Morgunblaðið - 04.11.1987, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1987
Meðferð beitilanda fer batnandi
eftir ÓlafR.
Dýrmundsson
Nú um skeið hafa umræður og
skrif um tengsl beitar og gróðureyð-
ingar hér á landi einkennst af
öfgakenndum málflutningi þar sem
hið versta og besta er borið saman.
Gróskumestu, friðuðu gróðurlendin
eru borin saman við þau mest beittu
og gróðursnauðustu, og bændum
er oft stillt upp sem andstæðingum
gróðurverndar og skógræktar.
Skoðanir eru vissulega skiptar og
ljóst er að annars vegar er í landinu
sá hópur fólks sem hefur þá bjarg-
föstu trú að öll beit sé skaðleg
gróðri og hins vegar fyrirfmnast
þeir bændur og hestamenn sem
óttast sinumyndun og viðurkenna
aldrei ofbeit, a.m.k. ekki á eigin
landi. Ég tel fráleitt að láta mál-
flutning slíkra jaðarhópa ráða
ferðinni því að hann er í senn óraun-
hæfur og skaðlegur öllum skynsam-
legum úrbótum. Við skulum
gagnrýna það sem miður fer en
gera það með þekkingu og sann-
gimi að leiðarljósi.
Gróðurverndaráhugi
Eftir a 2 hafa unnið við leiðbein-
ingar um beit í réttan áratug tel
ég mig geta fullyrt að skilningur
og áhugi meðal bænda á gróður-
vemd fer vaxandi og yfirgnæfandi
meirihluti þeirra verðskuldar mál-
efnalegar umræður um beitamýt-
ingu. Skemmst er að minnast
jákvæðra viðhorfa í ályktunum frá
aðalfundi Stéttarsambands bænda
sem haldinn var á Eiðum í byijun
þessa mánaðar. í öllum stéttum og
hópum er misjafn sauður í mörgu
fé. Ástand gróðurlenda er afar
breytilegt, jafnvel innan hverrar
sveitar, og bændur fella sig ekki
við alhæfingar og sleggjudóma um
heilar sýslur eða landshluta. Þeim
sámar þegar ijölmiðlamir eru að
hampa harðlínumönnum sem ekki
virða samþykktir meirihlutans um
gróðurvemdaraðgerðir því að víða
umland hafa hreppsnefndir og upp-
Hér fer á eftir jómfrú-
ræða Júlíusar Sólnes (B.-
Rn.) flutt við utandagskrár-
umræður um efnahagfsað-
gerðir ríkisstjórnarinnar 15.
október sl.
Hæstv. forseti. Heiðraði þing-
heimur. Það er kærkomið að fá
tækifæri til að ræða efnahagsstefnu
ríkisstjómarinnar. Almenningur og
þm. hafa verið að fá hana í smá-
skömmtum allt frá því að stjómin
var mynduð í júlí eftir erfiðar fæð-
ingarhríðir.
Eins og kom fram í máli hv. 5.
þm. Reykn., málshefjanda þessarar
umræðu, virðist almenningur
hvorki botna upp né niður í efna-
hagsstefnunni. Það sem verra er
að svo virðist sem þm. stjómarflok-
kanna og sumir ráðherranna skilji
hana ekki heldur. Þessi umræða
hefur því verið nauðsynleg og eink-
ar gagnleg, en því miður held ég
að efnahagsstefnan sé eftir sem
áður jafnóskiljanleg flestum.
Fýrsta plaggið sem birtist var
stefnuyfirlýsingin og starfsáætlun
ríkisstjómarinnar. Þar er að fínna
mörg fogur fyrirheit og góðar tillög-
ur. Hugmyndasmiðir ríkisstjómar-
rekstrarfélög beitt sér fyrir marg-
víslegum umbótum í samvinnu við
Landgræðslu ríkisins og Búnaðar-
félag íslands.
Má þar m.a. nefna seinkun upp-
rekstrar á vorin, bætta dreifíngu
fjár um afrétti, breyttan gangna-
tíma á haustin, takmarkanir eða
algert bann gegn afréttarbeit
hrossa og uppgræðslu á gróður-
snauðu eða örfoka landi. Á nokkr-
um stöðum hefur verið gerð ítala,
oftast að frumkvæði bænda sjálfra.
En víkjum nánar að beitinni og
áhrifum hennar því að mér finnst
allt of lítill greinarmunur gerður á
hóflegri beit og ofbeit.
