Morgunblaðið - 12.11.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. NÓVEMBER 1988
Samvinnuverkefiii íslenskra og breskra geðlækna:
Sannað að „schizophrenia“
sé arfgengur sjúkdómur
RANNSÓKNIR sem unnar hafa verið á Geðdeild Borgarspítalans
annars vegar og við Middlesex sjúkrahúsið og Lundúnarhskóla hins
vegar hafa sýnt fram á að schizophrenia (geðklofi) sé að minnsta
kosti I ákveðnum tilfellum orsökuð af afbrigðilegum erfðaþætti á
5. litning og gangi í erfðir. Þetta er í fyrsta sinn sem sýnt er fram
á líffræðilegan orsakaþátt fyrir schizophreniu, sem er einn alvarleg-
asti geðsjúkdómur sem til er. Hér á landi hafa þeirJón Brynjólfsson
læknir á Geðdeild Borgarspítalans og Hannes Pétursson yfiriæknir
Geðdeildarinnar unnið að rannsókninni, en forsvarsmaður rannsókn-
anna á Middlesex spítalanum er Dr. Hugh Gurling.
Morgunblaðið/Sverrir
Hannes Pétursson yfirlæknir Geðdeildar Borgarspítalans og Jón
Brynjólfsson læknir fyrir framan Borgarspítalann í gær.
í samtali við Morgunblaðið sögðu
þeir Jón G. Brynjólfsson og Hannes
Pétursson að sjö íslenskar og bre-
skar fjölskyldur hefðu verið rann-
sakaðar og hefði rannsóknin hafist
fyrir fjórum árum síðan. Þeir sögðu
að vitað hafí verið að sjúkdómurinn
gengi stundum í erfðir en ekki með
hvaða hætti, og fjölmargar hug-
myndir um orsakir schizophreniu
hefðu verið til. Þetta væri hins
vegar í fyrsta sinn sem tekist hefði
að sýna fram á með vissu að
líffræðilegur orsakaþáttur erfðist.
„Með þessari nýju tækni i erfða-
vísindum sem notast er við á mörg-
um sviðum læknisfræði, er hægt
að taka litningaefnið, DNA sýruna,
út úr litningunum og búta það nið-
ur. Síðan er hægt að fylgja þeim
bútum og einangra þá, og komast
að því hvar þeir eru á litningunum.
Ef þessir bútar eru mismunandi
að stærð hjá ákveðnum einstakling-
um innan fjölskyldna geta þeir
gefið vísbendingu um ákveðna
staðsetningu á litninga DNA þegar
þeir erfast frá einni kynslóð til
annarrar. Vegna mismunandi
stærðar er hægt að þekkja og stað-
setja þessa búta á einstaka litninga
mannsins. Ef hægt er að sýna fram
á að ákveðinn DNA bútur sé til
staðar hjá veiku foreldri og jafn-
framt veikum afkomendum en ekki
heilbrigðum, þá gefur það til kynna
að viðkomandi erfðaþáttur sem or-
sakar q'úkdóminn sé á sama litn-
ingi og umræddur DNA bútur. Þar
með er sýnt fram á erfðafræðileg
tengsl milli ákveðins erfðaþáttar
og sjúkdómsins. Við höfum þannig
sýnt fram á tengsl, en ekki ná-
kvæmlega hvar erfðaþátturinn er.
A næstu árum munu rannsókna-
stofur víðs vegar um heiminn reyna
að þrengja þetta niður, og reyndar
er byijað að því nú þegar," sagði
Hannes.
Á seinni tíma hefur gjaman ver-
ið litið á schizophreniu sem sam-
safn ólíkra sjúkdóma með svipuð
einkenni en ólíkar orsakir. Stund-
um virðist sjúkdómurinn ganga í
ættum en stundum koma upp ein-
stök tilfelli án þess að um neina
ættarsögu sé að ræða. í þeim tilvik-
um sem sjúkdómurinn kemur upp
í ættum er almennt talið að um
það bil 10% af nánustu ættingjum,
þ.e. foreldrum, bömum og systkin-
um, fái sjúkdóminn.
