Morgunblaðið - 17.12.1987, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 1987
Guðjóni B. Ólafs-
syni svarað
eftírStefán
Svavarsson
í fréttatíma sjónvarpsins síðast-
liðið sunnudagskvöld komu fram
undarlegar yfirlýsingar frá for-
stjóra Sambandsins um reiknings-
skil fyrirtækja hér á landi, sem
ástæða er til að svara. Guðón held-
ur því fram, að reikningsskil
fyrirtækja gefí mjög villandi mynd
af raunvirði eigna vegna reglna
um endurmat eigna, sem hann
kenndi við „froðufærslur". Þá hélt
hann því jafnframt fram, að reglur
í þessum efnum hér á landi væru
einstakar í heiminum. Satt best
að segja er með ólíkindum, að hér
skuli tala forstjóri hjá stærsta fyr-
irtæki landsins. Þessi ummæli eru
byggð á miklum misskilningi, sem
verður að leiðrétta, einkum vegna
þess hver á hlut að máli.
Á árinu 1978 voru samþykkt
ný skattalög, sem kváðu á um ár-
legt endurmat varanlegra fjár-
muna. í stuttu máli er reglan sú,
að kostnaðarverð fjármuna er
framreiknað frá meðalverðlagi
kaupárs til meðalverðlags þess árs,
sem reikningsskilin taka til hverju
sinni. Verðstuðullinn, sem notaður
er í þessu sambandi, er reiknaður
út á grundvelli breytinga á bygg-
ingarvísitölunni, en hún er af
mörgum talin prýðilegur mæli-
kvarði á breytingar á almennu
verðlagi í landinu. Ástæðan til
þess, að þessar reglur voru sam-
þykktar á sínum tíma, er sú, að
hér á landi hafði ríkt mikil verð-
bólga, einkum frá 1973 til 1978,
og því voru eignir fyrirtækjanna í
landinu stórlega vanmetnar, enda
færðar við upphaflegu kostnaðar-
verði á þessum árum. Það var því
mikið réttlætismál, að eignir
fengju árlegt endurmat og að af-
skriftir skyldi miða við hið endur-
metna kostnaðarverð.
Á síðustu árum hefur félags-
skapur löggiltra endurskoðenda
hér á landi unnið að endurbótum
á ofangreindum reglum. Reglur
skattalaganna hafa þótt nokkuð
grófar, sem orsakast af því að
notast er við verðstuðla, sem
byggja á meðaltalsverðbreytingum
milli ára. Hjá endurskoðendum er
algjör samstaða um þær endurbæt-
ur, sem á reglum skattalaga hafa
verið gerðar í reikningshaldslegu
tilliti. Þá aðferð, sem hér um ræð-
ir, nota mörg af stærstu fyrirtækj-
um landsins við ársreikningagerð
sína. Aðferðin gengur undir heitinu
fráviksaðferð. Raunar hafa mörg
önnur fyrirtæki tekið þessa aðferð
í notkun, aðallega á síðasta ári.
Almennt má segja, að fráviksað-
ferðin leiði til hærra eignamats en
aðferð skattalaga, og hefur ræki-
lega verið vakin athygli á því í
gögnum um málið til íhugunar
fyrir þá, sem beita aðferðinni. Þá
má koma fram, að það er ágrein-
ingslaust meðal kunnáttumanna á
þessu sviði, að aðferðin er miklu
betri kostur til mælingar á afkomu
og efnahag fyrirtækja en aðferð
skattalaga.
Þegar forsljórinn talar um
„froðufærslur" er hann líklega að
tala um færslur, sem byggjast á
ofangreindum aðferðum við skrán-
ingu eigna í bókhaldi fyrirtækja.
En hvað á maðurinn við? Er það
froða, að færa varanlega fjármuni
við verði, sem svarar til kaup-
máttar þess §ár, sem látið var af
hendi, þegar eign var keypt eða
byggð, að teknu tilliti til afskrifta?
