Morgunblaðið - 02.07.1988, Page 16

Morgunblaðið - 02.07.1988, Page 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. JÚLÍ 1988 Verðmætasta náma landsíns og minní þjóðarinnar eftirMagnús Guðmundsson í miðri höfuðborg Svía, Stokk- hólmi, er ein verðmætasta náma landsins — Rfkisskjalasafnið. Á sex hæðum niður í 700 milijón ára gamla granítklöppina eru varðveittir um 100 km af hillum fullum af skjölum, skinnhandritum, kortum og mörgu öðru. Námumennimir eru skjalfræð- ingar, sagnfræðingar og §öldi ann- arra sem rýna í orð fest í bókfell og pappír af löngu framliðnum mönnum. Síðar á þessu ári verður Ríkis- skjalasafn Svfþjóðar 370 ára. Það var stofnað árið 1618 þegar Axel Oxenstiema ríkiskanslari gaf fyrir- skipun um að einn af skrifurum kansellfsins skyldi varðveita ný og gömul skjöl ríkisins. Ríkisskjalasafn- ið á sér þó eldri rætur, eða allt aftur f miðöldum þegar skjalasafnið var safn ríkisvaldsins (konungsins og ríkisráðsins). Á 16. öld fór safnið að taka á móti skjölum frá þinginu (ríksdagen) og þegar stjómsýslan var byggð upp á 17. öld var farið að taka við skjölum embætta. Elstu skjöl f Rfkisskjalasafninu em frá 12. öld. Svíar eiga því láni að fagna að hafa ekki tekið þátt f styijöldum sl. tæp 180 ár. í styijöldum hafa menn nefnilega þann leiða sið að drepa, brenna og eyðileggja. Þess vegna er talsvert meira til af ýmsum heim- ildum frá sfðustu öldum f Svfþjóð, svo sem manntölum, en í öðmm löndum þar sem stríð hafa geisað og eldar heijað á stórborgir. Ríkis- skjalasafnið brann reyndar árið 1697 þegar konungshöll Svía „Þijár krón- ur“ brann. Þá er talið að tveir þriðju hlutar safnsins hafi fuðrað upp og það sem eftir var skemmdist af vatni og dreifðist. Eftir þennan bmna var reist höll á rústum þeirra eldri, sú höll er nú konungshöll Svía. Skjalavistun ríkisins Frá því um síðustu aldamót hefur skipulag skjalavörslu í Sfþjóð verið með óbreyttu sniði. Sem yfirvald skjalavörslu ríkisins stendur Rfkis- skjalasafnið, þá koma sjö héraðs- skjalasöfn (Landsarkiv) og loks fjöldi skjalasafiia sveitarfélaga (Komm- unala arkiv). Rfkisskjalasafnið tekur við öllum heimildum frá ríkisstofn- unum alls staðar að af landinu. Héraðs- og sveitarfélagasöfn taka við skjölurn frá stofnunum tengdum ákveðnum landshlutum og sveitarfé- lögum. Skjalasöfn sveitarfélaga starfa sjálfstætt og taka t.d. sjálf ákvarðanir um grisjun og eyðingu skjala. Stríðsskjalasafnið (Krigsark- „Næst íslendingnm og Dönum ganga Svíar um eign gamalla íslenskra handrita. Flest eru varðveitt í Konungs- bókhlöðunni í Stokk- hólmi og háskólabóka- safninu í Uppsölum. Hannes Finnsson bisk- up kom frá Kaup- mannahöfn 1772 og Jón Sigurðsson forseti 1841 til að skoða og skrá hin miklu söfn íslenskra handrita. Hannes setti saman ferðalýsingu sem gefin var út í Stokkhólmi 1935 undir nafninu Stokkhólms- Rella. Á leið sinni til Uppsala kom Hannes við hjá grasafræðingn- um Linné og fræddi hann um veðrið á ís- landi. Jón Sigurðsson, sem lengst af starfaði sem skjalafræðingur í Kaupmannahöfn, tók saman skrá sem gefin var út í Stokkhóhni 1848. Síðan hafa íslenskufræðingar leit- að í öðrum söfnum í Svíþjóðog fundið fleiri handrit, meðal annars í Ríkisskj alasafninu í Stokkhólmi." ivet) í Stokkhólmi tekur við skjöium frá vamarmálaráðuneytinu, hemum og stofnunum þeim tengdum. Auk þessara opinberu safna er fjöldi einkasafna sem ýmist er á vegum félagasamtaka eða í einstaklings- eign. Deildarskipting safnsins Frá 1982 hefur safiiinu verið skipt í þijár deildir, tvær varðveita skjöl og ein sér um starfsmannahald og íjármál. Skjaladeildimar skiptast aftur í átta undirdeildir. Hver deild varðveitir skjöl frá ákveðnu ráðu- neyti og þeim stofnunum sem heyra „Olafs dýrd“ stendur við hlið teikningar af Ólafi konungi Tryggvasyni sem handritaskrif- ari hefur teiknað á eina blaðsíðu í handritið. Sjálfur ber konung- urinn öxi í annarri hendi og bók f hinni, og hefur fyrir framan sig stórt skjaldarmerki með ein- hyrningi. Teikningin er f hand- riti sem geymir hluta af sögu Ólafs Tryggvasonar. undir það. Hver undirdeild er ábyrg fyrir sögulegum gögnum og tekur einnig við nýjum skjölum frá sama ráðuneyti. Við Ríkisskjalasafnið er gott handbókasafn í tengslum við tvo lestrarsali með 90 sætum og sér- fræðibókasafn með meira en 100.000 