„Erfðaþátturinn kann að virðast
ekki mjög stór, en hann er áber-
andi, og menn hafa hingað til ekki
gert sér grein fyrir hvemig hann
kemur fram. Það má taka það fram
að sé miðað við 10% þá þýðir það
að tíðnin í samfélaginu er að meðal-
tali 0,85%. Þetta þýðir að reikna
má með því að 10% af foreldrum,
bömum og systkinum schizophre-
niu sjúklíngs séu yfirleitt að jafn-
aði einnig með sjúkdóminn," sagði
Jón.
Þeir Hannes og Jón sögðu að
vitað væri til þess að þessi tiltekni
erfðaþáttur gæti verið til staðar í
nokkmm einstaklingum sem ekki
veiktust af sjúkdómnum, og þessi
rannsókn hefði leitt það í ljós. Þess
vegna væri mjög þýðingarmikið að
efla rannsóknir á því hvað hefði
orðið fyrirbyggjandi, þar sem sjúk-
dómurinn kæmi ekki fram í öllum
þeim tilvikum þar sem þessi erfða-
þáttur væri til staðar. Þess vegna
væri Ijóst að umhverfísþættir hefðu
einnig áhrif, en með þessari rann-
sókn hefði tekist að sanna, eins og
reyndar margt hefði bent til á
síðustu 10—20 ámm, að erfðaþátt-
urinn væri sá mikilvægasti.
„Við getum tæplega snúið okkur
að því að lækna umhverfísþættina
ef við skiljum erfðaþáttinn algjör-
lega eftir í þeim tilfellum þar sem
tveir orsakaþættir em í einum sjúk-
dómi. Það er kannski sama hvað
við gemm varðandi umhverfis-
þættina ef við sinnum erfðaþættin-
um ekki. Niðurstaðan ætti því að
verða betri lækning," sagði Jón.
„Það er búið að sanna að þessi
sjúkdómur erfíst, en það ber að
varast að lfta þannig á að þess
vegna sé lítið við hann hægt að
gera. Þvert á móti viljum við leggja
á það áherslu að þessi niðurstaða
er jákvæð, og á næstu 5 eða 10
ámm eygjum við von um að það
takist að einangra þennan erfða-
þátt og staðsetja hann nákvæm-
lega, og það gefi okkur síðan upp-
lýsingar um lífffæðilegar orsakir
veikindanna, þ.e, hvaða lífefna-
fræðilegar tmflanir eiga sér stað.
Það ætti að gefa möguleika á stór-
bættri meðferð í formi sérhæfðrar
lyfiameðferðar. Við viljum því
ítreka að þetta er jákvæð þróun,"
sagði Hannes.
Að sögn þeirra Hannesar og
Jóns ættu niðurstöður rannsóknar-
innar að geta orðið til þess að létta
á því fólki sem hugsanlega hefur
verið að velta því fyrir sér hvort
eitthvað skaðlegt í umhverfí eða
uppeldi kjmni að vera orsök sjúk-
dómsins. Það sé jafnframt von
þeirra að niðurstöðumar leiði til
breyttrar og bættrar afstöðu til
geðsjúkdóma þar sem komin sé
fram ákveðin skýring á þeim.
„Það er einnig mjög mikilvgt að
taka það fram að þó þetta hafi
fundist í þessum ákveðnu flölskyld-
um sem rannsakaðar vom, þá úti-
lokar það ekki að slík tengsl eigi
eftir að koma upp og fínnast á
öðmm litningum, því schizophrenia
er mjög flókinn sjúkdómur og því
sem næst ömgglega samsafn sjúk-
dóma með mismunandi orsakir. Við
viljum því ekki gefa falsvonir um
að þetta sé eitthvað sem eigi alfar-
ið við alla sem hafa þennan sjúk-
dóm, og ekki einu sinni alla þá sem
hafa ættgenga schizophreniu,"
sagði Hannes.
