Morgunblaðið - 12.08.1988, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. ÁGÚST 1988
Borgarísjaki
á Kögurgrunni
Grindavík.
Þessi mikli borgarísjaki hefur
verið að velkjast á Kögur-
grunni norður af Horni í allt
sumar og grafið mikinn skurð
í hefðbundna togslóð togar-
anna sem hefur valdið mörgum
erfiðleikum á toginu. Fyrir
nokkru valt hann yfir með
miklum gusugangi, að sögn
þeirra skipstjóra sem urðu vitni
af því, en sprunga myndaðist
eftir honum miðjum svo viðbúið
er að hann brotni i sundur þeg-
ar minnst varir. Þó togaramir
taki krók framhjá jakanum þá
var þessi mynd tekin þegar
Hegranesið frá Sauðárkróki
togaði það nálægt að glöggt
má gera sér grein fyrir stærð
ferlíkisins samanborið við tog-
arann.
Morgunblaðið/Kristinn Benediktsson
Evrópumót yngri
spilara í brids:
Menska lið-
ið í 17. sæti
íslendingar voru í 17. sæti eftir
15 umferðir á Evrópumóti yngri
spilara í brids, sem nú fer fram í
Búlgaríu. Frakkar voru komnir í
efsta sætið en þijár þjóðir fylgdu
þeim fast eftir.
íslenska liðið tapaði fyrir Tyrlqum,
9-21 í 13. umferð en vann Búlgari
16-14 í 14. umferð og hefndu þar
með fyrir fótboltalandsleikinn sl.
sunnudag. í 15. umferð tapaði liðið
12-18 fyrir Finnum. í 16. umferð í
gærkvöldi spilaði ísland við Frakk-
land sem náði forustu í 15. umferð.
Frakkar höfðu 287 stig en Svíar
286 eftir 15 umferðir. Síðan komu
ítalir með 279 stig og Norðmenn með
276 stig. Frakkar voru taldir einna
sigurstranglegastir fyrir mótið, en í
liði þeirra er m.a. Christian Desrous-
saux, sem spilað hefur í karlalandslið-
um Frakka. fslendingar voru í 17.
sæti með 188 stig.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir GUÐMUND SV. HERMANNSSON
Niðurstaða Hæstaréttar Bandaríkjanna um aðgerðir vegna hvalveiða:
Lög skylda viðskiptaráðherra
ekki til að gefa undantekning-
arlaust út staðf estingarkæru
MÁLSHÖFÐUN bandarískra náttúruverndarsamtaka á hendur Will-
iam Verety viðskiptaráðherra Bandaríkjanna, hefur vakið talsverða
athygli hér á landi. Málið er höfðað á þeirri forsendu að viðskiptaráð-
herra sé skylt að gefa út svokallaða staðfestingarkæru á hendur
íslendingum vegna hvalveiða en hafi ekki verið heimilt að gera sam-
komulag við íslendinga um vísindaveiðarnar eins og gert var í sumar.
Fyrir tveimur árum féll dómur í
Hæstarétti Bandaríkjanna, í máli
sem náttúruvemdarsamtök höfð-
uðu gegn viðskiptaráðherra vegna
hvalveiða Japana. Niðurstaða
dómsins var sú að bandarisk lög
legðu viðskiptaráðherra ekki þá
skyldu á herðar að gefa undantekn-
ingarlaust út staðfestingarkæru
þótt ríki færu ekki eftir veiðikvótum
Alþjóðahvalveiðiráðsins. Hér á eftir
verða málavextir raktir:
Markmið laganna var
verndun laxastofna
Stofnsáttmáli Alþjóðahvalveiði-
ráðsins gerði ráð fyrir að ráðið setti
veiðikvóta fyrir aðildarþjóðir sínar
en ráðið hefur engin tök á að beita
refsingum fari þjóðimar ekki eftir
kvótunum og raunar hafa þær rétt
til að mótmæla kvótum og eru þá
ekki bundnar af þeim.
