Morgunblaðið - 02.07.1988, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. JÚLÍ 1988
I ÞIINIGHLÉI
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Forskólaaldurínn
Hvar eiga börnin aö vera?
Alls munu starfandi rétt
rúmlega 200 dagvistarheimili
fyrir um tiu þúsund börn — í
80 sveitarfélögum — hér á
landi. Þar af eru rnn 80 starf-
andi i Reykjavík og um 40 I
Reykjaneskjördæmi, eða ná-
lægt 60% dagvistarheimila í
þessum tveimur kjördæmum.
Árið 1986 vóru um 4.500
börn á dagvistarheimilum í
Reykjavík og 2.400 i Reykjanes-
kjördæmi, samtals tæplega
7.000 börn (af 10.400 börnum
á slikum heimiium í landinu
öllu). Þessi tvö kjördæmi starf-
rækja þvi um 70% dagvistar-
plássa Iandsins.
Örar þjóðfélagsbreytingar
valda því að staða bama en nú
allt önnur en fyrir nokkrum ára-
tugum.
I fyrsta lagi þarfnast atvinnulíf
þjóðarinnar starfskrafta allra
landsmanna á vinnualdri, kvenna
jafnt sem karla. Hér er ekkert
atvinnuleysi, öfugt við flest
grannríki, þar sem 5-10% vinnu-
færs fólks gengur atvinnulaust.
Eftirspum eftir vinnuafli er á
stundum meiri en framboðið.
í annan stað hefur samfélagið
viðurkennt jafnrétti kvenna til
náms og starfa. Vilji kvenna,
þ. á m. mæðra, stendur í vaxandi
mæli til að nýta þennan rétt; til
þess að láta reyna á hæfni og
starfsgetu á öllum starfssviðum
þjóðarbúskaparins.
í þriðja lagi hafa íslendingar
tamið sér lffsmáta sem gerir kröf-
ur til tekjuöflunar tveggja fyrir-
vinna á meðalstóru heimili. Tekju-
öflun beggja foreldra er oftlega
„ill“ nauðsyn.
Þessar þjóðlífsbreytingar, sem
og sú staðreynd, að fyöldi bama
elzt upp hjá einstæðu foreldri,
gera sívaxandi kröfur um dagvist-
arstofnanir, er bjóða upp á viðun-
andi þroskaskilyrði fyrir böm.
u
Hvað er forskólaaldur?
Hér er gengið út frá því að
hann taki til bama frá því að
fæðingarorlofi foreldra lýkur til
þess tíma er grunnskóli tekur við;
spanni m.a. vöggustofur, dag-
heimili, leikskóla og skólavist
fímm og sex ára bama.
Heimilið (flölskyldan), grun-
neining samfélagsins, er og verð-
ur kjölfestan í uppeldi bamsins.
Foreldraréttinn má í engu skerða.
Nútíma þjóðfélagsaðstæður gera
það hinsvegar nauðsynlegt að til
staðar séu dagvistarstofnanir þar
sem böm útivinnandi foreldra
njóti samvista við jafnaldra, um-
sjár fólks með sérþekkingu í upp-
eldismálum og hafí að öðm leyti
æskileg þroskaskilyrði.
Þáð er meginreglan hér á landi
að dagvistarstofnanir eru reknar
af sveitarfélögum. Stöku stór fyr-
irtæki og stofnanir hafa séð sér
hag í að bjóða starfsfólki upp á
þjónustu af þessu tagi. Einka-
reknar dagvistarstofnanir hafa og
komið tll. Sú spuming verður jafn-
framt ágengari, hvort það sé ekki
betra fyrir bömin og hagkvæmara
fyrir þjóðfélagið að foreldri fái
greiðslu fyrir að dvelja heima með
ungum bömum sínum, ef það kýs
svo.
ra
Það kann að vera nauðsynlegt
að binda í lög og/eða reglugerðir
ákvæði um aðbúð bama á for-
skólaaldri, fyrst og fremst til að
tryggja hag og þroskaskilyrði
ungviðisins, en jafnframt til að
kortleggja stefnumörkun í þessum
mikilvæga málaflokki.
Lagasetning af þessu tagi er
þó viðkvæmt verkefni og krefst
samþættingar margs konar sjón-
armiða. Hér um þarf því að ná
víðtækri samstöðu.
