Morgunblaðið - 21.12.1988, Blaðsíða 13

MORGUNÖLAÐIÐ, MroVfMffil'fflM
SI
13
Fjarlægð
og hillingar
Békmenntir
ErlendurJónsson
Hafllði Vilhelmsson:
GLEYMDU ALDREI AÐ ÉG
ELSKA ÞIG. 238 bls. Hlöðugil.
Reykjavík, 1988.
Hafliði Vilhelmsson vakti verð-
skuldaða athygli með Leið 12
Hlemmur Fell sem út kom fyrir ell-
efu árum. Ferskt raunsæi einkenndi
þá sögu. Síðan hefur Hafliði sent
frá sér bækur og sýnt fram á að
hann stendur í fremstu röð ungra
skáldsagnahöfunda. Ný bók frá
hendi hans vekur því bæði eftir-
vænting og athygli. Gleymdu aldrei
að ég elska þig ber þess vott að
Hafliði er enn að þreifa fyrir sér.
Stfll hans er jafnan sterkur, ekki
kannski hnökralaus, en áleitinn og
hlaðinn hugkvæmni. Þeir eiginleik-
ar bregðast honum ekki í þessari
bók. En höfundur verður líka að
velja sér efni við hæfi. Að þessu
sinni er Hafliði ekki á sinni réttustu
bylgjulengd hvað það snertir, sýnist
mér. Sagan gerist erlendis og að
ýmsu leýti í framandi umhverfí. í
kápuauglýsingu er gerð eftirfarandi
grein fyrir efni hennar: »Ungur
maður, rekinn áfram af draumsýn-
um fer að vinna á hæli fyrir þroska-
hefta og geðveika unglinga. Ef til
vill ekki ákjósanlegasti vinnustaður
fyrir mann sem sjálfur er tæpur á
geðsmunum og haldinn hjátrúarór-
um og trúir því staðfastlega að ör-
lögin ætli honum að hitta þá konu
sem hefur unnað honum í fyrri
æviskeiðum hér á jörðinni.« Út af
fyrir sig er ekkert við það að at-
huga þótt skáldsaga gerist utan-
lands, að hluta eða heild. Þar hefur
Hafliði fyrir sér fordæmi ýmis. Hins
vegar sýnist landið hafa svo sterk
ítök í íslenskum rithöfundum, jafn-
vel þótt þeir hafí sjálfír dvalist lang-
dvölum fjarri heimslóð, að erlend
efni veki ekki með þeim þá sköpun-
argleði sem nægi til að þeir skrifí
um þau verk sem.jafnist á við hitt
sem rætur á hér heima. Eða missýn-
ist mér, er það ef til vill lesandinn
Þegar gleðin skýtur
óvænt upp kollinum
Aítur til Afr íku
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Wilbur Smith: Fálkinn flýgur
Ásgeir Ingólfsson þýddi
Útg. ísafold 1988
Þetta er þriðja bók í flokknum
Menn með mönnum og Englar gráta
og er þó undurvel hægt að lesa hana
sem sjálfstætt verk. Systkinin Robyn
og Zouga Ballantyne eru hér aðal-
sögupersónur. Leiðir þeirra liggja
saman eftir nokkum aðskilnað. Zo-
uga hefur verið í breska hemum á
Indlandi, Robyn hefur komist í gegn-
um læknanám með þvl að taka á sig
gervi karlmanns. Þau hafa bæði búið
í Afríku með foreldrum sinum og
hafa hjá sér ríka þörf til að snúa
þangað. Móðir þeirra er að sönnu
íátin, en Robyn hefur óbilandi trú á
að einhvers staðar í myrkviði Afríku
sé faðir þeirra enn á lífí. Hún vill í
senn gerast trúboði og læknir og þó
umfram allt finna föðurinn. Zouga
er sömuleiðis sólginn í að sjá Afríku
aftur og þótt ekki líti björgulega út
framan af tekst Zouga að afla nauð-
synlegs farareyris til að þau komast
af stað.
Um þetta leyti, það er miðja
síðustu öld, em deilur um rétt-
mæti/lögmæti þrælasölunnar í al-
gleymingi. Skipið Huron er ekki sagt
þrælaskip, en Robyn fyllist smátt og
smátt grunsemdum og fínnst skipta
öllu að hún komist að því. Skipstjóri
Hurons, Mungo St. John, mun hafa
afgerandi áhrif á líf hennar, hann
er rustamenni en sjálfsagt góður
lengst inn við beinið og þótt Robyn
sé pen og siðsöm laðast hún að hon-
um og með þeim afleiðingum að hún
leggur vitaskuld hatur á hann eftir
að hann hefur komið fram vilja
(beggja reyndar).