Bandaríkjaþing samþykkti árið
1971 svokallað Pellyálcvæði sem
var breytingartillaga við lög til
vemdar fiskistofnum. Upphaflega
markmiðið með ákvæðinu var að
vemda laxastofna á Norður-Atl-
antshafi, sem þá hafði verið sett
veiðibann á, gegn veiðum danska
sjómanna en hvalveiðar falla einnig
undir þetta ákvæði.
Samkvæmt Pellyákvæðinu á við-
skiptaráðherra Bandaríkjanna að
gefa út staðfestingu til Bandaríkja-
forseta á því að hann telji að ríki
stundi veiðar á sjávardýnim sem
grafi undan friðunarmarkmiðum
alþjóðasamtaka og dragi úr virkni
þeirra. Bandaríkjaforseti hefur
heimild til að beita innflutnings-
banni á fiskafurðir viðkomandi rílq'a
eftir staðfestingarkæru en hann
hefur einnig heimild til að aðhafast
ekkert.
Eftir að staðfestingarkæra hafði
verið gefin út 5 sinnum en aldrei
komið til viðskiptaþvingana, sam-
þykkti Bandaríkjaþing árið 1979
breytingartillögu við Magnusson-
lögin um vemdun og stjómun fiski-
stofna, svokallað Packwood
ákvæði. Þar er viðskiptaráðherra
gert að fylgjast með gerðum er-
lendra ríkja, sem gætu haft áhrif á
vemdunaraðgerðir alþjóðlegra sam-
taka, og gætu þar af leiðandi leitt
til staðfestingarkæm. Jafnframt
var Bandaríkjaforseta var gert skilt
að minnka veiðiheimildir brotlegra
þjóða innan fískveiðilögsögu
Bandaríkjanna um að minnsta kosti
50% ef staðfestingarkæra yrði lögð
fram. Kveðið er á um framkvæmd
staðfestingarkærunnar með sama
hætti og í Pellyákvæðinu og þessi
ákvæði eru raunar samvirk.
Samningxir við
Japani kærður
Eftir að Alþjóðahvalveiðiráðið
samþykkti 5 ára hvalveiðibann, árið
1985, mótmæltu Japanir banninu
og vom því ekki bundir af því. Hins
vegar gerðu Japanir og Bandaríkja-
menn samning árið 1984, þar sem
Japanir samþykktu að hlýta
ákveðnum veiðikvótum og hætta
síðan hvalveiðum í ágóðaskyni árið
1988. Á móti hét viðskiptaráðherra
Bandaríkjanna, sem þá var Malc-
holm Baldridge, því að ekki yrði
gefin út staðfestingarkæra vegna
hvalveiða Japana ef þeir stæðu við
þennan samning.
Skömmu eftir þetta höfðuðu
nokkur náttúmvemdarsamtök mál
gegn Baldridge, og kröfðust þess
að hann yrði skyldaður til að gefa
út staðfestingarkæru, þar sem allar
hvalveiðar drægju úr friðunarmark-
miðum Alþjóðahvalveiðiráðsins.
Náttúmvemdarsamtökin unnu mál-
ið í héraðsdómi sem skipaði við-
skiptaráðherranum að senda þegar
staðfestingarkæm til Bandaríkja-
forseta þar sem Japanir biytu gegn
veiðikvóta á búrhvali. Áfrýjunar-
dómstóll staðfesti niðurstöðu hér-
aðsdómstólsins.
Hæstiréttur Bandaríkjanna tók
málið fyrir árið 1986 og komst í
fyrsta lagi að þeirri niðurstöðu að
þótt þama væri um pólitíska
ákvörðun viðskiptaráðherra að
ræða væri álitamálið hrein laga-
túlkun og því gæti rétturinn fjallað
um það.
