Morgunblaðið - 07.01.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. JANÚAR 1988
Minninff:
RagnarH. Ragnar
- ísafirði
Ljótsstaðir í Laxárdal í Suður-
Þingeyjarsýslu hafa verið í_eyði frá
árinu 1965, en þóttu áður prýðileg
bújörð. Túnstæði er gott og talsvert
undirlendi í kring umbæinn, undir
lágri en brattri brekku að brún
Laxárdalsheiðar, sem aðskilur Lax-
árdal og Reykjadal. Sunnan til í
landi Ljótsstaða er verulegt skóg-
lendi, Varastaðaskógur. Fýrir landi
jarðarinnar endilöngu niðar Laxá,
ein fegursta og veiðisælasta á
landsins.
Ragnar Hjálmarsson fæddist að
Ljótsstöðum árið 1898. Foreldrar
hans höfðu flutt á jörðina árið áður
og bjuggu þar að mestu óslitið
síðan.
Faðir Ragnars var Hjálmar,
fæddur 1865, dáinn 1954, Jónsson
bónda á Litluströnd og í Svínadal,
Ámasonar bónda á Sveinsströnd,
Arasonar bónda á Skútustöðum,
Ólafssonar bónda á Skútustöðum,
Þorlákssonar annálaritara og bónda
á Sjávarborg í Skagafirði, Markús-
sonar lögréttumanns á Syðri-Völl-
um á Vatnsnesi, Pálssonar bónda á
Auðunarstöðurn í Víðidal Jónsson-
ar. Kona Jóns Amasonar og móðir
Hjálmars var Þuríður Helgadóttir
bónda á Skútustöðum, sem Skútu-
staðaætt er talin frá, Asmundsson-
ar bónda í Syðri-Neslöndum og
Baldursheimi, Helgasonar, Hall-
dórssonar á Sveinsströnd Leifsson-
ar.
Meðal systkina Hjálmars á Ljóts-
stöðum vom séra Ámi alþingismað-
ur á Skútustöðum, Sigurður
alþingismaður og ráðherra í Ysta-
felli og Helgi hreppstjóri á Græna-
vatni.
Móðir Ragnars var Áslaug, fædd
1869, dáin 1950, Torfadóttir skóla-
stjóra í Ólafsdal við GilsQörð,
Bjamasonar bónda í Bessatungu,
Bjamasonar bónda að Hrafnabjörg-
um Tjörfasonar. Kona Torfa og
móðir Áslaugar var Guðlaug Zakarí
asdóttir bónda á Heydalsá í
Strandasýslu, Jóhannssonar prests
á Brjánslæk, Bergsveinssonar
prests á Stað í Grunnavík Hafliða-
sonar.
Meðal systkina Áslaugar voru
Ingibjörg skólastýra á Akureyri,
Ásgeir efnaverkfræðingur í
Reykjavík, Ragnheiður kona Hjart-
ar skólastjóra og alþingismanns
Snorrasonar, Markús kaupfélags-
stjóri og Karl stúdent.
Sjá má af þessu að mjög þekktar
ættir stóðu að Ragnari og systkin-
um hans. Föðurættin má teljast
alveg þingeysk og er frændgarður-
inn ijölmennur. Torfi í Ólafsdal, afi
Ragnars í móðurætt, var á sínum
tíma einn þekktasti maður landsins,
og eru ýmsir afkomendur hans mjög
kunnir enn í dag.