Ákvæði af þessu tagi þurfa
meðal annars að ná til þess, hver
skuli vera hlutur ríkis og sveitar-
félaga í uppbyggingu og/eða
rekstri slíkra stofnana. Ekki síður
hver skuli vera starfsvettvangur
fyrirtækja og/eða einkaaðila.
Loks, hvem veg skapa megi for-
eldri flárhagslega möguleika til
að dvelja heima með ungum böm-
um slnum, kjósi það að hafa þann
háttinn á.
Lög af þessu tagi hlytu að ná
til ábyrgðar og eftirlits, menntun-
ar starfsfólks, aðbúðar bamanna
hverskonar, sérþarfa einstakra
hópa og hugsanlega samvinnu við
skóladagheimili og grunnskóla.
Þá kann að vera nauðsynlegt að
löggjafínn kveði á um fræðslu og
uppeldisleg markmið, meðal ann-
ars til að halda kreddusjónarmið-
um í ske^um og festa holl áhrif
í sessi, m.a. kristileg sjónarmið, í
mótun bamsins.
Ungar mæður með komaböm á þingpöllum þegar dagvistarmál bar á góma.
Ástand dagvistarmála.
í eftirfarandi vfirliti kemur fram fjöldi dagvistarheimila, fjöldi harna á þeim, fóstra og
ófaglærðs t'ólks og fjöldi á biölistum eftir dagvistarrvmi í árslok ll>S(> t'lokkað el'tir
kjördæmum. svo og bráðabirgðatölur fyrir árið 1987;
Kjördæmi Fjöldi heimila Fjöldi barna Skólad. Dagh. Leiksk. Börn alls Fóstrur Ófagl. Biðlisti Dagh. Leiksk.
Reykjavík 77 389 1485 2562 4436 238.2 321.1 748 1391
Reykjanes 37 76 584 1763 2423 99.1 168.2 268 1234
Vesturland 13 0 70 557 627 12.5 42.7 67 279
Vestfiröir 10 0 34 410 444 8.6 31.9 24 102
Norðurl. v. 9 0 28 417 445 5.4 33.6 13 57
Norðuri. e. 18 30 182 625 837 27.2 63.0 84 342
Austurland 12 0 34 516 550 11.0 38.9 6 160
Suðurland 15 14 79 598 691 21.1 38.0 57 149
Alls 1986 191 509 2496 7448 10453 423.1 737.4 1267 3714
Alls 1987 199 504 2558 7500 10562 467.7 770.2 1343 3694
Alls eru þetta um 200 dagvistarheimili fyrir samtals um 10 000 börn í 80 sveitarfélögum,
þar af eru um % hlutar á leikskólum í hálfsdagsdvöl. Nánara yfirlit eftir sveitarfélögum
kemur fram á fylgiskjali I. Þar sést m.a. að víða á þéttbýlisstöðum úti á landi er aðeins um að
ræða leikskóla og að við 25 slíka starfaði engin fóstra á árinu 1986.
Tafla er fylgdi þingsályktunartillögu Hjörleifa Guttormssonar um löggjöf um forskólastig og áætl-
un um uppbyggingu dagvistarstofnana.
IV
Þessi málafíokkur er mikið
ræddur nú, í sveitarstjómum, á
löggjafarsamkomunni og manna
á milli. Það er ekki að ástæðu-
lausu. En að hveiju ber að stefna
á þessum vettvangi?
Markmiðið hlýtur fyrst og
fremst að vera að veita ungviðinu
gott og heilbrigt uppeldi í þjóð-
félagi, sem breytzt hefur verulega
á fáum áratugum, og verður að
laga uppeldi bama sinna að þess-
um breyttu aðstæðum.
Bömin sjálf eiga að vera númer
eitt, tvö og þijú í framtíðarstefnu-
mörkun á þessum vettvangi. En
það hlýtur jafnframt að hafa
ómetaníega þýðingu fyrir útivinn-
andi foreldra að vita böm sín á
fyrirmyndarstofnunum, f góðum
höndum, við þroskandi leik og
störf.
En eiga nýir aðilar erindi á
þennan starfsvettvang?
Atvinnulífíð á mjög mikið undir
því komið að foreldrar eigi greiðan
aðgang að dagvistarstofhunum —
ekki sízt meðan eftirspum eftir
vinnuafli er meiri en framboðið.
Það er því ekki út í hött að ætl-
ast til þess að forsjármenn þess
láti þennan málaflokk til sín taka
í ríkari mæli en þeir hafa gert.