Hófleg beit
Beitin er býsna flókið mál, en
margir telja sig þó sérfróða i þeim
efnum og ýmsar bábiljur eru á
kreiki í hita umræðna. Þótt beit
hafí áhrif á gróðurfar og geri það
að jafnaði einhæfara er hægt að
viðhalda býsna ijölbreyttum gróðri
á hóflega beittu landi. Það er of-
beitin sem er skaðleg og getur átt
þátt í gróður- og jarðvegseyðingu,
einkum þegar gróðurskilyrði eru
skert stórlega, t.d. vegna langvar-
andi kulda eða þurrka. Sums staðar
sjáum við greinileg merki ofbeitar,
t.d. við sumar afréttargirðingamar
og í nauðbeittum hrossahólfum.
Beitartilraunir sýna einnig glögg-
lega hvað gerist við beit og vek ég
sérstaklega athygli á sauðijárbeit-
artilraun við Sandá á Auðkúluheiði
í Austur-Húnavatnssýslu sem hefur
nú staðið á annan áratug. í ofbeitta
hólfínu er gróðurfar einhæft, hvergi
sést víðir, fjalldrapinn er ósköp rýr,
lyngið vesælt, mosinn er troðinn og
annar gróður að mestu uppurinn á
haustnóttum. Á hóflega beitta hólf-
inu, og enn frekar á því léttbeitta,
er komin veruleg gróska í víðinn,
fjalldrapinn dafnar vel, á lynginu
þroskast ber og mikið af uppskeru
grasa og blómjurta er ósnert á
haustnóttum. Lítill munur er á létt-
beitta hólfínu og hólfum sem hafa
verið friðuð um margra ára skeið.
Við vitum líka að hægt er að græða
innar virðast hafa fengið sumar
þeirra að láni úr stefnuskrá Borg-
arafl. Okkur þykir vænt um að
hafa þannig getað orðið að liði. Ef
gömlu flokkamir vilja taka að sér
að hrinda í framkvæmd ýmsum af
stefnumálum okkar skal ekki
standa á þm. Borgarafl. að styðja
þá í því. Eg tel þó nokkuð víst að
málin væm betur komin í okkar
höndum. Að því kemur eflaust fyrr
en seinna.
Fjárlagafrv. hefur verið lagt fram
og margendurskoðuð þjóðhagsáætl-
un. Þessi plögg hafa verið endur-
skoðuð frá degi til dags í takt við
nýjar óskir og hugmyndir ráðherr-
anna og mikill pappír farið til spillis.
Það sem vekur mesta athygli er
eftir sem áður ósamlyndið og sundr-
ungin innan ríkisstjórnarinnar. Á
því virðist leika nokkur vafí hvort
sumir ráðherranna og ýmsir stjóm-
arþm. styðja frv. Hafa þeir gert
ýmsa fyrirvara varðandi fjárlaga-
frv. sem hlýtur að teljast í hæsta
máta óvenjulegt.
Fátt er svo með öllu illt að ekki
boði nokkuð gott. í fyrsta sinn i
langan tíma, eða allt frá því að
Albert Guðmundssor., þáv. §mrh.,
lagði fram ijárlagafrv. með tekjuaf-
gangi fyrir árið 1986, er gert ráð
upp örfoka eða gróðursnautt land
með áburði og grasfræi þótt það
sé beitt hóflega, en melgresi og
lúpína em viðkvæmari fyrir beit.
Minnkandi beitarálag
Þótt sauðfé og hross nýti meiri
hluta úthagabeitarinnar munar
töluvert um hreindýrabeit og fugla-
beit, einkum gæsa og álfta, á
ákveðnum svæðum. Eftir að sauðfé
fækkaði hefur hlutdeild hrossa auk-
ist þannig að sumir telja að nú taki
hrossin allt að því eins mikla beit
í úthaga og sauðféð. Núorðið er þó
lítið um hross í afréttum, en sums
staðar þurfa þau það mikla beit í
heimalöndum að bændur em háðari
afréttarbeit fyrir sauðfé en ella.
Hross skipta því verulega máli auk
þess sem þau ganga öllu nær landi
en sauðfé. Þótt hrossum fari nokk-
uð fjölgandi fækkar fénu það mikið
að beitarálag í úthaga er nú allt
að fjórðungi minna en það var fyr-
ir áratug og samfara tiltölulega
hagstæðu tíðarfari síðustu árin hef-
ur mun minna borið á ofbeit _en á
ámnum í kringum 1980. Áhrif
ýmissa gróðurverndaraðgerða em
einnig farin að segja til sín eins og
áður var vikið að.