Á sínum tíma þótti nokkuð í frá-
sögur færandi að Hjálmar skyldi
ná ástum skólastjóradótturinnar frá
Ólafsdal, enda ætluðu foreldrar
hennar henni annað hlutskipti. Séra
Ámi bróðir Hjálmars gaf Áslaugu
og Hjálmar saman í hjónaband 23.
október 1891. Nágrannar töldu
ótvírætt að þetta hjónaband hefði
reynst gott og ástúðlegt. Bömin
urðu allmörg. Elstur var Torfi,
bóndi á Halldórsstöðum í Laxárdal,
sem m.a. var faðir Magnúsar
hæstaréttardómara og Hjálmars
gullsmiðs. Yngri en Ragnar voru
Karl kaupfélagsstjóri á Þórshöfn
og Hvammstanga, Helgi bóndi á
Ljótsstöðum, Ásgeir, sem dmkkn-
aði ungur, Þórlaug húsfreyja á
Hólum í Laxárdal móðir Ásgeirs
skipasmiðs á ísafirði, Guðmundur
kaupfélagsstjóri í Saurbæ í Dala-
sýslu og Jón bóndi á Ljótsstöðum
og síðar vistmaður á Ási í Hvera-
gerði. Tvö böm Ljótsstaðahjóna
munu hafa dáið í æsku.
Hinn þekkti maður Benedikt
Jónsson á Auðnum sagði eitt sinn
í bréfí að á síðari hluta 19. aldar
hefði stundum mátt heyra Laxárdal
kveða við „af flautuspili smalanna
sem kváðust á“. Víst er að þar var
þá hljómlist í hávegum höfð á mörg-
um bæjum. Næsti bær við Ljótsstaði
em einmitt Auðnir þar sem Bene-
dikt bjó, en hann var m.a. mikill
áhugamaður um tónlist og bók-
menntir. Hjálmar á Ljótsstöðum lék
á harmoniku og orgel og var góður
söngmaður. Ragnar ólst upp við
tíðan söng á heimilinu og lærði
ungur nokkuð á orgelið. Þar með
hafði verið sáð fræjum sem mikið
átti eftir að spretta upp af síðar á
langri ævi hans.
Ungur veitti Ragnar umhverfi
sínu öllu mikla athygli og áhuga-
mál hans urðu Qölbreytt. M.a. var
honum minnisstæð koma hala-
stjömu Halley’s 1910.
Veturinn 1916—17 var Ragnar í
unglingaskóla á Húsavík. Vorið
1920 lauk hann prófí frá Sam-
vinnuskólanum í Reykjavík eftir
tveggja vetra nám í honum. Meðal
kennara hans þar voru Ásgeir Ás-
geirsson síðar fórseti, Héðinn
Valdimarsson og Ólöf Nordal, en
skólastjóri var Jónas Jónsson frá
Hriflu, og var vinátta með þeim
Ragnari síðan, enda hafði Ragnar
reynst mjög góður námsmaður.
Ragnar var starfsmaður Kaup-
félags Þingeyinga á Húsavík
1920—21, en hleypti þá heimdrag-
anum svo að um munaði og fluttist
til Kanada í fótspor margra annarra
íslendinga.
Fyrstu árin vestra vann Ragnar
við uppskeruvinnu hjá bændum á
sumrum en stundaði nám í píanó-
leik og hljómfræði á vetrum. Einnig
nam hann tónsmíðar og sögu. Þeg-
ar árið 1923 hóf hann kennslu í
píanóleik í Saskatoon, en flutti til
Winnipeg ári síðar og stundaði þar
kennslu og söngstjóm í meira en
áratug. M.a. stjómaði hann karla-
kór íslendinga í Winnipeg.
Árið 1936 byrjaði Ragnar að
starfa við söngstjóm og píanó-
kennslu í Norður-Dakota í Banda-
ríkjunum, einkum í Mountain-bæ,
jafnframt störfum sínum í
Winnipeg, og alfarinn fluttist hann
suðuryfír landamærin 1941. Ragn-
ar var þekktur einleikari á píanó,
en einnig fór hann um sem undir-
leikari söngvara og voru þess dæmi
að skáldið Kristján N. Júlíus (K.N.)
væri með í för sem skemmtikraft-
ur. Því kynntist Ragnar honurn og
geysimörgum öðmm Vestur-íslend-
ingum. A mikilli hátíð í Bismarck
vegna 50 ára afmælis fylkisins N-
Dakota árið 1939 stjómaði Ragnar
söng karlakórs íslendinga í fylkinu
og var söngskráin að mestu leyti
íslensk. Orð fór af því vestra að
Ragnar væri sérstaklega laginn við
að uppgötva og örva sönghneigða
menn.
