Morgunblaðið - 01.03.1988, Síða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR i. MARZ 1988
HAMSKIPTI
SKÍRNIS
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
SKÍRNIR. Tímarit Hins íslenska
bókmenntafélags. 161. ár.
Ritstjóri Vilhjálmur Arnason.
Vor og haust 1987.
Breyting hefur orðið á Skími
hvað útlit varðar og líka það að nú
eru heftin tvö á ári, koma út vor
og haust. Einnig hafa orðið rit-
stjóraskipti.
Efnislega hefur Skímir ekki tek-
ið miklum breytingum þótt augljós
Vilhjálmur Árnason, ritstjóri
Skímis.
sé sú viðleitni að yngja hann upp.
Nefna má þáttinn Skáld Skímis,
Þorsteinn frá Hamri með ljóð í vor-
hefti, Þóra Jónsdóttir í hausthefti.
Annar þáttur sem nokkra eftirtekt
vekur er Skímismál, vettvangur
skoðanaskipta. í vorhefti ræðir
Halldór Guðjónsson um menningar-
arf og stjómmálaskyldu íslendinga,
en í hausthefti andmælir Gunnar
Harðarson honum með því að
spyrja: Snýst málið um staðreyndir?
Skímir er hefðbundið rit og frem-
ur þungt í vöfum sem slíkt. Við-
leitni nýja ritstjórans, Vilhjálms
Ámasonar, skal ekki dæmd að
sinni, enda er hann rétt að fara af
stað. Skímir 1987 er trúr helsta
áhugamáli sínu, íslenskum fræðum,
einkum fomsögum. Heimspeki er
líka góðu heilli fyrirferðarmikil í
Skími, ekki síst tilvistarstefna sem
undanfarin ár hefur verið Skímis-
höfundum áleitið viðfangsefni. Vil-
hjálmur Ámason íjallar m.a. um
tilvistarstefnuna í ritgerð sinni:
Arfur Hegels og Páll Skúlason
skrifar um tilvistarstefnuna og Sig-
urð Nordal. í Skími og litla bróður
hans, Andvara, er Nordal mjög á
dagskrá og er ekki ólíklegt að um-
ræða haldi áfram um þennan óvið-
jafnanlega snilling og gerist jafnvel
gagnrýnin eins og hann vildi sjálfur.
Margt er athyglisvert í Skími,
en fæst beinlínis skemmtilestur. Ég
vil þó nefna meðal eftirminnilegra
ritgerða, auk þeirra sem þegar hef-
ur verið drepið á, Lífsviðhorf síra
Matthíasar Jochumssonar eftir
Gunnar Kristjánsson, Líf er að vaka
en ekki að dreyma eftir Guðna Elís-
son, Norrænir menn í vesturvíking
- hin hliðin eftir Magnús Fjalldal,
Sannfræði fomsagnanna eftir Jón-
as Kristjánsson (einkar lifandi
grein) og Kristin trú á tækniöld
eftir Sigurbjöm Einarsson.
Ritdómum hefur fjölgað í Skími,
en þeir em mjög misjafnir að gerð
og gæðum, sumir markvissir, aðrir
eins og utan við samtíð og samtíma-
bókmenntir. Þetta getur staðið til
bóta með framlagi ungra bók-
menntamanna. -
Bókmenntaskrá Skímis, tekin
saman af Einari Sigurðssyni, kemur
nú út í 19. sinn og fylgir Skími.
Þetta rit er fyrir löngu orðið ómiss-
andi og unnið af aíúð þótt varla
geti það orðið fullkomið frekar en
önnur mannanna verk. í raun vant-
ar okkur skrá um allt sem skrifað
er um bókmenntir á íslandi, inn-
lendar og erlendar, en upplýsingar
um það sem útlendingar skrifa um
íslenskar bókmenntir em í Bók-
menntaskrá Skímis.
.. , \ m ts? *
1 gspQ m W m fe . fr.Á s
Blásarakvintett Reylqavíkur.