Má ekki ætla, að með þessari að-
ferð takist að nálgast raunvirði
eigna á hveijum tíma? Um þetta
er spurt, því það er einmitt við
þess konar mati, sem eignir eru
skráðar á, ef fráviksaðferðinni er
beitt. Aðferð skattalaga leiðir að
vísu ekki til slíks mats, nema í
undantekningartilvikum, en mat
skattalaga er yfírleitt lægra en
mat fráviksaðferðar, eins og bent
var á hér að framan. Af þeim sök-
um er síður ástæða til þess að
óttast ofmat eigna, ef skattalaga-
aðferð er beitt. Þessar aðferðir
duga prýðilega, ef verðlag varan-
legra fjármuna fylgir að minnsta
kosti almennum verðbreytingum í
landinu. Nú getur það auðvitað
gerst, að fjármunir falli í verði eða
fylgi ekki almennu verðlagi og þá
er hætta á, að aðferðimar leiði til
ofmats eigna. Þá verður að sjálf-
sögðu að virða þá meginreglu, sem
kveðið er á um í lögum, að eignir
megi aldrei færa við hærra verði
en svarar til raunvirðis þeirra.
Ætla verður, að sú regla sé í há-
vegum höfð, þótt það geti að vísu
verið miklum vandkvæðum bundið,
eins og vikið verður að hér á eftir.
Guðjón heldur því fram, að þess-
ar reglur séu einstakar. Það er
rangt. Aðferð skattalaga var á
sínum tíma byggð á erlendum fyr-
irmyndum í þessu efni. í Banda-
ríkjunum samþykkt, t.d. reiknings-
skilanefnd samtaka endurskoð-
enda þar í landi á árinu 1969, að
gagnlegt gæti verið að birta upp-
lýsingar í ársreikningi um fram-
reiknað kostnaðarverð Qármuna.
Fjórum árum síðar var mikið rætt
um verðbólgureikningsskil þar
vestra, enda hafði verðbólgan kom-
ist í nýjar og áður óþekktar hæðir,
eða í rúmlega 10%! Það þótti mönn-
um hið versta mál, og nú yrði að
leiðrétta reikningsskil fyrirtækj-
anna vegna vanmats eigna og
annarra áhrifa, sem verðbólgan
hefur í þessum efnum. Fyrst var
gerð tillaga um aðferð, sem er
nákvæmlega eins og ofangreind
fráviksaðferð, en henni var hafnað.
Þess í stað var samþykkt regla,
sem gat leitt til enn hærra endur-
mats eigna og gildir hún enn fyrir
stærstu fyrirtækin þar í landi.
Á síðustu árum hefur verið
minni áhugi á þessu efni en áður,
enda hefur verðbólgan verið lítil í
Bandaríkjunum eða á bilinu 2—4%.
Sams konar umræða fór fram í
Bretlandi á sama tíma og eru bre-
skir staðlar um verðbólgureikn-
ingsskil ekki ósvipaðir banda-
rískum reglum. Þá má geta þess,
að um þessar mundir liggur fyrir
tillaga að staðli frá Alþjóðlegu
reikningsskilanefndinni (LASC) um
reikningagerð fyrirtækja, sem búa
við óðaverðbólgu. Sú aðferð, sem
nefndin boðar, er í öllum meginat-
riðum samhhóða íslensku fráviks-
aðferðinni. Oðaverðbólga ríkir, að
mati þessarar nefndar, ef hún fer
umfram 100% yfír þriggja ára
tímabil, sem þýðir um 26% verð-
bólga á ári. Að lokum um þetta
efni má geta þess, að í ýmsum
löndum, Suður-Ámeríku hafa verð-
bólgureikningsskil, sem eru að
mestu leyti eins og íslenska að-
ferðin, verið samin um árabil. Það
fer því víðs ijarri, að það sé eitt-
hvað einstakt við reikningagerð
íslenskra fyrirtækja til mats á
eignum við skilyrði verðbólgu.