í öðm lagi komst hæstirétturinn
að þeirri niðurstöðu að hvorki
Pellyákvæðið né Packwoodákvæðið
skyldaði viðskiptaráðherra til að
kæra Japani þótt þeir neituðu að
hlýta veiðikvótum Alþjóðahvalveið-
iráðsins. Ákvörðun ráðherrans, um
að gera samning við Japana frekar
en að treysta á viðskiptaþvinganir,
hefði miðað að því að tryggja að
Japanir fæm eftir ákvörðunum
hvalveiðiráðsins í framtíðinni og
væri því eðlileg túlkun á lagaá-
kvæðunum.
Ráðherra metur
áhríf hvalveiða
Þessi niðurstaða var rökstudd
með því að samkvæmt lagaákvæð-
unum væri staðfestingarkæm
hvorki krafist né væri hún heimil,
þar til viðskiptaráðherra hefði kom-
ist að þeirri niðurstöðu að erlend
ríki stunduðu þannig veiðar að þær
drægju úr virkni friðunarmarkmiða
stofnsáttmála hvalveiðiráðsins.
Engin skilgreing væri í lögunum á
því hvað „dragi úr virkni friðunar-
markmiða" og ekki væri heldur
kveðið á um hvaða þætti ráðherrann
ætti að taka með í reikninginn þeg-
ar hann taki ákvörðun stna. Lögin
krefðust þess heldur ekki af ráð-
herranum að hann kærði sjálfvirkt
og án tillits til kringumstæðna,
hverja þá þjóð sem hagaði sér ekki
samkvæmt áætlunum Alþjóðahval-
veiðiráðsins.
Þá segir að ekkert í sögu laga-
ákvæðanna tveggja, sem til um-
ræðu séu, skilgreini skyldur við-
skiptaráðherrans eða leggi honum
það á herðar að kæra öll frávik frá
veiðitakmörkunum hvalveiðiráðs-
ins. Saga Pellyákvæðisins sýni að
að þingið hafi ekki haft í hyggju
að viðskiptaráðherra kærði öll frá-
vik frá áætlunum alþjóðlegra vemd-
unarsamtaka og þingið hafi notað
orðin „draga út virkni" (diminish
the effectiveness) til að gefa ráð-
herranum svigrúm. Og því svigrúmi
hafi verið viðhaldið þegar Pack-
woodákvæðið var samþykkt. „Þing-
ið veitti ráðherra vald til að ákveða
hvort hvalveiðar erlends ríkis um-
fram kvóta drægju úr virkni mark-
miða Alþjóðahvalveiðiráðsins, og
við sjáum enga ástæðu til að leggja
sjálfvirka kvöð á herðar ráðherra
að gefa út staðfestingarkæru vegna
allra veiða umfram kvóta sem þessi
skilgreining ætti hugsanlega við
um,“ segir orðrétt í dómnum (Þýð-
ing mín GSH).
Aðeins svigrúm til
að ákveða viðurlög
Fimm dómarar af níu stóðu að
þessum dómi, en fjórir skiluðu sér-
atkvæði þar sem komist var að
þeirri niðurstöðu að staðfesta ætti
fyrri dóma. í minnihlutaálitinu seg-
ir að viðskiptaráðherrann teldi að
samningurinn við Japani myndi í
framtíðinni styrkja hvalveiðibann
hvalveiðiráðsins, mun betur en hót-
anir og viðskiptaþvinganir hefðu
getað áorkað. Hins vegar skipti
framtíðin ekki máli varðandi túlkun
á umræddum lögum að öðru leyti
en því að markmiðið með því að
hegna fyrir ákveðna hegðun í for-
tfðinni væri að að koma í veg fyrir
sömu hegðan í framtíðinni. Ákvörð-
un ráðherrans væri því frekar til-
raun til þess að komast hjá laga-
þvingunum, en að hún byggðist á
því mati að ekki hefði verið dregið
úr virkni hvalveiðibannsins.