bækur. Tæplega 20.000 safngestir neimsækja safnið árlega, flestir sagnfræðingar, landfræðing- ar og félagsfræðingar, en einnig ættfræðingar og áhugafólk um hér- aðsögu. Átján sérherbergi er hægt að lána fræðingum sem leggja stund á langtímarannsóknir. í einu slíku hefur sænskur rússneskufræðingur setið í 16 ár og skrifað útdrátt úr skattarollum frá Novgorod og á enn eftir um 4ra ára starf. Við safnið eru starfræktar bók- bandsstofa og viðgerðarstofa. Stöð- ugt þarf að gera við skjöl sem skemmast í meðferð eða eyðast smám saman vegna eigin sýruinni- halds. Innsigladeild sér um að laga og varðveita innsigli af ýmsum gerð- um, gera af þeim afsteypur og selja sem minjagripi. Sérstök deild varð- veitir skjaldarmerki frá ýmsum tímum og landssvæðum f sögu Svftijóðar. I tengslum við safnið er sérstakt fyrirtæki sem Ijósmyndar heimildir á filmur eða örglærur. Héraðsskjala- Skjalageymslur Ríkisskj alasafnsins eru á sex hæðum sem grafnar eru niður í mörg hundruð mil(jón ára granítklöpp. Skrifstofubygg- ing kemur þar ofaná. Niðurgrafnar skj alageymslur eru aðeins til hjá Rfkiagkjalnaafninn { Osló og f Mormónasafninu í Utah, auk þess- ara. Skjalageymslurnar eiga að þola kjarnorkuárás. En hveijir verða lá eftir til að lesa? Anddyri Ríkisskjalasafnsins á Maríuberginu. Eitt af um tuttugu islenskum handritum sem varðveitt er í Ríkis- skjalasafninu. Handritið, sem skrifað er á pappír, er bundið f skinn með flúruðum spjöldum og bryggjum á kili. Á kilinum stendur „Her- warar/saga“ en f ritinu eru auk hennar fleiri sögur. íslendingasög- uraar voru andlegt fóður Svfa á 17. öld og langt fram á þá 18. og höfðu veruleg áhrif á fyrstu skáldsagnagerðir þeirra. söfn, einstaklingar eða fyrirtæki geta þannig pantað ákveðnar heim- ildir á örglærum gegn ákveðnu gjaldi. Flest manntöl, sem ættfræð- ingar nota mikið, eru geymd á hér- aðsskjalsöfnunum, en önnur skjöl í Ríkisskjalasafninu sem tengjast ætt- fræði kaupa söfnin á örglærum. Þá er einnig sérstök deild sem sér um 30.000 landakort en þar tókst þó ekki að hafa uppi á neinu korti yfir ísland. Á Stríðsskjalasafninu í Stokkhólmi er stærsta kortasafn landsins með meðal annars nokkur íslandskort frá fyrri öldum. Upplýsingaskylda stjórn- valda Árið 1766 var samþykkt stjómar- skrá sem heimilaði almenningi að- gang að öllum skjölum opinberra stofnana og dómstóla. Þetta var heljarstökk í átt til nútíma lýðræðis og gaf fólki aðgang að mikilvægum opinberum upplýsingum. Lögin, sem hafa verið í gildi frá 1809, hafa einn- ig haft afgerandi áhrif á alla skjala- vörslu hins opinbera, skráningu skjala og röðun. Lög þessi munu einsdæmi í öllum heiminum. (Frum- varp til laga um upplýsingaskyldu stjómvalda á íslandi var lagt fram á Alþingi árið 1973 en hefur ekki náð fram að ganga.) Til þess að tryggja rétt aimennings enn frekar og styrkja skipulag ríkisstofnana vom sett lög um skráningu skjala árið 1980 og þar er jafnframt kveð- ið skýrt á um það hvaða upplýsingar em leynilegar. Lögin skylda stofnan- ir að skrá jafnharðan í bréfadag- bækur öll bréf sem berast og öll gögn sem verða til hjá hverri stofii- un. Fljótt á litið mætti ætla að þetta taki mikinn tíma. En sá tími vinnst aftur því með þessu fyrirkomulagi er mun auðveldara og fljótlegra að finna skjölin aftur. í byijun júní sl. var dómsmálaráð- herra sósíaldemókrata, Anna-Greta Leijon, uppvís að því að hafa látið undir höfuð leggjast að skrá í bréfa- dagbók meðmælabréf til handa flokksmanni hennar, en í ljós kom að sá hefur unnið að einkarannsókn á morði Olofs Palmes. Málið fór úr böndunum og þurfti ráðherra að segja af sér hinn 7. júní sl., meðal annars vegna lögbrots, þ.e. að skrá ekki bréfið í bréfadagbók samkvæmt lögum. Vöxtur safna og skilaskylda Þar sem lögin um upplýsinga- skyldu stjómvalda heimila álmenn- ingi aðgang að skjölum því sem næst um leið og þau verða til, þá liður oft lengri tími þar til þau haftia Ríkisskjalasafnið stendur á Mariaberget við animn enda Vesturbrúarinnar sem liggur yfir MSlaren og tengir suður- og norður hluta borgarinnar. í baksýn eru höfuðstöðvar stærstu dagblaða Sviþjóðar, Expressen, Dagens Nyheter og Svenska Dagbladet. Fyrir tuttugu árum var flutt inn í hið nýja húsnæði. Ríkisskjalasafnið í Stokkhólmi

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.