Þetta verður svo þungbært stúlk-
unni, að hún getur ekki til þess hugs-
að að sigla áfram með honum og
telur bróður sinn á að leita til bresks
skipstjóra, Codrington, sem af ýms-
um ástæðum eldar grátt silfur við
Mungo.
Þetta er skemmtilegt aflestrar, en
þó fer leikurinn fyrst að æsast þegar
þau leggja af stað inn í frumskóginn
og þar er Wilbur Smith I essinu sfnu.
Hrakningar þeirra og reynsla þar er
öldungis heillandi aflestrar og það
liggur við að manni finnist maður
sé með í för. Lýsingar Smiths á að-
stæðum virðast mjög sannfærandi.
Það líður að því að leiðir systkin-
anna hljóta að skilja, þegar Robyn
kemst að því að aðalerindi bróðurins
að snúa aftur var ekki sama og henn-
ar. Hann vill drepa ffla og ná fflabein-
inu á markað til sölu, fínna fólgna
fjársjóði, verða moldríkur. Þegar sú
stund rennur upp að Robyn fínnur
föður þeirra verða viðbrögð þeirra
afar ólík. Hetjan Fuller Ballantyne
er ekki lengur glæsileg hetja, hann
er viti fírrtur aumingi að deyja úr
sárasótt og Zouga er um megn að
horfast í augu við það. Enda var
leitin að föðumum honum aldrei jafn
hugleikin og systurinni, eins og áður
hefur margsinnis komið fram í sög-
unni.
Mér fínnst Fálkinn flýgur lang-
skemmtilegust aflestrar þeirra
þriggja bóka um Ballantyne-systkin-
in sem ég hef verið að lesa síðustu
árin. Ásgeir Ingólfsson þýðir bókina
‘ og gerir það af atorku, býr yfír mikl-
um orðaforða og þekkingu á stfl og
hugsunarmáta Smiths.
Hafliði Vilhelmsson
sem hefur þetta ranglega á tilfínn-
ingunni? Hugsanlega. Auðvitað
tengist þetta þeirri skoðun að mað-
ur, sem staddur er í framandi um-
hverfí, muni ekki njóta sín með
svipuðum hætti og heima hjá sér;
sýni ekki hvað með honum býr,
hvorki í raunveruleika né skáld-
verki. En nú er maður nærri farinn
að lasta þessa skáldsögu sem alls
ekki var ætlunin. Hún er auðvitað
fullrar athygli verð. Hafliða tekst
jafnan vel að lýsa samskiptum
ólíkra manngerða. Ástalífssenur
hans, sem oft lýsa samblandi af
unaði og nöturleika, verða jafnan
minnisstæðar, og svo er hér. Hann
útmálar sterkt, og að mínu viti rétt,
sálarleysi stórborgaumhverfís: »Ég
ráfaði um götur höfuðborgarinnar,
asfalt og stéypueyðimörk, kald-
ranaleg stræti, bflapest og streita.«
Skáldsagnahöfundur verður öðr-
um fremur að hafa auga fyrir smá-
atriðum, að nema fínu blæbrigðin
sem bregða oft svo stórum svip
yfír heildina. Það tel ég að Hafliða
auðnist flestum betur.
Þessi skáldsaga Hafliða Vil-
helmssonar hefur marga góða kosti
þótt ég hiki við að kalla hana hans
* bestu. Það eru ýmsir hlutar hennar
sem standa manni fyrir hugskots-
sjónum að lestri loknum fremur en
sagan sem heild. »Örlög eða tilvilj-
un. Hvor þessara þátta stjóma lífi
okkar og ástum?« Þannig er spurt
í áðumefndri kápuauglýsingu. Sem
betur fer verður aldrei hægt að
svara slíkum spumingum endan-
lega. En það er eðli ungra að spyrja
stórt. Gleymdu aldrei að ég elska
þig geymir kannski svör við ein-
hveijum spumingum. En sagan ber
líka með sér að höfundurinn er sjálf-
ur að spyija, að hann er enn leit-
andi.
Békmenntir
Jenna Jensdóttir
Margareta Strömstedt: Marta.
Dagur í desember. Þýðandi Olga
Guðrún Árnadóttir. Vaka-Helga-
fell 1988.
Sagan um Mörtu gerist í litlu
þorpi í Smálöndum í Svíþjóð. Og
þótt hún eigi að gerast fyrir meira
en ijörutíu árum er hún saga dags-
ins og verður það alltaf, af því að
lífið sem birtist í sögunni, lífsbarátt-
an sem háð er af sögupersónum, er
hvorki bundið rúmi né tíma — þótt
umrót og þjóðfélagsbreytingar gefí
því aðrar myndir. Kjaminn er sá
sami.