Á þessum ámm starfaði Ragnar
mikið í Þjóðræknisfélagi íslendinga,
og var um tíma formaður deildar-
innar Fróns í Winnipeg og Bámnn-
ar, deildar félagsins í Norður-
Dakota.
Ragnar sagði stundum frá því
að þegar hann hefði verið um það
bil fertugur að aldri hefði sér fund-
ist að ævi sín hlyti að vera mjög
langt komin og hann myndi e.t.v.
ekki fá miklu meira áorkað. Annað
átti eftir að koma í ljós.
Um það leyti sem seinni heims-
styrjöldin var að hefjast fékk
Ragnar áhUga á hermennsku, þar
að hann taldi það skyldu réttsýnna
manna að berjast gegn yfírgangi
Hitlers og nasismans yfírleitt. Hann
fékk inngöngu í Bandaríkjaher sök-
um þess hve vel hann reyndist á
sig kominn líkamlega, enda þótt
'hann væri þá orðinn eldri en heppi-
legt þótti um hermenn. Eftir
stranga herþjálfun í Suðurríkjum
Bandaríkjanna var hann kvaddur
til starfa á íslandi 1942, og var
hann hér trúnaðarmaður Banda-
ríkjahers til stríðsloka. Hann hafði
aðsetur í Reykjavík, en ferðaðist
einnig víða um land. M.a. var hon-
um minnisstæð frá þeim ámm ferð
um Vestfírði, er farið var yfír §011-
in við Kaldalón. Oft síðar lét Ragnar
í veðri vaka að hann teldi að annað
aðalstarf sitt í lífínu hefði verið
hermennska, og fyrir henni bar
hann mikla virðingu.
I Reykjavík á stríðsámnum náði
Ragnar fljótt sambandi við Þingey-
inga sem þar dvöldust og tók að
sér að stjóma söngflokki Þingey-
ingafélagsins. Í því sambandi
kynntist hann Sigríði Jónsdóttur frá
Gautlöndum í Mývatnssveit. Faðir
Sigríðar var Jón Gauti bóndi á
Gautlöndum Pétursson bónda þar
og ráðherra Jónssonar bónda þar
og alþingismanns Sigurðssonar.
Kona Jóns Gauta og móðir Sigríðar
var Anna Jakobsdóttir, bónda á
Narfastöðum í Reykjadal Jónasson-
ar bónda á sama bæ Bjömssonar.
Hinn 21. júlí 1945 gengu Ragnar
og Sigríður í hjónaband og settust
að í Garðarbæ í N-Dakota, þar sem
Ragnar hóf að nýju að kenna og
stjóma söng.
Ymsir hafa undrast að Ragnar
skyldi taka upp ættamafnið Ragn-
ar. Þannig var að enskumælandi
Vesturheimsbúum gekk yfírleitt
afleitlega að bera fram nafnið
Hjálrharsson, og vildu þeir miklu
fremur fá að kalla Ragnar fomafn-
inu einu, sem þeim þótti mun
auðveldara í framburði. Ragnar
gerði þeim það þá til geðs að taka
nafnið Ragnar upp sem ættamafn.
Böm Ragnars nota þetta ættamafn
ekki.
Það var ekki fyrr en árið 1948,
þegar Ragnar stóð á fimmtugu, að
einna merkasti þátturinn í viðburða-
ríkri ævi hans hófst. í kjölfar
ábendingar frá Viktori Urbancic
hafði Jónas Tómasson, tónskáld og
bóksali á ísafirði, samband við
Ragnar í því skyni að fá hann til
að veita forstöðu nýjum tónlistar-
skóla á Isafirði. Jónas Tómasson
hafði áður staðið fyrir tónlistar-
skóla hér í bæ árin 1911—17, en
1948 var stofnað Tónlistarfélag ísa-
ijarðar, sem enn starfar, og stóð
það fyrir hinum nýja skóla. Ragnar
féllst á hugmynd Jónasar.