FIMMHJÓLADRIF
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Blásarakvintett Reykjavíkur
fmmflutti hér á landi tónverkið
Fimmhjóladrif, eftir Atla Heimi
Sveinsson, á vegum Musica Nova
og fóm tónleikamir fram í tón-
leikasal Menntaskólans við
Hamrahlíð.
Höfundurinn greindi lítillega
frá gerð verksins í stuttu og
greinagóðu spjalli áður en verkið
var flutt, en segja má að bæði
nafn verksins og gerð þess eigi
sér samsvömn í hljóðumhverfi
samtíðarinnar. Menn trúa á og
dýrka vélakraftinn og þeirri dýrk-
un fylgir hljóðræn síbylja, sem
höfundurinn byggir fyrri hluta
verksins á. Þar næst slær höfund-
urinn á léttari strengi og gerir í
raun lúmskt grín að alvarlegu
nútíma tónleikahaldi, trúðsskap
og snobbi er því getur fylgt, en
svo einkennilegt sem það nú er,
þá verður grínið alvarlegt og al-
varan grín.
Þegar gríninu lýkur, magnast
síbyljan að nýju en lýkur jafn
skyndilega sem hún hófst og þá
tekur við þagnarauðnin, er í má
Atli Heimir Sveinsson
ef til vill greina tónbrot, sem eiga
sér annan uppmna en vélvædda
síbyljuna. Síbyljunni nær Atli með
því að beita svonefndri „ostinato"
(þrástefja) tækni en byggir þrá-
stefja þættina upp á ólíkum stef-
gerðum og vinnuaðferðum, þann-
ig að þessi langa þrástefjun verð-
ur býsna margbreytileg og víða
skemmtilega hljómandi. Eftir
hljómleikagrínið verður þessi þrá-
stefjun allt að því einn glundroði
(Kaos) og á þann hátt nær hann
að gera þögnina og kyrrðina sér-
lega áhrifamikla, svo að áheyr-
endur með sérstökum hætti verða
hluti hennar og dirfast jafnvel
ekki að tmfla hana. Það er varla
hægt að hugsa sér þögnina áhrifa-
meiri.
Flytjendur vom Bemharður
Wilkinson, Daði Kolbeinsson, Ein-
ar Jóhannesson, Joseph Ognibene
og Hafsteinn Guðmundsson en
flutningur þeirra var frábærlega
vel útfærður. Eins og tónskáldið
sagði í forspjallinu, er hér um að
ræða samvinnu frábærra tónlist-
armanna og það er einmitt í langri
samvinnu þeirra sem þeir hafa
náð að þróa með sér einstaklega
samstilltan leik. Auk tæknikunn-
áttu hvers og eins, byggist sam-
stilling á samvirkum hugboðum,
sem ekki er hægt að skynja og
vinna með, nema í langvinnu sam-
starfí, rétt eins og í öllum mann-
legum samskiptum og þar hefur
Blásarakvintett Reykjavíkur náð
langt, enda er leikur þeirra félaga
annað og meira en góð spila-
mennska, hún er list.
