Morgunblaðið - 21.12.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 1988
Vitnisburður
spakvitringa
Kafli úr bók Ásgeirs Jakobssonar um Þórð kakala
Einn af beztu mönnum Þórðar kakala, Þórður Bjarnason, var óvænt
tekinn höndum í Görðum og var í þann veginn að ganga til baðs.
Honum var leyft að ná prestfundi, en síðan „lagðist hann niður
opinn“ (hann lagðist á bakið og horfði við öxinni).
Þar hittum við Þórð fyrir í sögunni, að hann hefiir fengið fréttirn-
ar af Örlygsstaðabardaga og situr einn með skósveini sínum og ölkr-
ús í búðarlofti.
Þórður hélt vestur Mýrar með lið sitt, en umbrotafærð var og tóku
hestar að gefast upp. Kolbeinsmenn komu á eftir og flettu þá klæð-
um á hjarninu, sem orðnir voru hestlausir.
Bókaútgáfán Skuggsjá hefur
gefíð út Þórðarsögu kakala í
samantekt Ásgeirs Jakobssonar
og er hún myndskreytt af Gísla
Sigurðssyni. Hér á eftir fer einn
kafli bókarinnar og nefhist hann
Vitnisburður spakvitringa, svo
og myndir eftir Gísla:
Þórður kakali er helzt þekktur
með þjóðinni af drykkjukvæði
Hannesar Hafstein. Sögulega er
kvæðið bull. Þórður er sagður hafa
boðið konungi landið og sótzt eftir
jarlstign, og brennivínsslag bjargað
honum frá óhæfuverkunum. Þetta
var vinsælt kvæði, þegar íslending-
ar voru að æsa sig í sjálfstæðis-
baráttu og bjuggu sér til landráða-
menn að yrkja um níðkvæði.
Fræðimenn hafa látið Kakalann
afskiptalítinn, nema glímt við að
finna sögubrotum af honum stað í
fræðunum. Þar sem hvorki þeir, né
sagnfræðingar, hafast neitt að í
umfjallan eða samfelldri sögugerð
af Þórði kakala, láta þeir standa
opnar gáttir fyrir leikmann að ryðj-
ast inn til sín, án þess þó að hætta
sé á, að þeir missi það vopn úr
höndum sér að láta sem ekki sé.
Ekki er það þó svo, að menn úr
þessara hópi hafi ekki vitnað um
Þórð sem einn merkasta mánn
Sturlungaaldar.
Sigurður Nordal, sagnfræðingur
jafnt og fræðimaður, fann að feitt
var á stykkinu um Þórð. Hann fer
svofelldum orðum um Þórð kakala
í íslenzkri menningu:
„Þórður kakali var sá af niðjum
Hvamms-Sturlu, sem bezt reyndist
til stórhöfðingja fallinn, ferill hans
minnir helzt á sögu Sverris kon-
ungs. Þórði tókst jafnan með snar-
ræði og giftu að forða lífi sínu, þó
að fylgismenn Kolbeins og Gissurar
sætu um hann við hvert fótmál, og
smámsaman óx liðstyrkur hans.
Þórður var öruggur til sóknar jafnt
sem vamar, vinsæll, stjómsamur,
siðaði menn sína, bannaði ránskap,
að níðast á konum og taka menn
úr kirkjum."
Ólafur Hansson, sá margvísi
maður, segir svo um Þórð í bók
sinni Gissur jarl:
„Með honum fékk Sturlunga-
flokkurinn mikilhæfan og vilja-
fastan foringja, sem átti eftir að
rétta hlut hans meira en nokkur
annar. Þórður kakali sameinaði
hörku, vitsmuni og skipulagsgáfu.
Hann var mikill hermaður sem
Sturla bróðir hans, en risti miklu
dýpra og var fyrirhyggjusamari.
Þó að Þórður væri oft harður and-
stæðingum sínum, hafði hann ekki
til að bera hina duttlungafullu
grimmd, sem Sturla bróðir hans
átti til.
Sturla virðist um margt hafa
verið líkari Ásbimingum, móður-
frændum sínum, en Sturlungum.
Þórður hefur erft vitsmuni föður
síns, en er harðari af sér en hann.
Þórður er meiri alvörumaður en
Sighvatur, sem gat haft á sér gár-
ungsskap fram í elli. Sennilega hef-
ur Þórður ekki átt kímnigáfu á við
foður sinn. Hann er trúmaður meiri
en frændur hans flestir, nema þá
ef til vill Sturla Þórðarson. Hann
heitir á guð og helga menn sér til
fulltingis. Hann er auðsjáanlega
sannfærður um réttmæti málstaðar
síns og illsku óvinanna, og hefur
þetta eflaust verið honum mikill
styrkur. Þórður kakali er eitt mesta
mikilmenni Sturlungaáldarinnar og
heildarmyndin geðþekk af honum,
vegna þess hve mennskur hann er.“
Einar Ólafur Sveinsson, prófess-
or í fræðunum og skáld (um of
gleymdur sem slíkur), kallar Þórð
í riti sínu um Sturlungaöld „mesta
stjómanda aldarinnar", og telur
hann hafa „hugað á bera uppreisn
við konung".