Ragnar og Sigríður komu alkom-
in til Isafjarðar 21. september 1948
og fengu fyrst í stað íbúð í Hafnar-
stræti 2. Síðar fluttu þau að
Smiðjugötu 5 og húsið þar keyptu
þau af Tónlistarfélagi ísafjarðar
1977. Skömmu eftir komuna hófst
Ragnar handa við að kenna Isfirð-
ingum á píanó og gerði það síðan
samfellt í 39 vetur til vors 1987.
Skólastjóri Tónlistarskóla ísafjarð-
ar var hann í 36 ár, uns dóttir hans
tók við starfinu 1984. Ragnar var
framkvæmdastjóri Tónlistarfélags
ísafjarðar í um það bil tvo áratugi.
í allmörg ár kenndi hann við gagn-
fræðaskólann, bamaskólann og
Húsmæðraskólann Ósk á ísafirði,
og hann var í 20 ár (til 1977) organ-
isti við ísafjarðarkirkju. Þá stjóm-
aði hann Karlakór Isafjarðar og
Sunnukómum áratugum saman.
Hér verður ekki rakin saga Tón-
listarskóla ísafjarðar, en hann
dafnaði og efldist ár frá ári undir
stjóm Ragnars. Skólinn ávann sér
smám saman mjög góðan orðstír,
enda hafa frá honum komið furðu
margir frábærir tónlistarmenn.
Fullvíst er að Ragnar bjó yfír
óvenjulegum kennarahæfileikum,
með eldmóði sínum hreif hann nem-
endur og náði að ala þá upp, ef svo
má að orði komast, með svo árang-
ursríkum hætti að hann varð
þjóðsagnapersóna í lífanda lífí.
• Ragnari hlotnaðist ýmiss konar
heiður. Hann fékk riddarakross
fálkaorðunnar 1939, og hann var
gerður _ stórriddari af sömu orðu
1969. Árið 1980 var hann kjörinn
heiðursfélagi Félags tónlistarkenn-
ara. í fáein skipti hlaut Ragnar
listamannalaun, enda liggja eftir
hann nokkur ágæt sönglög. Þegar
Ragnar varð sextugur, árið 1958,
stóð Jóhann Gunnar Ólafsson bæj-
arfógeti fyrir útgáfu afmælisrits
honum til heiðurs. Ritið nefnist
Pési um bækur og bókamann og
var gefíð út í litlu upplagi.
Árið 1978 var Ragnar kjörinn ■
heiðursborgari ísafjarðarkaupstað-
ar. *
Sá er þetta ritar var vorið 1967
staddur á Húsavík og sá þá Ragnar
H. Ragnar í fyrsta sinn. Esjan
renndi að bryggju, komin beint frá
ísafirði með §ölda ísfirðinga ínnan
borðs, og Sunnukórinn söng í
Húsavíkurkirkju, troðfullri af fólki,
við undirleik Hjálmars Ragnarsson-
ar, 14 ára. Ógleymanlegt var að
sjá hversu vel þessi prýðisgóði kór
lét að öruggri stjórn Ragnars, og
unun var að hlýða á sönginn.
Við Ragnar vorum sveitungar úr
Reykdælahreppi og að þriðja og
fímmta að skyldleika frá Árna á
Sveinsströnd, og m.a. af þeim sök-
um leitaði ég hann skjótt uppi eftir
að ég flutti til ísafjarðar. Þá var
hann orðinn áttræður. Kynnin af
Ragnari urðu ógleymanleg. Þó að
tónlistin væri helsta áhugaefni
hans, lét hann sér í reynd fátt
mannlegt óviðkomandi. í samræðu-
list stóð hann flestum framar.
