Morgunblaðið - 21.12.1988, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 1988
Höfundurinn Jose Cela og Krist inn R. Ólafsson
Allir órar okkar
Uppgjör Aylu fyr-
ir 35 þúsund árum
Bókmerintir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Camilo Jose Cela: Paskval
Dvarte og hvski hans
Kristinn R. Olafsson þýddi
Útg. Vaka/Helgafell
Paskval, söguhetja bókarinnar,
situr í dauðaklefanum og meðan
hann bíður dauðans skrifar hann
niður sögu sína. Hann hafði alist
upp í litlu spönsku þorpi við harðan
kost og horfði upp á föður sinn
lemja móðurina reglulega, móðirin
er raunar ekki engill heidur og
Paskval þykir snemma heldur bald-
inn og sérsinna. Fyrsta óhæfuverk
hans er að skjóta tíkina, vin sinn,
með haglabyssu og verður þó ekki
séð annað en hún hafí verið honum
kær.
Sá atburður eða sú gjörð er raun-
ar dæmigerð fyrir allar athafnir
Paskvals um hans ólánsömu daga.
Hann fremur ódæði, kannski án
þess beinlínis að vera illmenni og
ef gerðir hans eru illar má veija
það sem hann aðhefst með ljótu
og vondu umhverfí, hræðilegum
öflum sem ná valdi á honum. Það
er sennilega réttara að segja að
hann trúi því að honum hafí strax
frá frumbemsku verið sköpuð ör-
lög, sem hann er að reyna að flýja
en tekst sjaldan.
Systirin Rósaríó er ein fárra í
uppvextinum sem Paskval hefur
hlýjar tilfinningar til. Er þó flarri
þvf að hún sé nein sérstök fyrir-
mjmdarstúlka, hleypst ung að
heiman og kemur sér fyrir í hóru-
húsi og stundar þá iðju alltaf annað
veifíð síðan. Paskval gengur að
eiga stúlkuna Lólu, sem hann hefur
gert bam. Hann unir glaður við
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Jens Sigsgaard: Mídas konung-
ur er með asnaeyru. Vilbergur
Júlíusson endursagði. Teikning-
ar eftir Jon Ranheimsæter.
Bókaútgáfan Björk 1988.
Danski rithöfundurinn Jens Sigs-
gaard (1910) varð heimsfrægur
fyrir bók sína Palli var einn í heim-
inum, sem kom út 1942. Sigsgaard
sem er bæði kennari og sálfræðing-
ur skrifaði bókina um Palla út frá
því að þúsund böm voru spurð hvað
þau myndu gera ef þau væru ósýni-
leg. Með sögu sinni vildi höfundur
sýna fram á að enginn getur lifað
án annarra. Sigsgaard breytti upp-
runalegri útgáfu 1954, þar sem
að þurfa að giftast henni en ólánið
hefíir ekki vikið langt. Strax í brúð-
kaupsferðinni gerast atburðir sem
boða illt. Þegar þau eignast bam
fá þau ekki að halda baminu og
Paskval tryllist af sorg og viðbjóði
yfír lífi sínu þegar bamið deyr
ungt. Hann stekkur á flakk og fer
vítt um og stefnir að því að kom-
ast úr landi, en það lánast auðvitað
ekki frekar en annað. Þegar hann
ákveður loks að snúa heim aftur
hefur Lólu leiðst biðin eftir honum
og orðið fótaskortur í siðferðinu,
hún er ólétt eftir Sperrilegg, fyrrum
kvalara Rósaríó systur hans.
Það er ekki ástæða til að rekja
söguþráðinn út í æsar, en áfram
veltir höfundur fyrir sér þessum
rílqandi öflum í skaphöfn Paskvals,
er hann hrotti og illmenni en þó
öðlingur? Er hann leiksoppur ör-
laga og aðstæðna allt í kringum
hann sem hann fær ekkert við ráð-
ið? Ef svo er er líka spumingin
hver er sá seki í alvöru, hvað eru
örlög og hvað er ásetningur og er
hægt að ásaka Paskval fyrir það
sem gerist í lífí hans og umhverfis
hann. Altjent verður Paskval margt
í senn í huga lesanda, leiksoppur
fúlla skapanoma eða illmenni sem
svífst einksins og þarf sjaldnast að
hafa neinar ástæður fyrir þeim
ódæðum sem hann fremur.
Sagan er þmngin kímni og háði,
stílsnilld höfundar leynir sér ekki
og Kristinn R. Ólafsson hefur unn-
ið ekki minna verk með þýðingu
sinni sem er á skemmtilegu og
auðugu máli. Þó felli ég mig ekki
alls kostar við þá sérvisku að skrifa
nöfn eftir framburði, það virðist
dálítið út í bláinn. En hvað sem
því líður, hér er merkileg bók á
ferð. Og tekur hug manns fanginn
meðan sagan er lesin.
sýnt þótti að óheppilegt var að
Palli vaknaði grátandi í rúmi sínu
í sögulok. Og 1974 varð breyting
á Pallabókinni f myndskreytingu
Ame Ungerman, sem einnig mynd-
skreytti fyrri útgáfu. Þetta sýnir
að Sigsgaard telur að breytingar
séu æskilegar til þess að skáldverk
standist „tímans tönn“.
