Morgunblaðið - 13.09.1988, Qupperneq 18

n r.
18
aoor wonM'íTQwo. or wTinArmTmíTrf íTHTA.Tfn/rrinQOM
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. SEPTEMBER 1988
Kökur yðar og brauð verða bragðbetri
og fallegri ef bezta tegund af
lyftidufti er notuð.
Finnskir jerseykjólar,
stærðir 36-48.
bmnMBirm
v/Laugalæk S: 33755.
Bladið sem þú vaknar við!
Minjasafnið á Akureyri.
Minjasafnið á
Akureyri 25 ára
eftírSiglaug
Brynleifsson
Hin forna og hefðbundna verk-
menning íslendinga tók að þoka
fyrir nýjum háttum með vélbáta-
og togaraútgerð í sjávarútvegi og
við samþjöppun ullarvinnslunnar í
þéttbýli um og eftir aldamótin
síðustu. Fyrsta tilraunin til ullar-
vinnslu í þéttbýli mistókst rneð „inn-
réttingunum" á 18. öld. Á þriðja
tug 20. aldar hefst túnasléttun með
þúfnabananum og síðar dráttarvél-
inni og heyskapartæknin gjörbreyt-
ist. Þessum breytingum fýlgdu
breytingar á húsakynnum og
lífsmáta, svo að þau verkfæri og
tæki sem höfðu gert búskap og sjáv-
arútveg gjörlegan urðu úrelt á
skömmum tíma. Þar með hvarf
margvísleg verkþekking liðinna
alda og sú verkmenning sem var
henni samofín. í stað þess að gjöra
sem flestum kleift að lifa á landsins
gæðum og vera sjálfum sér nægur
um nauðsynjar, stefndi nú alit að
því að framleiða sem mest með sem
minnstum mannafla fyrir markað-
inn. Handiðnaður hvarf fyrir vél-
væddum iðnaði, þar sem einhæfíng
og vélræn störf voru þess eðlis, að
vélmennið er talið heppilegra en
mennskar verur. Handiðnaður og
hefðbundin tækni í framleiðslu fyrri
tíma krafðist meiri alhliða þekking-
ar á umhverfi og eðli hlutanna og
mótaði óbrigðulan semkk. Hver
búshlutur var þýðingarmikill, ,jafn-
vel þvaran í pottinum var merkileg
sjálfstæð persóna, með aðild og
rétti; aldrei virtist neitt hafa verið
gert hér af handahófí né skeyting-
arleysi, lítilmótlegasta handarvik
unnið af sérstakri virðingu fyrir
sköpunarverkinu í heild..."
(H.K.L.: Fegurð himinsins.)
Með öllum þessum breytingum,
sem verða á fyrri hluta þessarar
aldar „hurfu einnig töm og alkunn
orð og orðtök úr mæltu máli...“
segir Sverrir Pálsson í inngangi að
ritinu Minjasafnið á Akureyri
1962—1987, en þar rekur hann
sögu safnsins.
Þótt orð hverfí úr mæltu máli
þá lifa þau áfram í rituðu máli en
aftur á móti er annað uppi á ten-
ingnum um hluti og byggingar,
amboð og verkfæri, sem skillitlir
framfaragosar töldu einskis nýt.
Sögulega þýðingarmiklar bygging-
ar frá fyrri öld hafa verið rústaðar,
öbætanleg spjöll unnin á fomminj-
um, og búshlutum og verkfæmm
hent að frumkvæði þeirra, sem for-
sjónin virðist hafa úthlutað og út-
hluta naumum skilningi á gildi
menningar og mennta, listræns
handbragðs og lista, Skilningur á
menningarsögfulegu gildi „þvörunn-
ar í pottinum" vafðist fyrir ófáum
og gerir sannarlega enn.
