Morgunblaðið - 12.08.1988, Blaðsíða 16

16_______________MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. ÁGÚST 1988
Álver í Straumsvík
og landsbyg’gðin
eftir Hjörleif
Guttormsson
Nú stendur yfír hagkvæmnisat-
hugun á vegum fjögurra erlendra
fyrirtækja vegna nýs álvers í
Straumsvík. Mikið hefur verið um
málið ritað, ekki síst í Morgun-
blaðinu, eftir að iðnaðarráðherra
undirritaði samning þar að lútandi
4. júlí sl. Forysta Sjálfstæðis-
flokksins boðar byggingu þessa
álvers og virkjanir í tengslum við
það sem mikið fagnaðarerindi.
Formenn allra stjómarflokkanna
hafa gefíð grænt ljós á þetta mál,
enda hafa þeir átt fulltrúa í starfs-
hópi, sem undirbjó málið. Sjávarút-
vegsráðherra og félagsmálaráð-
herra eiga nú sæti í sérstakri ráð-
herranefnd með iðnaðarráðherra
til að fjalla um framhaldið.
Fjölmargar spurningar hafa
komið upp vegna stefnu stjóm-
valda í þessu máli. Hér verður vik-
ið að nokkmm þeirra og einstökum
atriðum varðandi málsmeðferðina.
Engin þjóðhag'sleg úttekt
Það liggur fyrir, að samningur
er gerður við hin erlendu fyrir-
tæki, án þess fram hafi farið nokk-
ur þjóðhagsleg athugun á því,
hvort hagkvæmt og skynsamlegt
sé fyrir Islendinga að stuðla að
frekari áliðnaði í landinu. Tillaga
frá okkur Alþýðubandalagsmönn-
um á þingi sl. vetur þess efnis, að
á vegum Alþingis yrði farið ofan
í saumana á þessum áformum um
nýtt álver, hlaut ekki undirtektir
annarra flokka. Þó er hér um að
ræða stærstu fjárfestingaráform
sem um getur í landi okkar til
þessa. Ef af verður þrengja þau
óhjákvæmilega að þróunarmögu-
leikum í öðrum atvinnurekstri,
m.a. í sjávarútvegi og almennum
iðnaði. Það ætti því að vera sjálf-
sagt mál, að ekki sé litið á álverið
einangrað, heldur með hliðsjón af
almennri stöðu og þróun atvinn-
ulífs og byggðar í landinu.
Það er fyrst nú sem verið er að
undirbúa fyrstu athugun á vegum
Þjóðhagsstofnunar um þetta mál,
þótt álver hafí verið á óskalista
stjómvalda árum saman. Hér er
um ótæk vinnubrögð að ræða, því
að auðvitað eiga menn að kort-
leggja hagsmunina, áður en samið
er við útlendinga um hagkvæmn-
iathugun sem unnin er út frá þeirra
bæjardyrum.
Kísilmálmverksmiðja kistu-
lögð
Nánast sama daginn og iðnaðar-
ráðherra undirritaði samninga við
útlendingana um athugun vegna
álvers í Straumsvík lagði hann nið-
ur Kísilmálmvinnsluna hf., hlutafé-
lag sem stofnað var sumarið 1982
í framhaldi af lagasetningu um
kísilmálmverksmiðju á Reyðarfírði.
Þar var um að ræða verksmiðju,
sem undirbúin var sem íslenskt
fyrirtæki og að meirihluta í eigu
íslenska ríkisins. Stofnkostnaður
hennar var áætlaður nálægt 3
milljarðar króna og því um að
ræða fyrirtæki, sem auðveldlega
var á færi íslendinga að eiga og
reka. Það sést best á því að nú
ræða stjómvöld í alvöru um að
íslendingar fjárfesti í virkjunum
fyrir 20—30 milljarða vegna 200
þúsund tonna álvers.
Þegar Sverrir Hermannsson
varð iðnaðarráðherra 1983 sneri
hann við blaðinu varðandi Kísil-
málmvinnsluna og lagði það í vald
útlendinga, hvort ráðist yrði í verk-
smiðjuna. Þeim hentaði það ekki
og nú hefur varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins kistulagt málið.
Vert er að minna á orð eins af
stjómarmönnum í Kísilmálm-
vinnslunni, Harðar Þórhallssonar,
sem tilnefndur var af Sjálfstæðis-
flokknum í stjómina. í viðtali við
Morgunblaðið 21. júlí sl. segir hann
m.a.: „Arðsemisútreikningar hafa
í megindráttum alltaf sýnt að þessi
verksmiðja yrði arðsöm, en að vísu
hafa hugsanlegir erlendir eigna-
raðilar litið öðmm augum á arð-
sernina." — Búið var að veija um
130 milljónum króna samtals í
undirbúning þessa verksmiðju-
máls, að hluta til í að byggja upp
innlenda þekkingu. Nú hefur Rio
Tinto Zink verið afhent sú þekking
á silfurfati um leið og verksmiðjan
er tekm af dagskrá.
Eðlilegt er að menn spyrji, hvort
það fari eftir dagprísum á afurð-
um, hvort ráðast eigi í fyrirtæki,
sem afskrifað er á 30—40 ámm.
Í þessu máli kemur fram ein af
afleiðingum erlendu stóriðjustefn-
unnar, sem hér er nú fylgt: íslend-
ingar afsala sér með henni forræði
í atvinnurekstri í landinu og láta
útlendinga um að meta málin út
frá sínum forsendum!