Hugur hans hvarflaði oft til æsku-
stöðvanna í Þingeyjarsýslu, og hann
fylgdist prýðisvel með náttúru-
vemdarmálum og hafði á þeim
brennandi áhuga. Ragnari stóð ekki
á sama um framtíð mannkynsins á
plánetu okkar. Þau vandamál sem
stafa af offjölgun, ófriði, mengun
og náttúruspjöllum vom honum
mikið áhyggjuefni.
Ragnar H. Ragnar var í raun
sannmenntaður maður. Enda þótt
hann hefði ekki að baki langa form-
lega skólagöngu var sjóndeildar-
hringur hans víður. Hann hafði víða
farið, en mestu skipti þó líklega að
hann stundaði af ofurkappi allt til
hinstu stundar lestur góðra bóka.
Einna mest las hann á ensku og
þá m.a. bækur og tímarit um sagn-
fræðileg efni, vísindi og nútíma-
stjómmál, auk bóka er vörðuðu
tónlist og aðrar listir.
Ragnar hóf á Ameríkuárum
sínum skipulega bókasöfnun og
hélt henni áfram á ísafirði. Safn
hans af Vesturheimsprenti á
íslensku er að mörgu leyti því nær
fullkomið. Auk þess eignaðist hann
fjölda góðra og merkilegra bóka
prentaðra hérlendis á fyrri tímum.
Það var einkum í sambandi við
bókasöfnunina sem Ragnar kynnt-
ist Jóhanni Gunnari Ólafssyni
fyirum bæjarfógeta á ísafirði, en
•þeir urðu einstakir perluvinir.
Ragnar var prýðilega máli farinn,
og em minnisstæðar tækifærisræð-
ur hans í stúdentaveislum Mennta-
skólans á ísafírði, svo skólaslita-
ræður hans, þegar hann sleit
tónlistarskólanum. Hann var hug-
sjónamaður af aldamótakynslóðinni
og eldhugi sem hafði einstakt lag
á að vera í senn fræðandi og uppal-
andi. Óvenjuleg reisn og djörfung
einkenndu framgöngu hans, og
hann kappkostaði t.d. ætíð að
ganga vel klæddur. Viðhorf hans
til skólamála má m.a. marka af
þeim orðum hans, að skóli væri
ekki hús heldur fólk. Minni Ragn-
ars var forkunnar gott og unun að
heyra hann segja frá fyrri tímum.
Sjálfsögun sem Ragnar beitti sig
sést t.d. af því að hátt á sextugs-
aldri tókst honum að hætta að
reykja. Þegar hann löngu síðar var
spurður hvort honum hefði fundist
erfítt að hætta reykingum, sagði
hann að tiu fyrstu árin hefðu verið
erfíðust.
Það var Ragnari mikið happ að
eignast svo ágæta konu sem Sigríð-
ur frá Gautlöndum er. Tæplega er
á nokkum hallað þó að fullyrt sé
að heimili þeirra hafi lengi verið
einna mest menningarheimili á
ísafírði og þótt víðar væri leitað.
Gestrisni þeirra var frábær og nutu
hennar ekki síst margir boðberar
lista og menningar sem til bæjarins
komu í áranna rás.
Ragnari og Sigríði varð þriggja
bama auðið. Elst er Anna Áslaug,
píanóleikari, fædd 1946, og er mað-
ur hennar Ludwig Hoffmann,
píanóleikari og prófessor við Tón-
listarháskólann í Miinchen. Þá
kemur Sigríður, fædd 1949, skóla-
stjóri Tónlistarskóla ísaijarðar frá
1984, gift Jónasi Tómassyni yngra,
tónskáldi og tónlistarkennara.
Yngstur er Hjálmar Helgi, fæddur
1952, tónskáld og tónlistarkennari
í Reykjavík, kvæntur Sigríðu Dúnu
Kristmundsdóttur mannfræðingi og
fyrrverandi alþingismanni. Barna-
böm Ragnars og Sigríðar eru
fjögur.