Hér að framan gat ég þess, að
það gæti verið verulegum vand-
kvæðum bundið að virða þá reglu,
að eignir megi aldrei færa við
hærra verði en svarar til raun-
virðis þeirra. Einkum skiptir þessi
regla máli hjá fyrirtækjum, sem
eru fjárhagslega illa stödd. í þessu
sambandi er rétt að geta þess, að
það er ein af grundvallarreglum
við reikningagerð fyrirtækja, að
„Þéim, sem þetta ritar,
finnst það alvarlegt
mál, þegar forstjóri
stærsta fyrirtækis
landsins grefur undan
tiltrú manna á reikn-
ingsskilum fyrirtækja
með því að kenna inni-
hald þeirra í veigamikl-
um atriðum við froðu.
Það er óvæginn dómur
um aðferðir, sem hér á
landi hafa hlotið viður-
kenningu kunnáttu-
manna á þessu sviði.
Því er þessi grein skrif-
uð.“
venjulegar reglur um mat eigna
skuli gilda, nema efast megi um
hæfí fyrirtækis til að halda rekstri
áfram, þá skal víkja frá þeim regl-
um og skrifa eignir niður í það
verð, sem fyrir þær fengist við
skyndisölu. Þá skiptir líka máii,
að samband er á milli verðmætis
eignar og skilyrða til atvinnu-
rekstrar í þeim atvinnugreinum,
sem nýta má eignina í. Verðmæti
eignar ræðst fyrst og fremst af
nýtingarmöguleikum. hennar til
tekjuöflunar. Ljóst má vera, að
erfítt kann að reynast að meta öll
þessi atriði hjá fyrirtækjum, sem
eiga í fjárhagslegum þrengingum.
Hlutskipti endurskoðenda er því
ekki öfundsvert, þegar þannig
stendur á hjá fyrirtækjum, en þeim
er ætlað að lýsa skoðun sinni á
réttmæti efnis ársreikninga þeirra,
þ.m.t. mati á varanlegum ijármun-
um. Ef þeir lýsa vafa sínum um
getu fyrirtækis til að halda starf-
seminni áfram, gæti það flýtt fyrir
endalokum þess. Ef þeir láta vera
að upplýsa um vafa sinn, þá má
lesandi ársreiknings gera ráð fyrir
því, að reksturinn geti haldið áfram
í a.m.k. eitt ár til viðbótar. Það
er vafalaust reynsla flestra endur-
skoðenda, að oft rætist úr fjármál-
um fyrirtækja vegna ákvarðana
utanaðkomandi aðila, einkum hins
opinbera, ef fyrirtækið er staðsett
á landsbyggðinni. Hætt er við, að
mörg fyrirtæki ættu ekki fyrir
skuldum ef eingöngu skyldi miða
við verðmæti eignanna við skyndi-
sölu, enda talið að rekstur geti
ekki haldið áfram.
Mér býður í grun, að það hafí
verið atriði af þessu tagi, sem for-
stjórinn hafði í huga, þegar hann
lét ummæli sín falla um endur-
matsreglur við ársreikningagerð
íslenskra fyrirtækja. En það er
ekki sanngjamt að fordæma bók-
haldsreglumar vegna þessara
vandamála. Þau væm til staðar
jafnvel þótt engin verðbólga væri
og fyrirtæki beittu kostnaðar-
verðsreglu. Það er ekkert að
reglunum; það getur á hinn bóginn
verið mjög erfítt að framfylgja
þeim, en það er annað mál og þessu
tvennu má ekki rugla saman. Það
má vel vera, að forstjórinn þekki
þess dæmi, að fyrirtæki hafi farið
á hausinn, en samt sýnt jákvæða
eiginfjárstöðu, þegar ósköpin
dundu yfír. Það þýðir ekki, að regl-
umar séu rangar. Líklegra er, að
þeim hafí ekki verið rétt beitt eða
hitt, að óljóst hafí verið, hvemig
skyldi beita þeim.