Hér kemur í íslenskri þýðingu
sagan um Mídas konung eins og
Sigsgaard hefur endursagt hana á
sína vísu og með því beint boðskap
hennar og áhrifum í nokkuð aðra
átt en hin fræga saga austan úr
Asíu gerir í sinni upprunalegu
mynd. Allir sem lesið hafa ævintýr-
ið gamla muna að Mídas konungur
fékk asnaeyrun af því að hann hafði
meira gaman af flautuspili en
hörpuleik.
I endursögn sinni lætur Sigs-
Békmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Jean Auel: Mammútaþjóðin,
skáldsaga um börn jarðar
íslensk þýðing: Ásgeir Ingólfs-
son og Bjarni Gunnarsson
Útg. Vaka/HelgafeU
Jean Auel hefur eignast tryggan
lesendahóp með fyrri bókum sínum
um Þjóð bjamarins mikla og Dal
hestanna. Þar var sögð saga stúlk-
unnar Aylu, sem er af kynstofni
nútímamannsins, en hafði alist upp
hjá Ætt hellisbjamarins vegna
náttúruhamfara sem gerðu að
verkum að hún varð viðskila við
fólk sitt.
Ayla og Jondalar ástmaður
hennar hitta nú fyrir í þessari bók
„Mammútaþjóðina", en þeir eru
einnig af hennar stofni. Þó er
hægara sagt en gert fyrir hana
að laga sig að lifnaðarháttum
þeirra í upphafi og sama má um
þá segja, það er gagnkvæm tor-
tryggni sem ríkir en viljinn til að
skilja er fyrir hendi.
Það vekur með Mammútafólk-
inu skelfíngu og hálfgerðan við-
bjóð, þegar það upplýsist að Ayla
hefur alist upp hjá fólki sem aðrir
ættflokkar líta á sem dýr og það
vefst fyrir því að átta sig á, hvem-
ig skynlausar skepnur geta þó
hafa kennt Aylu ótrúlegustu hluti.
En hún vinnur traust þeirra smám
saman og sjálf lærir hún að átta
sig á þeim ávinningi sem hún hef-
ur af því að kynnast fólki af eigin
ætt.
Að vísu hafði Ayla um langa
Bókmenritir
Jóhann Hjálmarsson
FERSKEYTLAN. Vísur og stef
frá ýmsum timum. Kárí
Tryggvason valdi. Almenna
bókafélagið 1988.
Kári Tryggvason kallar Fer-
skeytluna í formálsorðum „örlítið
sýnishom af íslenskri vísnagerð
frá ýmsum tímum“. Hann heldur
fáfram:
„Til em fjölmargar lausavísur
sem enginn veit um höfund að.
Ekki þótti ástæða til að sleppa
þeim er til mála komu og birtast
nokkrar slíkar vísur í þessari bók.
Það er líka staðreynd, að vísan
gaard konunginn fæðast með asna-
eyrun og foreldrar hans dylja van-
sköpun sonar síns. Þegar þeirra
nýtur ekki lengur við eyðir Mídas
miklu gulli í að dylja asnaeyru sín.
Grundvallarbreytingin felst $ því að
kjami málsins sé sá að enginn verði
hamingjusamari af því að andlegt
eða líkamlegt ástand hans sé öðrum
dulið. Það sé helgur réttur hvers
einstaklings að samfélagið virði
hann og taki hann gildan eins og
hann er. í ævintýrinu losnar Mídas
við asnaeymn, en hér lærir hann
að lifa með þau.
Sigsgaard hefúr áður endursagt
verk eftir sínu höfði. T.d. bjó hann
til sögu úr gamla þjóðkvæðinu um
Hróa Hött og félaga (1952).
Þýðingin er vel gerð og myndir
em bæði skrautlegar og stórskom-
ar.
hríð þurft að bjarga sér sjálf er
hún var gerð útlæg frá Ættinni
og komst þá að mörgu sem gerði
henni auðveldara að bjarga sér.
Son sinn Durc hefur hún orðið að
yfírgefa, en hjá Mammútafólkinu
hittir hún fyrir dreng, sem einnig
virðist vera blendingur af Ættinni
og það vekur upp hjá henni miklar
hugsanir um son sinn og svo sér-
stakar tilfínningar til drengsins,
sem hún sér í hendi sér að á nokk-
uð undir högg að sækja hjá mamm-
útafólkinu.