Þá er bent á að í áfrýjunarréttin-
um hafi vitnisburður margra ein-
mitt dregið það fram, að Banda-
ríkjaþing hafi ætlast tií þess, þegar
það samþykkti Pelly- og Pack-
woodákvæðin, að staðfestingar-
kæra væri undantekningarlaust af-
leiðing brota gegn hvalveiðikvótum.
Eina svigrúmið sem framkvæmda-
valdið hefði væri við að ákveða við-
urlög.
Minnihlutinn vildi síðan staðfesta
fyrri dóma á þeirri forsendu að við-
skiptaráðherra hefði farið út fyrir
valdsvið sitt með því að koma í veg
fyrir að viðurlögum Packwood-
ákvæðisins yrði beitt.
Tveimur árum síðar, í febrúar
1988, gaf Villiam Werety viðskipta-
ráðherra út staðfestingarkæru
vegna vísindaveiða Japana, en þeir
veiddu 300 hrefnur í vísindaskyni
í upphafí ársins, eftir að þeir hættu
hvalveiðum I ágóðaskyni, sam-
kvæmt samkomulaginu við Banda-
ríkjamenn frá 1984. Við það misstu
Japanir sjálfkrafa veiðiheimildir
innan bandarískrar lögsögu, sem
voru raunar mjög litlar, en ákveðið
var að fresta ákvörðun um við-
skiptaþvinganir samkvæmt Pelly-
ákvæðinu þar til í vetur.
Spuraing um
fordæmisgildi
Samkomulag íslands og Banda-
ríkjanna, sem náttúruvemdarsam-
tökin em nú að kæra, kveður í
aðalatriðum á um það að Banda-
ríkjamenn viðurkenna að hvalveiðar
íslendinga í vísindaskyni dragi ekki
úr virkni hvalveiðibannsins, og því
muni ekki koma til staðfestingar-
kæm vegna veiðanna, eins og vofað
hefur yfir frá því vísindaveiðiáætlun
íslendingar var hleypt af stokkun-
um.
Spuming er hvort dómurinn, sem
hér hefur verið rakinn fyrir ofan,
telst hafa fordæmisgildi, eða hvort
túlka beri lögin sérstalega með til-
liti til þessa samkomulags. Þótt
niðurstaða dómsins þá hafí átt við
um samkomulagið við Japani virðist
sem rökstuðningurinn geti átt við
um samkomulag íslendinga og
Bandaríkjanna og að viðskiptaráð-
herra hafi vemlegt svigrúm við mat
sitt á því hvað „dragi úr virkni
vemdunarmarkmiða alþjóðasam-
taka“. Hins vegar má segja að
málavextir séu nú nokkuð öðmvísi.
Yfirlýst markmið með samningnum
við Japani var að tryggja að þeir
hættu hvalveiðum_ í ágóðaskyni.
Samningurinn við íslendinga felur
hins vegar í sér viðurkenningu á
að hvalveiðar fslendinga í vísinda-
skyni grafi ekki undan hvalveiði-
banninu.
Það er einnig spuming hvað
þetta mál fer lagt innan dómstóla-
kerfisins. Hæstiréttur tekur aðeins
fyrir um 150 mál á ári sem flest
snúast um túlkun á lögum eða til-
gangi þingsins við setningu þeirra.
Einnig þau mál þar sem spuming
er um hvort lög eða gerðir fram-
kvæmdavalds bijóti í bága við
stjómarskrána. Komist þetta mál
alla leið í Hæstarétt má benda á
að tveir þeirra dómara, sem aðild
áttu að meirihlutanum í málinu
gegn Japan, eru hættir, þeir Burger
og Powell, en aðrir sem mynduðu
meirihlutann voru White, Stevens
og O’Connor. í minnihlutanum vom
Marshall, Brennan, Blackmun og
Rehnquist sem nú er forseti dóms-
ins. í stað Burgers og Powells em
nú komnir Scalia og Kennedy.