Framhaldsrannsóknir munu
fyrst og fremst beinast að því að
staðsetja nákvæmlega viðkomandi
erfðaþátt á 5. litning, en með því
opnast möguleikar á að skilgreina
gmndvallarorsök að minnsta kosti
hluta af schizophreniu. Þessar
rannsóknir kunna að taka nokkur
ár og þær þarf að vinna í samvinnu
við erlendar rannsóknastofnanir.
HJÁ ÍSAL er nú lokið við að
skipta um alla rafmagnsþétta
sem innihalda hættuleg PCB-
efnasambönd. Alls var um 30
tonn af þéttum að ræða og hef-
ur verið unnið að málinu frá
1985. ÍSAL er fyrst íslenskra
fyrirtækja sem gerir þetta en
breytingarnar kostuðu álverið
um 18,5 milljónir króna.
í lok september s.l. vom teknir
í notkun hjá ÍSAL nýir þéttar frá
Þess utan þurfa að fara fram ítar-
legri rannsóknir á hugsanlegum
umhverfisþáttum, sem gæfu hug-
myndir um hvers vegna ekki allir
veikjast sem hafa erfðaþáttinn.
Jafnhliða þessu verði rannsakað
betur hvemig núverandi geðlyf
verka í Ijósi þessarar vitneskju og
síðan leitað eftir nýrri og betri
meðferð gegn sjúkdómnum. Þá
verður bæði hér og erlendis leitast
við að staðfesta niðurstöður rann-
sóknarinnar með samskonar rann-
sókn á fleiri fjölskyldum.
austuríska framleiðandanum
KAPSCH AG. Einangrunar og
kælivökvinn í þessum nýju þéttum
heitir Baylectrol 4900 og er hann
algjörlega skaðlaus umhverfinu og
auðuppleysanlegur í vatni.
Sem fyrr segir var hafist handa
um þetta verk árið 1985. í upp-
hafi var lögð rík áhersla á að eyða
PCB-þéttunum í viðurkenndum
eyðingarstöðvum erlendis og varð
því að flytja þéttana úr landi.
Nýir hættulausir
þéttar hjá ÍSAL
Aðalstjórnarmenn
báðu aldrei um ftind
— segir Jóna Gróa Sigurðardóttir, formaður Verndar
JÓNA Gróa Sigurðardóttir, formaður félagasamtakanna Vernd-
ar, segir að þeir Guðmundur J. Guðmundsson og Guðmundur
Arni Stefánsson, aðalstjómarmenn í Vemd, hafi aldrei beðið um
sérstakan fúnd með framkvæmdastjóm Veradar til þess að ræða
ágreining í samtökunum. í Morgunblaðinu f gær birtist athuga-
semd frá þeim nöfhum, þar sem þeir segjast hafa farió fram á
slíkan fúnd, en Jóna Gróa hafiiað umleitan þeirra. Jóna Gróa
segir að hefði sér borist bón um fúnd með framkvæmdastjóm
frá þessum aðalstjóraarmönnum hefði það verið sér Ijúft að verða
við henni. Hins vegar hafi óskir um slíkt aðeins komið fram frá
öðrum mönnum, og hafi þær ekki verið í samræmi við lög samtak-
anna.
„Framkvæmdastjóm barst
aldrei neitt erindi frá Guðmundi
J. og Guðmundi Áma,“ sagði Jóna
Gróa. „Hins vegar barst bréf frá
þeim Jóhanni Guðmundssyni,
Guðmundi Jóhannssyni og Ásgeir
Hannesi Eiríkssyni, þar sem beðið
er um fund með framkvæmda-
stjóminni ög talað um að leita
þurfi sátta. Þessir menn eru hins
vegar ekki í aðalstjóminni. í aðal-
stjóm samtakanna eru 40 manns.
Stjómarfundur er ekki löglegur
nema fullur helmingur stjómar-
innar mæti, og átta aðalstjómar-
menn þurfa að óska eftir fundi
skriflega til þess að hann sé hald-
inn. Þau erindi, sem okkur bár-
ust, voru því alls ekki í samræmi
við lög félagsins.