Kærleikur þeirra Aylu og Jond-
alars er sterkur og innilegur, en
hjá hinni nýju þjóð liggja leiðir
þeirra og Ranecs saman og hann
lítur Aylu hým auga. Sjálf á hún
í nokkmm vanda með að skilja
eigin kenndir, en um hríð fer svo
að hún og Ranec tengjast tryggða-
böndum.
Þessi bók Jean Auel er í ætt við
hina fyrstu, full af fróðleik um lifn-
aðarháttu fólks fyrir 35 þúsund
áram, en sett fram af miklu meira
lífi og frásagnargleði en í bók núm-
er tvö, þar sem upplýsingamar
vom að færa söguþráðinn í kaf.
Þeirrar tilhneigingar verður ekki
vart hér og er það vel. Frásagnar-
gleði Auel er mikil og hún miðlar
vel til lesandans eigin gleði og
áhuga á efninu.
Það er mjög skemmtilegt að
lesa um hvemig þetta fólk hefur
skynjað umhverfí sitt og hvert
annað, hvemig litið er á samskipti
innbyrðis, stöðu hvers og eins inn-
sjálf er mest um verð og skiptir
þá ekki öllu máli hver hana orti.
Sá sem valdi efni þessarar bókar
hafði fyrir meginreglu að kjósa
það helst sem hann kunni og hafði
mætur á. Þó var alltaf nokkurt
tillit tekið til höfunda, ef kunnir
vom.“
Kári Tryggvason er sjálfur ljóð-
skáld og ljóð hans hafa orðið æ
frjálslegri í formi, en upphaflega
vom þau frekar hefðbundin. Kári
bendir á að ljóðagerðin íslenska
hafí breyst mikið. „Nútímaljóðið
er skemmtileg tilbreyting frá hinu
bundna formi. Það hefur án efa
auðgað bókmenntir okkar og gef-
ið þeim nýjan svip,“ skrifar Kári.
Mig langar ekki til að snúa út úr
fyrir Kára Tryggvasyni sem er
maður sanngjam og hófsamur.
En alveg eins mætti standa þama
að bundna formið sé skemmtileg
tilbreyting frá nútímaljóðinu því
að það er fyrir löngu orðið alls
ráðandi í þeim skáldskap sem
hefur mest til mála að leggja,
ljóðagerð samtímans.
Vel kveðnar vísur fymast seint
og vissulega munu þær „ylja“
áfram hvað sem ljóðbyltingunni
líður. Nokkur greinarmunur hlýt-
ur að verða gerður á vísum sem
em fyrst og fremst laglega orðað-
ar og hnyttnar og vísum sem nálg-
ast það að vera skáldskapur og
em það sumar hveijar.
Dæmi um fyrmefndar vísur í
Ferskeytlunni er eftirfarandi eftir
Jóhannes á Skjögrastöðum:
Fallinn lofar margur maður
margan kauðann.
Ætli ég verði annálaður
eftir dauðann?
Meðal dæma um hinar síðar-
nefndu er þessi vísa Þórodds Guð-
mundssonar:
Gömul saga — og ný
Allt í sama
Jean Auel
an hópsins og þá innilegu vináttu
sem getur tengt fólkið saman, án
þess þó að það geri sér í raun og
vem grein fyrir hinum ýmsu
kenndum sínum. Og afbrýðisemi
og öfund hefur svo auðvitað fylgt
okkur alla tíð.
Sem fyrr en Ayla miðpnktur og
þungamiðja sögunnar; leikni henn-
ar við veiðar, lækningakunnátta
hennar sem hún hafði alla lært hjá
ættinni, skila okkur mjög heil-
steyptri mynd af stúlkunni. Undir
lokin er „happy-ending“ og Ayla
og Jondalar ákveða að fara saman
í burt. Það niðurlag er vel undir-
byggt og sannfærandi og almennt
er sagan, þótt löng sé og gríðar-
lega umfangsmikil með þeim læsi-
legri og skemmtilegri.
Þýðing Ásgeirs Ingólfssonar og
Bjama Gunnarssonar er þjál og á
ágætu máli, um flest hið besta
verk.
hafið
Kári Tryggvason
Gleði mín og æskuár,
undur lífsins, tíbrá vafið,
þjáning, raunir, tregatár
týndist allt í sama hafið.
Það em fleiri vísur í fyrmefhda
flokknum í Ferskeytlunni, en
nokkrar em í líkum anda, og vísa
Þórodds Guðmundssonar, til
dæmis ágætar vísur eftir Theod-
óm Thoroddsen og Helga Sveins-
son.
Ferskeytlan er hin laglegasta
bók og leynir á sér. Kára Tryggva-
syni hefur tekist valið vel. Vísum-
ar ylja og em m.a. til vitnis um
fyrirmyndar málfar.