Síðustu mánuðina sem Ragnar
lifði fór honum nokkuð aftur líkam-
lega. Hjartamein þjakaði hann auk
þess sem heymin var tekin að bila.
Bóklestur stundaði hann þó sem
fyrr, enda var hann við fulla and-
lega heilsu. Á Þorláksmessu nú
fyrir jólin féll hann illa á gólfinu í
herbergi sínu og mun hafa lær-
brotnað. Upp úr hádeginu á
aðfangadag var hann fluttur með
sjúkraflugvél til Reykjavík, en þeg-
ar komið var á sjúkrahús þar var
hann örendur.
Undirritaður á Ragnari margt
að þakka. Hann var vinur vina
sinna. Sérstaklega er ljúft að
minnast margra ánægjulegra sam-
ræðustunda á heimili þeirra Sigríð-
ar. Mér finnst að ég hafi naumast
kynnst á lífsleiðinni neinum eftir-
minnilegri einstaklingi en Ragnari
H. Ragnar, slíkar vom íjölþættar
gáfur hans og andríki.
Sigríði ekkju Ragnars, bömum
þeirra og öðrum vandamönnum,
votta ég innilega samúð. Sérstakar
kveðjur flyt ég af hálfu Menntaskól-
ans á ísafirði, en hinn látni var
ætíð mjög áfram um að halda uppi
góðu samstarfi tónlistarskólans og
menntaskólans.
Með Ragnari H. Ragnar er hnig-
ið í valinn hið síðasta af Ljótsstaða-
systkinunum.
Björn Teitsson
Þegar okkur barst andlátsfregn
Ragnars H. Ragnar á aðfangadag
jóla gerðist það af sjálfu sér að við
héldum okkar eigin minningarstund
um hann í stofunni heima á Vestur-
götu. Við skenktum söngstjóra-
kokkteil á glös og skáluðum í
minningu þessa ógleymanlega
manns. Við létum hugann reika 20
ár aftur í tímann, þegar við vorum
að gróðursetja Menntaskólann á
ísafírði í skjóli Tónlistarskóla Ragn-
ars H. og Sigríðar. Minningamar
marsémðu fram á sviðið, hver á
fætur annarri og stökktu brott
söknuði, trega og hugarvíli. í heilan
áratug vom Ragnar og Sigríður
okkar nánustu vinir og samstarfs-
menn á ísafirði. Okkur finnst enn
í dag við standa í þakkarskuld við
forsjónina fyrir þá sólskinsstund
tilvemnnar, sem þetta samstarf
var; og fyrjr að hafa eignast vin-
áttu þessara óvenjulegu hjóna í
blóma lífs og starfs.
Fram í hugann leituðu nöfn allra
þeirra tónlistarmanna, einleikara,
einsöngvara, kammersveita — jafn-
vel heilla sinfóníuhljómsveita — sem
komu til Ísaíjarðar á vegum þeirra
hjóna; efndu til tónleika og sátu
síðan ógleymanlegar veislur í stof-
unni heima á Smiðjugötu 5. Aldrei
höfum við setið aðrar eins veislur.
Hvað var það sem gerði þessi sam-
kvæmi svo óviðjafnanleg? Hjarta-
lag, framkoma og orðræður
húsráðenda, sem sköpuðu í kringum
sig sérstakt andrúmsloft. Þar var
ekki lágkúran, mærðin eða helgi-
slepjan. Ragnar gaf tóninn:
Orðræður hans gneistuðu af and-
legu fjöri, lærdómi sem aldrei var
uppáþrengjandi en alltaf upplífg-
andi. Honum virtist eðlislægt að
laða fram það besta í viðmælanda
sínum, rífa af honum slenið, örva
hann til hugsunar, til að blanda
geði undandráttarlaust við hugs-
andi fólk, glaðvært, alvörugefið,
elskulegt. Oftar en ekki var einhver