Stefna Búnaðar-
félags Islands
Þar eð hross og sauðfé nýta eink-
um úthagabeitina skiptir þróun
þessara búgreina miklu máli svo
og hestaeign þéttbýlisbúa. Ég nota
hér tækifærið til að vekja athygli
á því að stefna Búnaðarfélags Is-
lands og búnaðarsambandanna í
landinu, bæði í hrossarækt og sauð-
íjárrækt, samræmist ágætlega
sjónarmiðum gróðurvemdar. Leið-
beiningar til bænda miðast við
ræktunarbúskap, að byggja fremur
á arðsemi einstakra gripa en fjölda.
Höfðatölusjónarmiðið er orðið úrelt
þótt enn sé það við lýði hjá fáeinum
ijárbændum og allmörgum stóð-
bændum. Við stefnum áfram að
aukinni fijósemi sauðfjár sem er
virkasta leiðin til að auka arðsemina
fyrir hallalausum rekstri ríkissjóðs.
Þá er enn fremur gert ráð fyrir að
fyrir hönd ríkissjóðs verði ekki tek-
in nein erlend lán á næsta ári. Betur
að rétt reynist. Ég tel að allir lands-
menn séu sammála um að hallalaus
ríkisrekstur og minnkandi erlendar
skuldir séu af hinu góða. Þetta eru
því hinar jákvæðu hliðar frv.
Hins vegar er spurt hvort þetta
sé raunhæft. Eru hinar margvíslegu
hliðarráðstafanir ekki of dýru verði
keyptar? I frv. er reiknað með því
að ríkissjóður taki innlend lán, 4,2
milljarða kr., þar af um 3 milljarða
með verðbréfasölu eða sölu spari-
skírteina og reyndar er þá eftir að
innleysa gömul spariskírteini að
upphæð 2,7 milljarðar kr. Eins og
hv. 6. þm. Norðurl. e. benti á í
ræðu sinni áðan eru vextir umfram
verðtryggingu á útlánum sumra
banka komnir í 9%. Með slíkri
skuldabréfasölu ríkissjóðs, eins og
hér er að stefnt, má reikna með
að raunvextir fari í 10—12%. Má
öllum vera ljóst að atvinnulíf lands-
manna verður nánast lagt í rúst
með þessum hætti svo að ég tali
ekki um hvernig hinn almenni laun-
þegi ætlar að fara að. Hér er enn
verið að skerpa á skilunum milli
þeirra sem eiga og þeirra sem eiga
Ólafur R. Dýrmundsson
„Eftir að hafa unnið við
leiðbeiningar um beit í
réttan áratug tel ég mig
geta fullyrt að skilning-
ur og áhugi meðai
bænda á gróðurvernd
fer vaxandi og yfir-
gnæfandi meirihluti
þeirra verðskuldar mál-
efnalegar umræður um
beitarnýtingu. “
og hún stuðlar jafnframt að gróður-
vemd því að þá þarf færri ær til
að framleiða hvert tonn af hóflega
feitu dilkakjöti. í hrossaræktinni
kemur æ betur í ljós að gæðin
skipta mestu máli og með mark-
vissu kynbótastarfí er að skaðlausu
hægt að grisja stofninn verulega.
Sumir þéttbýlisbúar eiga fleiri hross
ekki. í rauninni er verið að stefna
að því að stéttaskipting á íslandi
verði eins og tíðkaðist á Bretlandi
á 19. öld. Hún byggir á hyldýpinu
milli fjármagnseigenda og venju-
legs fólks.
í tíð fyrrv. fjmrh. var mikil
óstjóm á fjármálum ríkisins er náði
hámarki með útaustri á ríkissjóði í
formi aukafjárveitinga skömmu
fyrir alþingiskosningamar í vor. Er
hér um að ræða kosningavíxil
Sjálfstfl. Enginn veit hver hallinn
verður á ríkissjóði fyrir árið 1987,
en hann mun hlaupa á mörgum
milljörðum kr. Við myndun ríkis-
stjórnarinnar var þessi fjárlagahalli
eitt erfiðasta málið og leiddi af sér
hinar mjög svo furðulegu fyrstu
aðgerðir ríkisstjómarinnar í efna-
hagsmálum. Með því að leggja á
nýjar álögur og skatta, sem koma
fyrst og fremst niður á almenningi
og heimilunum, t.d. matarskattur,
viðbótarálögur og gjöld af bifreið-
um, hækkun á allri þjónustu svo
að eitthvað sé nefnt, átti að greiða
niður kosningavíxilinn.