En til allrar hamingju eru alltaf
til einstaklingar, sem er gefíð meira
skyn en þessum framfarasinnuðu
barbörum og það voru menn úr
þeim hópi, sem sáu hvert stefndi
varðandi eyðingu fomra muna. Þeir
skildu, að þegar gömlu amboði var
hent, þá var oft þar með eyðilagður
gripur sem gat talist til listiðnaðar-
minja. Skömmu fyrir miðja öldina
tóku ýmsir að vakna til meðvitund-
ar um að besti úrkosturinn til þess
að vemda menningarverðmæti
fomrar verkmenningar væri að lög-
festa vemdun fomra mannvirkja
og koma upp byggðasöfnum. Jón
Sigurðsson á Reynistað bar fram
frumvarp um þessi efni á Alþingi
1947. Skriður komst á vemdunar-
aðgerðir og upphaf Minjasafnsins á
Akureyri má relga til ársfundar
Mjólkursamlags KEA 1949. Þeir
sem riðu á vaðið voru tveir bænd-
ur, Eiður Guðmundsson frá Þúfna-
völlum og Þórarinn Kr. Eldjám á
Ijöm í Svarfaðardal. Síðan tekur
stjóm KEA málið að sér og tveir
áhugamenn halda málinu fram, sem
voru Jakob Frímannsson og Jónas
Kristjánsson, en sá síðamefndi var
einna diýgstur flestra um að koma
þessum málum í höfti. Sýslunefnd
Eyjafjarðarsýslu gengur einnig í
málið. Söfnunarstarf hefst og fljót-
lega er ákveðinn staður fyrir vænt-
anlegt Minjasafn og fór svo að Jón-
as Kristjánsson keypti Kirkjuhvol,
með ábyrgð Jakobs Frímannssonar
1962. Með þessum kaupum var
safninu tryggður samastaður. Ak-
ureyrarbær samþykkti síðan reglu-
gerð fyrir safnið og tók á sig fjár-
hagslegar skuldbindingar til að
tryggja rekstur þess. Síðan er val-
inn safnvörður, sem var Þórður
Friðbjamarson byggingameistari,
sem gegndi starfí safnvarðar frá
1962 til dauðadags 1984. Þórður
mótaði safnið og vart hefði verið
völ á hæfari manni í þetta starf.
Hugmyndin var sú að flytja gömul
hús í nágrenni Kirkjuhvols, fyrsta
framkvæmdin í því skyni var flutn-
ingur Svalbarðskirkju á gamla
kirkjugrunninn fyrir neðan Kirkju-
hvol, þar var kirkjan endurvígð
1972. Síðan var byggt við Kirkju-
hvol, safnsalir sem voru vígðir
1978.
Sverrir Pálsson segir í þessu riti
sögu Minjasafnsins frá upphafi og
lýsir innra starfi safnsins og safn-
deildum. Hann birtir skrá um alla
þá sem unnið hafa á safninu, um
stjómendur þess hveiju sinni og
safnverði. í lokin em þættir um þá
menn sem áttu mestan þátt í stofn-
un Minjasafnsins og mótuðu það,
en það vom Jónas Kristjánsson og
Þórður Friðbjamarson. Þetta er
ítarleg skýrsla og saga og af henni
má ráða að hér er eitt merkasta
safn landsins einkum varðandi
verkmenningu og listiðnað geng-
inna kynslóða og skipulag þess ger-
ir það mjög aðgengilegt fyrir gesti,
en þar hefur Þórður Friðbjamarson
að unnið. Tvö verkstæði em varð-
veitt í Minjasafninu, úrsmíðaverk-
stæði Friðriks Þorgrímssonar go
skósmíðavinnustofa Odds Jónsson-
ar. Safnið húsar fleiri sérsöfn. Höf-
undur skrifar um hlutverk safna
og Minjasafnsins í niðurlagsorðum,
en hann telur að það sé varðveislu-
og sýningarsafn. Hann álítur að
safnið verði e.t.v. miðstöð fomleifa-
rannsókna og þjóðháttafræða í
Norðlendingafjórðungi, sem ætti
ekki að vera neitt álitamál, skrá-
settir munir 1987 vom orðnir 5.285
auk þess sem safnið er einkum
verkmenningarsafn horfínna tíma.
Heimildasafn verkmenningarsögu
er það þegar í sjálfu sér, einhver
besta heimild sem aðgengileg er.
Verði það nýtt til rannsókna í þeim
efnum er engin hætta á því að það
verði „skemma með stöðnuðu og
þrúgandi andrúmslofti".
Safnið er augljós vitnisburður um
þrifnað og hagsýni þeirra sem lifðu
í eyfírskum byggðum fyrri alda og
varðveislu þeirrar arfleifðar og það
var því rökrétt að aðalhvatamenn
og stuðningsmenn og skipuleggj-
endur safnsins skyldu sprottnir upp
úr þessum byggðarlögum. Og í lok-
in er safnið órækur vottur þess
menningarlífs sem lifað var og jafn-
framt afsönnun þess sóns, sem er
orðin einhverskonar tíska, að ís-
lendingar hafí lifað við sult og
seyru, þrældóm og fátækt í óhæfi-
legum mannabústöðum alla tíð, þar
til um miðbik þessarar aldar. Mun-
imir og listiðnaður sá sem safnið
geymir er þvemeitun á þeim stað-
hæfíngum, þeir hefðu ekki verið
unnir af menningarsnauðum arm-
ingjum.
Sverrir Pálsson á þakkir skildar
fyrir að hafa tekið saman rit um
25 ára sögu Minjasafnsins á Akur-
eyri og unnið og skipulagt á skýran
og ljósan hátt auk þess sem hann
hefur átt dijúgan þátt í uppbygg-
ingu og stuðningi við saftiið.
Höfundur ritar um eriendar bæk-
ur í Morgvnblaðið.