Virkjanaröð og markaður
En það er ekki aðeins að það
sé látið í vald útlendinga, hvort
hér verði ráðist í atvinnurekstur
sem hagnýti orkulindimar. Það er
einnig sett í þeirra vald hvar í
landinu slíkur iðnaður skuli stað-
settur og þá jafnframt eins og nú
er haldið á málum hvar virkjað
verði.
Alþingi tók vorið 1982 afstöðu
til þess í. hvaða röð næstu vatns-
aflsvirkjanir í landinu skuli byggð-
ar. Þar var Blönduvirkjun efst á
blaði, þá Fljótsdalsvirkjun og þriðja
í röðinni Sultartangavirkjun. Ari
fyrr vom samþykkt heimildarlög
um raforkuver, en með áður-
nefndri samhljóða ályktun Alþingis
var til lykta leidd mikil togstreita
um framkvæmdaröð í raforkukerf-
inu varðandi virkjanir. Þingmenn
litu á þessa samþykkt sem skuld-
bindandi og um leið sem veganesti
fyrir nýja og stækkaða Landsvirkj-
un í hvaða röð skyldi virkja í lands-
hlutunum.
Auðvitað ber stjómvöldum að
taka tillit til ofangreindra ákvarð-
ana Alþingis ef á annað borð er
ráðist í uppbyggingu orkufreks
iðnaðar, eins og gert var það á
sínum tíma við undirbúning kísil-
málmverksmiðju á Reyðarfírði.
Það era ekki frambærileg rök að
vísa til þess, að útlendingum henti
að fjárfesta í Straumsvík og þess
vegna verði að breyta virkjanaröð-
inni. Forsjármönnum Landsvirkj-
unar væri nær að leggja niður fyr-
ir sér hagkvæmustu virkjunarkosti
á Austurlandi, m.a. skynsamlega
áfangaskiptingu Fljótsdalsvirkjun-
ar, í stað þess að klifa á að nú
þurfí þeir að fá heimild til að reisa
enn eina virkjunina syðra í þágu
stóriðju útlendinga í Straumsvík.
Þríðja álverið til huggunar!
Eftir að sjávarútvegsráðherra
áttaði sig á, að þungt væri í Aust-
fírðingum og öðmm landsbyggðar-
mönnum vegna áforma ríkisstjóm-
Pruiu-hitamælar
- 50 til + 1000 C
í einu tæki meö elektrón-
ísku verki og Digital sýn-
ingu.
SöMirfjSMyyir oJ)(§)iniS®@ini
VESTURGOTU 16 - SÍMAR 14630 -21480
\
\
\
Ágamla
góðaAskí
er þjonustan hröð!
\
Peir sem vilja ljúffengan, heitan mat
koma á gamla Ask að Suðurlandsbraut 14
og velja á milli hinna ýmsu rétta.
Og aðrir sem eru svo uppteknir
að þeir komast ekki frá vinnu eða
heimili - hringj a og láta okkur senda
sérafmatseðlinum.
Gamli, góði Askur er enn á sama stað og
stenduralltaffyrirsínu.
m
Suðurtandsbraut14
\ \
Hjörleifur Guttormsson.
„Áf ormin um nýtt risa-
álver í Straumsvík eru
slíkt kjaftshögg framan
í landsbyggðina að með
fádæmum verður að
telja að menn sem
kjörnir eru á þing úr
landsbyggðarkjördæm-
um ætli að styðja
ákvarðanir þar að lút-
andi.“
arinnar um nýtt álver í Straumsvík
lét hann á sér skilja að hann hafí
þar hvergi komið nærri. Iðnaðar-
ráðherra hefur hins vegar greint
frá því að forysta Framsóknar-
flokksins hafi verið með í ráðum
frá byijun, og raunar hafði ríkis-
stjóm Steingríms Hermannssonar
fmmkvæði að því að semja við
Alusuisse um stækkun álversins í
Straumsvík. Halldór Ásgrímsson
er nú kominn ásamt Jóhönnu Sig-
urðardóttur og Friðrik Sófussyni í
sérstaka ráðherranefnd um málið.
Iðnaðarráðherra og Morgun-
blaðið vom í sameiningu fljót að
fínna huggun fyrir þá landsbyggð-
arþingmenn úr stjómarliðinu, sem
leist ekki á blikuna hvert stefndi
í stóriðjumálum með risaálveri í
Straumsvík. Tilkynnt var að þriðja
álverið væri í augsýn: „Morgun-
blaðið hefur fyrir því heimildir að
líklegt sé talið að úr hópi álfyrir-
tækjanna sem vinna að könnuninni
og þeirra sem ekki komust geti
risið samstarfshópur um uppbygg-
ingu nýs álvers annars staðar á
landinu ... Forsenda þess að af
slíkum samstarfshópi geti orðið er
að vel takist til um fyrirhugað ál-
ver í Straumsvík." (Mbl. 22. júlí
1988.)
Daginn eftir, 23. júlí, upplýsir
svo iðnaðarráðherrann að skilning-
ur heimamanna á Norður- og Aust-
urlandi sé forsenda þess að hægt
verði að fá fyrrgreinda aðila til
samstarfs um þriðja álverið. Menn
eiga sem sagt að taka við fagnað-
arerindinu og ekki vera með neitt