Fyrir höfundinum hér, sem er
hallur undir lærdómsmenn og spak-
vitringa, en trúir ekki á þá sem
guði sína, er sagan af Þórði kakala
saga manns, sem er borinn til mik-
illa afreka, en fínnur sér ekki stað
í heimalandi sínu; þar er fyrir hon-
um í stórræðum faiðir hans og eldri
bróðir; hann fer í útlönd að framast
og vinna þar frægðarverk, en lend-
ir þar í aðgerðaleysi sem leiðir hann
til drykkju — og það verður svo
ekki, að hann sýni hvað í honum
býr, fyrr en faðir hans og bróðir
eru fallnir og örlögin gera honum
tvo kostina, annan þann að lifa við
fátækt og vansæmd, láta ræna sig
föðurarfí og hefna ekki föður síns,
en hinn að beijast til erfða og
hefnda.
Ástvinamissir:
Erfitt að fá
viðmælendur
- segir Guðbjörg
Guðmundsdóttir
er skráði bókina
OPINBER umræða um sorg
vegna dauða hefíir aukist að
undanfórnu. Eitt merki þess er
bókin „Ástvinamissir“ sem bó-
kaútgáfan Tákn hefíir sent frá
sér. Guðbjörg Guðmundsdóttir
skráði bókin og í tilefíii af út-
komunni ræddi Morgunblaðið
stuttlega við Guðbjörgu um
verkið.
Hvað kom til að þú tókst þetta
að þér?
„Matthías Viðar Sæmundsson
lektor í íslenskum fræðum við Há-
skóla íslands bað mig að skrá við-
talsbók um viðbrögð fólks við sorg
vegna andláts en Matthías er bók-
menntaráðunautur Tákns. Hug-
myndin að bókinni er hinsvegar
komin frá Önundi Bjömssyni útgef-
enda.
Til að auka gildi bókarinnar bað
ég Kristján Ámason bókmennta-
fræðing og skáld að velja með mér
íslensk ljóð frá ýmsum öldum um
sorg og dauða. Kristján skrifar auk
þess grein í bókina um sorg í skáld-
skap þar sem hann leggur út af
þeim ljóðum sem við völdum. Það
er rétt að taka það fram að við
Guðbjörg Guðmundsdóttir.
Kristján völdum ekki'vísvitandi ljóð
eftir karlmenn en ég áttaði mig
ekki á því að svo var fyrr en bókin
var farin í prentun og ekki til baka
snúið að ekkert kvennljóðskáld er
til staðar. Hinsvegar er réttlætinu
kannski fullnægt í þessu þar sem
flestir viðmælenda minna em kon-
ur“.
Var erfítt að fá viðmælendur?
„Já, ekki var hægt að auglýsa eft-
ir fólki. Ég varð að reyna að grafa
upp viðmælendur og láta það ber-
ast í ættingja, vina og kunningja-
hóp að ég væri að leita ljósum log-
um að viðmælendum sem gætu,
þyrðu og vildu leggja mér lið. Og
það var erfítt að bera upp erindið
af ótta við að fá neikvætt svar og
að fólk hætti við eftir að það hafði
gefið jákvætt svar. Sá ótti var til
staðar þar til bókin kom út.
Hvemig tóku viðkomandi því að -
vera beðnir um viðtal í þessa bók?
• „Misjafnlega. Sumir þurftu
hvatningar við en aðrir bmgðust
strax vel við þessari beiðni. Nán-
ustu ættingjar vom sumir uggandi
og óskuðu eftir að fá að lesa við-
tölin áður en þau birtust í bókinni.
Það var sjálfsagt því andlát sér-
hvers manns snertir yfírleitt fjölda
fólks. Sem betur fer héldu allir við-
mælendur mínir tjáningarfrelsinu
og ég er mjög þakklát fyrir það
traust sem þeir sýndu mér.
Hvað sjálfa mig varðar var allt
annað en gaman að skrásetja þessi
viðtöl. Mér leið mjög illa eftir hvert
þeirra og var á stundum komin að
því að gefast upp. Ég hefði aldrei
lagt það á mig að skrásetja þessa
bók hefði mig órað fyrir því hversu
efnið er erfítt viðfangs. En bókin
er staðreynd og þótt var sé hægt
að kalla hana draumaverkefni hef
ég lært mikið á þeim tíma sem ég
vann verkið og þroskast að sama
skapi.“
Guðbjörg Guðmundsdóttir hefur
áður skrifað greinar í ýmis blöð
og tímarit en er kannski þekktust
fyrir störf að leiklistarmálum. Hún
stofnaði bamaleikhúsið Tinnu og
var ein af stofnendum Stúdenta-
leikhússins við Háskóla íslands
árið 1980 og fyrsti framkvæmda-
stjóri þess...„Það var minn draum-
ur að Stúdentaleikhúsið tengdist
bókmenntafræðinni við Háskólann
og að innan skólans yrði öflug leik-
listar-og kvikmyndafræðideild þar
sem Tjamarbíó yrði nýtt sem leik-
og kvikmyndahús."