Mér fínnst rétt að það komi
fram að á aðalfundi Vemdar var
skýrsla stjómarinnar samþykkt
samhljóða og reikningamir sömu-
leiðis, endurskoðaðir af löggiltum
endurskoðanda. Hins vegar reis
upp mikill ágreiningur um at-
kvæðisbæmi fundarmanna. Á
fundinum voru ftölmargir, sem
ekki eru í samtökunum," sagði
Jóna Gróa. „Það reyndist vonlaust
að leysa þennan ágreining. Þess
vegna var ákveðið að leita til lög-
lærðs manns til þess að semja
áiitsgerð um atkvæðisbæmi
manna og fresta aðalfundi á með-
an. Stefán Már Stefánsson, próf-
essor í félagsrétti, vinnur nú að
þessari álitsgerð. Þess vegna
vísaði framkvæmdastjóm erindi
þremenninganna frá.
Síðar barst okkur annað erindi,
þar sem farið var ffarn á fund í
aðalstjóm. Þetta bréf var frá
Guðmundi Jóhannssyni, Jóhanni
Guðmundssyni, Pétri Jónssyni og
Björk Bjarkadóttur. Þetta fólk er
heldur ekki í aðalstjóm og af sömu
orsökum var erindinu vísað frá.
Næst var boðaður aðalstjómar-
fundur, einnig af fólki, sem ekki
situr í stjóm. Þegar fundurinn var
haldinn voru þar mættir tveir
menr. úr aðalstjóm, þeir Guð-
mundur Jv Guðmundsson og Guð-
mundur Ámi Stefánsson. Aðrir
voru ekki mættir af þeim 21, sem
nauðsynlegir eru til þess að fund-
urinn teljist löglegur."
Jóna Gróa sagði að þær uppá-
Jóna Gróa Sigurðardóttir, for-
maður félagasamtakanna
Verndar.
komur, sem verið hefðu í kringum
Vemd síðan á aðalfundinum væru
mikil vonbrigði. „Þær sýna ekki
mikinn sáttarhug þeirra, sem
kveðjast þó leita sátta," sagði
hún. „Framkvæmdastjórnarfundi
Vemdar sitja 10 menn en 40 aðal-
stjómina og þar hefur enginn
ágreiningur komið upp um starf
samtakanna undanfarin sex ár.“
Að sögn Jónu Gróu hefur mikið
áunnist í starfi samtakanna und-
anfarin ár. Hún sagði að félagið
hefði nú skrifstofuaðstöðu, sem
varla hefði áður verið fyrir hendi.
Þar væri unnið margvíslegt hjáip-
arstarf. Þá hefðí Vemd félags-
málafulltrúa, sem sérstaklega
sinnti fangelsunum, og nýlega
hefði verið ráðinn ráðgjafí til að-
stoðar við þau störf. „Fyrir þrem-
ur árum réðumst við svo í það
að kaupa hús fyrir heirnili samtak-
anna. Þar búa sautján menn með
húsmóður, sem sér um matseldina
og ráðgjafa sem stýrir húsinu.
Tveir heimilismenn hafa eftirlit
með því að húsreglur séu haldnar
og einnig starfar fímm manna
húsnefnd við heimilið," sagði Jóna
Gróa. „Húsreglumar eru sam-
bærilegar við venjulegar heimilis-
reglur og hafa aldrei skapað vand-
ræði fyrr en fyrir skömmu að
heimilið varð fyrir utanaðkomandi
áreitni.
Stjómin harmar þessa atburði,
vegna þess að Vemd er líknarfé-
Iag, sem vill vinna í sátt við Guð
og menn og sinnir mjög viðkvæm-
um málum. Því varð stjóm Vemd-
ar fyrir miklum vonbrigðum með
þá fjölmiðla, sem um málið fjöl-
luðu, og fannst okkur það gert á
mjög særandi og ósmekklegan
hátt,“ sagði Jóna Gróa. Hún sagði
loks að Vemd hefði ævinlega unn-
ið störf sín í nánum tengslum við
dómsmálaráðuneytið. „Þar hefur
aldrei verið fundið að störfum
samtakanna. Þetta góða samstarf
við ráðuneytið hefur verið félaga-
samtökunum mikill styrkur, sem
vert er að þakka," sagðí Jóna
Gróa.