Spuming er einnig og ekki
síður, hvort stéttarfélög hafí van-
rækt þennan þátt mála, sem
vissulega varðar hag meðlima
meira en flest annað. Um þessi
mál hýtur að mega semja sem
önnur. Og hvað mælir gegn því
að framtakssamt stéttarfélag reki
dagvistarstofnun, innan ramma
laga og reglna, eins og ýmsa aðra
þjónustu, m.a. sumardvalarbúðir
fyrir foreldrana?
Ríki og sveitarfélög hafa mótað
stefnu, skipulag og framkvæmd
dagvistarmála. Og flesir em sam-
mála um að betur megi ef duga
eigi. Raunar hefur misvel til tekizt
eftir sveitarfélögum. Og efalítð
hefur mismunandi framkvæmd á
þessum vettvangi haft meðvirk-
andi áhrif á byggðaþróun í
landinu. Þessi mál hafa slíkt vægi
í búsetuvali fólks.
Ef framkvæmd ríkis og sveitar-
félaga í dagvistarmálum hefur
ekki fullmætt þörfunum, sem
flestir em sammála um, hvers-
vegna ekki að nýta önnur rekstr-
arform, til hliðar við stofnanir
opinbera geirans? Að sjálfsögðu
með aðhaldi reglna og nauðsyn-
legs eftirlits.
Síðast en ekki sízt þarf sfðan
að skoða hugmyndina um að for-
eldri eigi fjárhagslega möguleika
á því að dvelja heima hjá bömum
sínum, ef það kýs svo, sem hugs-
anlega gæti sparað stofn- og
rekstrarkostnað einhverra dag-
vistarstofnana.
En meginmáli skiptir að ná sem
víðtækastri samvinnu um stefnu-
mörkun og skipulag þessara mála.
Þungamiðja þeirra em bömin
sjálf, heilbrigði þeirra, þroski og
velferð. Sá vegvísir á að ráða ferð.
„Light Nights“ í Tjamarbíói
SÝNINGAR ferðaleikhússins á
Light Nights eru í Tjarnarbíói
við Tjörnina í Reykjavík. Sýning-
arkvöld eru fjögur á viku, á
fimmtudags-, föstudags-, laugar-
dags- og sunnudagskvöldum, og
hefjast sýningamar kl. 21.00.
Sýnt verður allan júlí og ágúst.
Siðasta sýning verður 28. ágúst.
Light Nights-sýningamar em
sérstaklega færðar upp til skemmt-
unar og fróðleiks enskumælandi
ferðamönnum. Efnið er allt íslenskt,
en flutt á ensku, að undanskildum
þjóðlagatextum og kveðnum
lausavísum. Meðal efnis má nefna:
þjóðsögur af huldufólki, tröllum og
draugum, gamlar gamanfrásagnir
og einnig er atriði úr Egilssögu
sviðsett. Sýningaratriði em 25 alls
sem em ýmist leikin eða sýnd með
fjölmyndatækni (audio visual).
Leiksviðsmyndir em af baðstofu um
aldamótin og af víkingaskála. Ifyrir
ofan leiksviðsmyndimar er stórt
sýningartjald þar sem um 300
skyggnur em sýndar í samræmi við
viðkomandi atriði. Stærsta hlut-
verkið í sýningunni er hlutverk
sögumanns, sem er leikið af
Kristínu G. Magnús.
Ferðaleikhúsið starfar einnig
undir nafninu The Summer Thea-
tre. Stofnendur og eigendur em
Halldór Snorrason, Kristín G.
Magnús og Magnús S. Halldórsson.
Lights Nights-sýningar Ferða-
leikhússins hafa verið sýndar
víðsvegar um Bandaríkin. Einnig
vom 3 einþáttungar færðir upp á
Edinborgarhátíðinni í Skotlandi árið
1978, og var það í fyrsta sinn er
íslendingar komu með leiksýningu
á þá heimsfrægu listahátíð. Árið
1980 sýndi Ferðaleikhúsið/The
Summer Theatre íslenskt bamaleik-
rit, The Storyland, í einu þekktasta
bamaleikhúsi London, The Unicom
Theatre for Children, sem hefur
aðsetur í The Arts Theatre, West
End, London.
Þetta er 19. sumarið sem Ferða-
leikhúsið stendur fyrir sýningum á
Light Nights í Reykjavík.
Atríði úr sýningu Light Nights. Rikarður Rikarðsson og Ragnheiður
Pálmarsdóttir i hlutverkum sinum.