Lífíð hefur snemma á aldri Mörtu
litlu lagt þungar skyldur á herðar
hennar. Átta ára gömul er hún farin
að gegna húsmóðurstörfum heima
hjá sér — og jafnvel uppeldisskyldum
líka, þar sem tvö yngri systkini henn-
ar þurfa mikið á henni að halda.
Að vísu er móðirin á lífi, en hún
er að mestu við rúmið og lesandi
fínnur strax að veikindi hennar eru
geðræn. Faðirinn sem er klæðskeri
og vinnur á saumastofu skammt frá
heimilinu, gerir það sem hann getur
heima fyrir. En hann treystir mikið
á Mörtu og ætlast blátt áfram til
að hún standi sig.
Og það gerir Marta. Hún kiknar
ekki undan þeirri ábyrgð sem á hana
er lögð. Hún reynir að standa sig
við dagleg skyldustörf. Ekki af því
að hún sé sífellt að hugsa um það,
heldur af meðfæddri eðlishneigð. En
greind hennar og þroski heimta
meira en grimmur eða mildur heim-
ur veruleikans birtir henni í við-
burðum dagsins. Ofþrungið magn
tilfinninga býr vitundinni til sterka
atburði — og stundum skelfílega.
Þótt rödd samviskunnar hrópi í litlu
sálinni að þetta sé ekki rétt og þetta
megi Marta ekki segja, býr hún samt
til atburði og segir frá þeim.
Verst er þegar hún sér rauðan
blett í snjónum og býr til slys I- frá-
sögn sinni.
Marta skilur ekki sjálfa sig, því
að litla „kvíðadýrið" sem sífellt ger-
ir vart við sig inni í henni, þýtur um
þegar það veit af ávítunum eftir
svona tilbúning um atburði dagsins.
Það er ekki eins og henni fínnist
nóg þegar „kvíðadýrið" verður
hamslaust ef foreldrar hennar deila
eða eitthvað mjög erfítt í raunveru-
leikanum. Eins og „kvíðadýrið" verð-
ur þó aldeilis að láta í minni pokann
þegar jólagjafímar koma frá ætt-
ingjum í fjarlægð — eða mamma er
glöð og tekur þátt í daglegu lífí með
þeim.
Marta er ávítuð fyrir tilbúnar frá-
sagnir sínar.
Manneskjur eins og Anna hjúkr-
unarkona (mesta herfa) skilja hana
ekki og auka bara á sektarkennd
hennar. Það er fámálugi, dagfars-
góði maðurinn Dagur, sem leiðir
Mörtu til skilnings á þessu og mörgu
öðru í lífinu. Hann vinnur með föður
Mörtu. Góðleiki Dags gagnvart öðr-
um og hljóðlát hamingja er hann
færir inn á heimili tveggja föður-
lausra bama og móður þeirra, sýna
Mörtu nýjar hliðar á lífinu.
Þetta er góð saga sögð af snilld
og næmum skilningi. Margareta
Strömstedt er þekktur rithöfundur I
Svíþjóð og hefur hlotið margs konar
viðurkenningar og verðlaun fyrir
bækur sínar. Hún er sjálf alin upp
í Smálöndum, þar sem faðir hennar
var predikari. Móðir hennar var oft
veik og þurfti hún þá að gæta ynir
systkina sinna og hjálpa til — eins
og Marta í sögunni.
Þýðingin er mjög góð og skemmti-
legar myndir sýna hýrt andlit og
íbygginn svip Mörtu. Með bestu sög-
um sem em í öllu jólaflóði bama-
og unglingabóka.

DAGUR AF DEGI
Umsagnir um bækur
eftir Matthías
Johannessen
. . . góðskáld sem andar öðru
og meira endurnærandi lofti.
Breska skáldið og gagn-
rýnandinn, Adam Thorpe, um
The Naked Machine í Literary
Review, London.
. . . þótti mikið til um kvæðin
sem vöktu hjá okkur
endurminningar um íslands-
ferðina 1979.
Siegfried Lenz um Ultima
Thule.
Sól á heimsenda er tiltölulega
stutt saga, en eftirminnileg. Ef
það sem stendur á milli línanna,
og þau hugrenningatengsl sem
bókin gefur tilefni til, eru líka
reiknuð með, þá cr hún
sennilega mesta bókin, sem
hefur komið núna fyrir jól.
Danski sendikennarinn og
bókmenntafrœðingurinn Kjeld
Gall Jorgensen.
EYMOHDSSOH