvalda
nema mjög takmarkað. Ríkissjóður,
sem er langstærsti aðilinn á íslensk-
um peningamarkaði, verður að sjá
til þess að eðlilegt jafnvægi haldist
með því að stilla lántökum í hóf og
er ábyrgur fyrir því að eðlilegir raun-
vextir séu í landinu. Ef það er ekki
framkvæmanlegt þá verðum við
bara að hverfa aftur um nokkur ár
í frjálsræðisþróun peningamála.
Én hvemig má það vera að
íslenskum stjómmálamönnum takist
að fela svo ljótar staðreyndir sem
8,5% raunvextir em. Jú, fjölmiðlar
em yfírfullir af jákvæðri umfjöllun
jafnvægis í ríkisbúskapnum sem
virðist hilla undir í fjárlagafrumvarpi
ríkisstjómarinnar. Jafnvægi í ríkis-
búskapnum er út af fyrir sig göfugt
markmið, en það má ekki kaupa
hvaða verði sem er.
Höfundur er hagfrœðingur.