Morgunblaðið - 21.12.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21;' DESEMBER 1988
Tveir notaðir lyftarar til sölu.
21/2 tonna TCM dísellyftari með veltigöfflum og
4 tonna STILL dísellyftari.
Upplýsingar í síma 92-14534.
NÝTT SÍMANÚMER
H J Á í S A L
Frá og með deginum í dag, mið-
vikudeginum 21. desember 1988,
verður nýtt símanúmer hjá
íslenzka álfélaginu hf.
607000
Bent er á, að um leið er tekið
upp beint innval í allar deildir
fyrirtækisins.
ISAL
íslenzka álfélagið hf.
UMBERTO GINOCCHIETTI

%u. "
PELSINN
Kirkjuhvoli, sími 20160.

Morgunblaðið/Sverrir
Kristján Sæmundsson, Einar Gunnlaugsson og Axcl Kaaber eru höfundar texta bókarinnar íslenskir
steinar.
Ný bók um íslenska steina:
Eflir vonandi áhuga manna á
steinasöfiiun segja höfimdarnir
íslenskir steinar heitir bók
sem Bjallan hefur nýlega sent
frá sér. í formála bókarinnar
segir að henni sé ætlað að gefa
heildaryfirlit yfir íslenska steina
fyrir áhugamenn og byijendur í
steinasöfhun. Bókin sé ekki al-
hliða fræðirit heldur nægjanleg
steinafræði þeim sem fást við
söfiiun og greiningu steina. Höf-
undar texta eru jarðfræðingarn-
ir Einar Gunnlaugsson og Krist-
ján Sæmundsson og Axel Kaaber
sem um árabil hefur stundað
steinasöfnun. Grétar Eiríksson
tæknifræðingur tók myndirnar.
Blaðamaður Morgunblaðsins
spjallaði lítillega við þá þremenn-
inga sem skrifuðu textann og
voru þeir fyrst spurðir um tilurð
bókarinnar.
— Forráðamenn Bjöllunnar vildu
gefa út bók um íslenska steina í
svipuðum dúr og bækurnar um
fuglana og speíidýrin sem bókaút-
gáfan hefur gefið út á undanfömum
árum. Við fórum af stað og fljót-
lega varð nú ljóst að þessi bók yrði
að vera heldur viðameiri en ætlað
var í upphafi og er því ekki beinlín-
is bamabók heldur almenn og ítar-
leg bók um íslenska steina, söfnun
þeirra og greiningu.
Hún er hugsuð jöfnum höndum
sem kynning á fegurð og fjöl-
breytni íslenska steinaríkisins og
sem handbók fyrir þá sem vilja
læra að þekkja steina og steinteg-
undir á auðveldan hátt af saman-
burði við myndimar.
Tvö ár í smíðum
Sem fyrr segir skrifuðu þeir þrír
textann og Grétar Eiríksson tók
myndimar og má segja að texti og
myndir taki svipað rými í bókinni.
Ljósmyndimar em yfir 90 og aðeins
örfáar svart-hvítar. Bókin er hin
fyrsta sinnar tegundar um íslenska
steina með litmyndum og hefur
verið tvö ár í smíðum.
— Við emm allir þrír ábyrgir
fyrir textanum og reyndum að hafa
hann sem aðgengilegastan. Fyrst
er stutt jarðfræðiágrip, síðan kafli
Grétar Eiríksson tók allar mynd-
irnar í bókinni og er þessi á fors-
íðu hennar.
um greiningu steintegunda og eftir
það er fjallað um hina ýmsu fiokka
bergtegunda og steintegunda.
Viðamesti kafli bókarinnar er um
hinar svonefndu holufyllingar. í
þeim hópi em zeólítamir sem Island
er frægt fyrir. Flestir kannast þó
við geislasteina en þeir em einna
auðkennilegastir af zeólítunum.
Fáar steintegundir hafa íslensk
nöfn en við höfum reynt að skýra
útlendu nöfnin skilmerkilega. í bók-
arlok er kafli um steinasöfnun sem
vert er að kynna sér og við bendum
einnig á kennslubækur og greinar
um þessi efiii.
Er þá hægt að fara út í náttúr-
una og safna steinum og greina þá
með þessa bók að leiðarljósi?
— Kannski nokkum veginn. Það
á að vera vandalítið að greina steina
eftir þeim upplýsingum sem bókin
veitir en hún er ekki nákvæm leið-
beining um hvar þessa eða hina
tegundina er að finna. Fundarstaðir
em sem sagt ekki gefnir upp heldur
aðeins sagt í hvaða landshluta við-
komandi steinar fundust. Almennu
kaflamir segja til um hvar líklegt
er að steinar finnist og þegar menn
hafa tileinkað sér þá almennu þekk-
ingu geta þeir farið út í náttúmna
og skoðað til dæmis gamlar eld-
stöðvar, holufyllt blágrýtislög eða
annað það umhverfi þar sem gott
er til fanga. Það er líka mikilvægt
varðandi steinasöfnun að menn fái
leyfi viðkomandi landeigenda til að
ganga um og leita eftir steinum og
steinasafnarar verða að sjálfsögðu
að ganga vel um.