Mig langar til að flalla um einn
þátt þessara fyrstu aðgerða í efna-
hagsmálunum sérstaklega, en það
er söluskattur, sem settur hefur
verið á tölvur og hugbúnað. Albert
Guðmundsson felldi niður aðflutn-
ingsgjöld af tölvum og hugbúnaði
í tíð sinni sem fjmrh. Þetta varð
þess valdandi að á Islandi hefur
orðið mjög merkileg þróun í tölvu-
notkun og hugbúnaðargerð hin
síðari árin. Höfum við náð umtals-
verðu forskoti á þessu sviði miðað
við hin Norðurlöndin. Þegar komið
er í stærstu tækniskóla í álfunni
vekur það athygli hversu tölvubún-
aður er þar fátæklegur miðað við
það sem gerist á Islandi. Lítil hug-
búnaðarfyrirtæki hafa náð undra-
verðum árangri á erlendum
en góðu hófí gegnir en mikið af
þeim fer í hagagöngu út í sveitimar.
Ný viðhorf
Horfur em á að enn létti vem-
lega á afréttarlöndum, ekki aðeins
vegna fækkunar heldur einnig
vegna styttingar á beitartíma.
Bændur em hvattir til að flýta
göngum til að koma dilkum fyrr til.
slátmnar og sjást nú þegar merki
slíkrar þróunar. Fækkun §'ár og
ijárbænda leiðir trúlega til þess að
æ fleira sauðfé verði í heimalöndum
sumarlangt, en nú gengur vart
meira en helmingur sauðijár lands-
manna á afréttum. Ósennilegt er
að stóðhrossabeit aukist á afréttum.
Á nokkmm gróðurvinjum í hálend-
inu er álag vegna beitar ferðahesta
of mikið, sérstaklega þegar stórir
hópar fara um, og brýnt er fyrir
hestamönnum að taka með sér fóð-
ur í slíkar ferðir og treysta ekki á
beitina. Hvað aðra beit varðar
ganga nautgripir að mestu á rækt-
uðu landi og ekki em líkur á að
geitum fjölgi, en þær em mjög fáar
og ganga í heimalöndum. Engu
skal spáð um gæsa- og álftabeit,
en þær ganga sums staðar nærri
landi og reynslan sýnir að þeir aðil-
ar sem vinna að gróðurvemd em
mótfallnir því að hreindýrin dreifíst
út fyrir Austurland. Ýmiss konar
gróðurskemmdir af völdum hrein-
dýra em þekktar þar, m.a. á lerki-
skógum og á fléttugróðri.
Raunhæfar úrbætur
Þótt víða megi greina úrbætur í
meðferð beitilanda má margt betur
fara. Jafnframt ber að meta að
verðleikum það sem vel er gert.
Áfram verður haldið á þeirri braut
og svigrúm er fyrir frekari gróður-
vemdaraðgerðir á komandi ámm
innan ramma núgildandi laga.
Æskilegt er að opinber afskipti
verði sem minnst og reynslan sýnir
að gróðurvemd verður að byggjast
á góðu samstarfí hlutaðeigandi
stofnana, gróðurvemdamefnda og
bænda.
mörkuðum með sölu á tölvuforritum
og þannig mætti lengi telja. Það
er mikil skammsýni að ætla að
stemma stigu við þessari jákvæðu
þróun fyrir nokkra tugi millj. upp
í kosningavíxilinn. Hér er um fram-
tíðina að ræða, hvemig við ætlum
að skapa ný atvinnutækifæri fyrir
það unga fólk sem er að taka við
í þessu landi.
Þessar ráðstafanir færa okkur
heim sanninn um að gömlu flokk-
amir skilja ekki tæknibyltinguna
og virðast hræðast hana. Það leikur
enginn vafí á því að upplýsinga-
og tækniöld hefur haldið innreið
sína hér á íslandi. Borgarafl. hyggst
nýta sér hana til hins ýtrasta og
Jómfrúræða Júlíusar Sólnes:
Efnahagsstefnan
óskiljanleg flestum