Deilt um heilbrigðisþjónustuna
Erlendar bækur
Guðmundur Heiðar
Frímannsson
Oliver Letwin & John Redwood:
Britain’s Biggest Enterprise,
Center for Policy Studies, 1988
Deilur um heilbrigðisþjónustuna
hafa verið mjög ofarlega á baugi í
stjómmálum í Bretlandi að undan-
fömu. Þessi átök hafa staðið frá
því fyrir jól. Tvisvar í viku fær leið-
togi stjómarandstöðunnar tækifæri
til að leggja spumingar fyrir for-
sætisráðherrann. Neil Kinnock hef-
ur notað hvert einasta tækifæri nú
í meira en mánuð til að fásvör frá
frú Thatcher um vanda heilbrigðis-
þjónustunnar. Til viðbótar þessu
hafa komið verkföll hjúkrunarfræð-
inga í einn dag fyrr í þessum mán-
uði, vinnustöðvanir í Skotlandi
vegna fyrirætlana um að bjóða út
þvott og matargerð fyrir sjúkrahús-
in og hótanir um frekari átök á
næstunni. Fjölmiðlar eru fullir af
frásögnum af einstaklingum, sem
ekki fá framkvæmdar jafnvel
lífsnauðsynlegar aðgerðir og tvisvar
hefur það gerzt að undanfömu að
ung böm, sem þurftu að bíða vikum
og mánuðum saman eftir að gang-
ast undir hjartaskurðaðgerðir, lét-
ust. Af eðlilegum ástæðum grunar
menn að þau hafí látizt vegna þess,
að aðgerðunum var frestað og þau
því þróttminni en ella.
Vandi heilbrigðisþjónustunnar er
margvíslegur. 700 þúsund manns
eru nú á biðlista til að komast inn
á sjúkrahús í aðgerðir, sumar
iífsnauðsynlegar. Skortur á hjúkr-
unarfræðingum er mjög alvarlegur
á sumum svæðum í landinu, sér-
staklega á Lundúnasvæðinu. Kostn-
aður vegna sömu þjónustu er mjög
breytilegar eftir landssvæðum og
stöðugt em uppi raddir um að ekki
sé gætt nægilegrar hagkvæmni inn-
an heilbrigðisþjónustunnar.
Nú í ár fer um 21 milljarður sterl-
ingspunda til heilbrigðisþjón-
ustunnar af fjárlögum ríkisins, það
er yfír 1200 milljarðar íslenzkra
króna. Við hana starfa um ein millj-
ón manns og um 100 þúsund eru
meðhöndlaðir á degi hveijum á
sjúkrahúsum innan hennar. Allir
starfsmenn brezka stjómarráðsins
eru um hálf milljón. Þegar teknar
eru ákvarðanir um heilbrigðisþjón-
ustuna er um gífurlega fjármuni
að tefla, lífsviðurværi ótrúlega
margs fólks, að ekki sé talað um
líf og dauða þeirra, sem þurfa að
glíma við alvarlega sjúkdóma.
Stjómin hefur verið sökuð um
skort á mannúð og samvizkuleysi
að láta heilbrigðisþjónustuna vera
í þvl ástandi, sem hún er. Forsætis-
ráðherrann hefur svarað í þinginu
með miklu talnaflóði. Hún hefur
réttilega sagt að framlög til heil-
brigðisþjónustunnar hafí aukizt
meira en verðbólga á síðustu níu
árum, biðlistinn hafí verið 750 þús-
und manns, þegar hún tók við, og
til að greiða fyrir heilbrigðisþjón-
ustuna þurfí heilbrigt efnahagslíf,
sem stjómin verði að taka mið af.
Þetta er allt satt og rétt. En málið
er samt svolítið flóknara. Á þessum
tíma hefur kostnaður við heilbrigð-
isþjónustuna aukizt vegna flóknari
tækjabúnaðar og þótt laun hjúkr-
unarfræðinga og óbreyttra sjúkra-
húslækna séu lág, þá hafa þau
hækkað meira en verðbólga á valda-
tíma stjómar Thatcher. Það er því
dýrara að halda uppi sömu þjónustu
og áður. Það jók svo enn vanda
stjómarinnar í þessu máli, þegar
það spurðist að tekjur ríkissjóðs á
þessu ári yrðu að líkindum 5 til 7
milljörðum umfram áætlanir. Það
gaf stjómarandstöðunni færi á að
leggja rnálið þannig upp, að valið
væri á milli lækkunar tekjuskatts
um 2 prósent og 2 milljarða til heil-
brigðisþjónustunnar.