í viðtalinu f sjónvarpinu beindist
umræðan að mati eigna í efna-
hagsreikningum fyrirtækja, en
Stefán Svavarsson
ekki að niðurstöðu rekstrarreikn-
ings. Nú er það svo, að það orð,
sem forstjórinn notaði, þ.e.
„froða", hefíir aðallega verið notað
um hina svonefndu verðbreyting-
arfærslu, en ekki um endurmat
eigna. Það er nýtt. Af þeim sökum
vil ég í örstuttu máli skýra eðli
þeirrar færslu, ef vera skyldi, að
hann teldi hana jafnframt vera
froðu, þó að það hafí ekki komið
fram í viðtalinu. Tilgangurinn með
verðbreytingarfærslunni er þessi:
1) eyða endurmati verðtryggðra
peningalegra eigna og skulda í því
skyni að draga fram raunvexti, 2)
viðurkenna tap eða hagnað af
óverðtryggðum peningalegum
eignum og skuldum, og 3) Ieiðrétta
kostnaðarverð seldra vara fyrir
áhrifum almennra verðbreytinga.
Leikmenn eiga erfítt með að fá
tilfinningu fyrir því, að þessi færsla
eigi rétt á sér, einkum vegna þess
að hún hefur ekki áhrif á sjóðs-
streymi fyrirtækis. í reynd er
auðvelt að skýra eðli færslunnar.
Sá, sem geymir 100 krónu seðil í
eitt ár á meðan verðbólgan er t.d.
20% hefur tapað; kaupmáttur
krónunnar hefur dvínað á tímabil-
inu. Á sama hátt hreppir sá
ávinning, sem skuldar óverð-
tryggða skuld við skilyrði verð-
bólgu. Ef verðgildi spariskírteinis
hækkar úr 100 krónum í 130 krón-
ur á meðan verðbólgan er 20%,
hefur sá, sem það á, ekki grætt
30 krónur, heldur aðeins 10 krón-
ur. Verðbreytingarfærslan, ef rétt
reiknuð, kemur því í kring, að rétt
er greint frá þessum hagrænu at-
burðum. Hún á því fullan rétt á
sér þessi færsla og hana má alls
ekki kenna við „froðu", sem því
miður alltof margir gera, jafnvel
menn sem ætla mætti að hefðu
skilning á þessu efni.
Þeim, sem þetta ritar, fínnst það
alvarlegt mál, þegar forstjóri
stærsta fyrirtækis landsins grefur
undan tiltrú manna á reiknings-
skilum fyrirtækja með því að kenna
innihald þeirra í veigamiklum at-
riðum við froðu. Það er óvæginn
dómur um aðferðir, sem hér á landi
hafa hlotið viðurkenningu kunn-
áttumanna á þessu sviði. Því er
þessi grein skrifuð. Það er stað-
reynd, sem ekki verður umflúin,
að við búum og höfum búið við
mikla verðbólgu. Það væri auðvitað
besta lausnin, að svo myndarlega
tækist að beija á verðbólgunni, að
hún ylli ekki vandræðum við árs-
reikningagerð fyrirtækja. Sú lausn
virðist ekki vera í sjónmáli um
þessar mundir. Það er erfítt að
stýra fyrirtækjum við skilyrði verð-
bólgu og það er líka erfitt að
greina rétt frá árangri fyrirtækja
við þau skilyrði. En meðan hún
varir, er lausnin ekki sú, að hafna
verðbólgureikningsskilum, heldur
verður að reyna áfram að auka við
þekkingu okkar í þessum efnum.
Ég er sannfærður um, að hér á
landi ríkti enn verra ástand, ef
skattalögunum hefði ekki verið
breytt á sínum tíma. Þau voru hins
vegar bam síns tíma og þau má
laga, en það er annað mál.
Höfundur er lektor við viðakipta-
deUd Háskóla Islands.