Greining steina ætti hins vegar
að vera nokkuð auðveld eftir bók-
inni. Hins vegar verður að gæta
þess að þvo eða hreinsa steinana
til að einkenni þeirra komi sem
best í Ijós. Það sem menn athuga
þá einkum era lögun þeirra, harka,
litur, gljái, kleyfni og brotsárið.
Eftir þessu má greina steina með
nokkurri nákvæmni en vissulega
þurfa steinasafnarar að leita til
vísindamanna um nákvæmari
greiningu í sumum tilvikum ef þeir
vilja fá vissu sína.
Myndatakan vandaverk
Bókin íslenskir steinar er liðlega
140 blaðsíður og eins og fyrr segir
em myndimar flestar í lit. Mynda-
takan sjálf var mikið vandaverk og
ekki síður litgreining myndanna og
prentun. Þurfti stundum að taka
myndir aftur ef mönnum fannst hin
nákvæmlega réttu blæbrigði ekki
koma skýrt fram og sögðu þeir fé-
lagar að Grétar og starfsmenn
prentsmiðjunnar Odda þar sem bók-
in var unnin hefðu sýnt mikla vand-
virkni. í sumum tilvikum höfðu
starfsmenn prentsmiðjunnar stein-
ana sjálfa við höndina til að ná sem
bestum árangri.
Að lokum er Axel Kaaber spurð-
ur hvort mikill áhugi sé á steina-
söfnun hérlendis:
— Mér virðist það nú og þó það
séu kannski ekki margir virkir fé-
lagar í Félagi áhugamanna um
steinasöfnun þá skrifuðu kringum
5 þúsund manns sig í gestabók
okkar þegar við vomm með sýningu
í Norræna húsinu í sumar. Ég vona
að bókin efli áhuga manna á steina-
söfnun og verði þeim hvatning og
fróðleikur og ég geri einnig ráð
fyrir að skólamir geti notað hana
við kennslu. Ég vil einnig fá að
lýsa hér ánægju minni með þetta
framtak forráðamanna Bjöllunnar
því þeirra hlutur er ekki minnstur.
Spáð 2,5% árlegri fjölgun krabba-
meinstilfella fi*am til ársins 2000
SAMKVÆMT spá um Qölda
krabbameina á íslandi árið 2000
er gert ráð fyrir að rúmlega
1100 krabbameinstilfelli greinist
þá, en það er um 2,5% aukning
á ári frá meðaltali áranna 1982-
1986, en þá greindust að meðal-
tali 745 ný krabbameinstilfelli
árlega. Kemur þetta fram í grein
eftir þá Jón Hrafhkelsson, Helga
Sigvaldason, G. Snorra Ingimars-
son og Hrafii Tulinius, sem birt-
ist í nýjasta tölublaði Lækna-
blaðsins.
Á ámnum 1982-1986 dóu á
fimmta hundrað einstaklingar ár-
lega úr krabbameini hér á landi,
og var hlutfall krabbameina af dán-
arorsökum á þessu tímabili um tutt-
ugu og fimm af hundraði. Síðastlið-
in 30 ár hefur fjöldi nýrra krabba-
meinstilfella aukist að meðaltali um
3,1% á ári, en þessi fjölgun hefur
meðal annars orðið vegna almennr-
ar fólksfjölgunar, hækkaðs meðal-
aldurs og aukinnar áhættu.
í greinninni í Læknablaðinu er
notað aldursbundið nýgengi
krabbameina á ámnum 1957 til
1986 sem gmndvöllur fyrir spá um
fjölda krabbameina árið 2000, en
aldursbundið nýgengi krabbameina
er hlutfall nýgreindra krabba-
meinstilfella á ákveðnu aldursskeiði
og tilteknu tímabili af fólksfjöldan-
um.
Á tímabilinu 1957-61 greindust
árlega að meðaltali 350 krabba-
meinstilfelli. Á ámnum 1982-86
greindust að meðaltali 745 tilfelli
árlega, sem er um 3,1% aukning á
ári á þessu tímabili. Árið 2000 ger-
ir spáin ráð fyrir rúmlega 1100 til-
fellum, sem er um 2,5% aukning á
ári á þessum 16 ámm. Aukningin
er því tæplega 50%. Ef gert hefði
verið ráð fyrir óbreyttu nýgengi
áranna 1982-86, en einungis tekið
tillit til breytingá á aldurssamsetn-
ingu og fjölgun þjóðarinnar, mundu
nálægt 950 krabbamein greinast
árið 2000 og aukningin orðið tæp
40%. Samkvæmt mannflöldaspám
mun draga nokkuð úr fjölgun
krabbameina á næstu ámm vegna
breytinga á mannfjölda og aldurs-
skiptingu hans miðað við síðustu
30 ár. Arleg aukning krabbameina
vegna þessara breytinga fram til
ársins 2000 verður því um 1,5% í
stað 2,1% á síðustu 30 ámm.