En hvemig á að bregðast við
þessum vanda? Verkalýðsfélögin og
Verkamannaflokkurinn vilja að
stjómin leggi fram 2 milljarða
punda, eða um 130 milljarða
íslenzkra króna, til viðbótar þeim,
sem áætlaðar eru fyrir næsta ár,
til að bæta þjónustuna. Aðrir hafa
lagt til að þegar í stað verði settar
um 600 milljónir punda í heilbrigð-
isþjónustuna til að laga verstu
agnúana. Það hafa einnig komið
fram raddir um róttækar breytingar
á fjármögnunarkerfí heilbrigðis-
þjónustunnar. í þeim hópi eru höf-
undar þessarar ritgerðar, sem hafa
ýmsar róttækar tillögur til lausnar
á langtíma vanda heilbrigðiskerfis-
ins. Það virðist einnig vera hug-
mynd ríkisstjórnarinnar, ef marka
má nýleg orð heilbrigðismálaráð-
herrans, John Moore, á ársþingi
ungra íhaldsmanna, en þar sagði
hann að taka þyrfti upp greiðslur
í ríkara mæli en nú væri innan
kerfísins, en jafnframt að halda
yrði í þá meginhugmynd, að allir
nytu heilbrigðisþjónustu án tillits
til efnahags.
Þegar stjóm Verkamannaflokks-
ins kom heilbrigðiskerfínu á fót í
núverandi mynd eftir seinni heims-
styrjöldina, þá átti hún að vera
ókeypis fyrir sjúklinga og greiðast
að fullu í sköttum. Hún átti að vera
ókeypis vegna þess að allir áttu að
geta notið hennar án tillits til efna-
hags. Reglan um að sjúklingar
greiði ekki fyrir þjónustuna er mun
víðtækari í Bretlandi, að því er virð-
ist, en á íslenzkum sjúkrahúsum.
Þegar á fyrsta ári varð ljóst að
taka varð gjald fyrir suma þjón-
ustu. Eftirspumin varð meiri en við
varð ráðið. Það þarf ekki að koma
á óvart. Þar sem markaðslögmál
ríkja myndast verð í samspili fram-
boðs og eftirspumar. Þótt þegnam-
ir greiði fyrir heilbrigðisþjónustuna
með sköttum, þá er sambandið á
milli skatta og heilbrigðisþjónustu
nægilega óljóst til þess að ekkert
verðskyn myndast. Framboðið á
heilbrigðisþjónustu hlýtur að vera
takmarkað vegna þess að fé ríkisins
er takmarkað og því þarf að veita
í fleiri hluti: Gæðin eru ekki óendan-
leg. Eftirspumin virðist hins vegar
vera ótakmörkuð. Af þeirri ástæðu
einni þarf ekki að koma á óvart að
langir biðlistar séu um pláss á
sjúkrahúsum.
Ýmsar tillögur em uppi um, hvað
á að gera. Þijár ber hæst: Að auka
samkeppni milli sjúkrahúsa, auka
samvinnu einkasjúkrahúsa og opin-
berra og auka gjaldtöku. Líkur eru
á að aukin samvinna komist á fljót-
lega, þótt ekki sé enn ljóst hvemig
henni verður nákvæmlega háttað.
Það gæti létt á álaginu hjá sumum
sjúkrahúsum. En það er ekki eins
einfalt og margir kynnu að halda
að auka samkeppni milli sjúkra-
húsa. Ástæðan er sú, að aukin hag-
kvæmni með samkeppni hefur í för
með sér hættu á að þeirri megin-
reglu verði vikið til hliðar að allir
hafí jafnan aðgang að þjónustunni
án tillits til efnahags. Auknar
greiðslur virðast einnig bijóta þá
reglu, ef farið er umfram algert
lágmark.
Það má eiga von á fjörugum rök-
ræðum um þetta efni á næstu vikum
og mánuðum í Bretlandi. Það má
hins vegar búast við því að gerðar
verði tilraunir með einhvers konar
samkeppni í heilbrigðisþjónustunni
á næstunni.