Morgunblaðið - 04.05.1989, Qupperneq 10

Morgunblaðið - 04.05.1989, Qupperneq 10
10 MÓRát'NBLAÐÍÐ FIMMTÚDAGÚR i MÁÍ 1989 Helgitákn og guðspeki Myndlist Bragi Ásgeirsson Sýning verka sænska listmálar- ans og og guðspekingsins Hilmu af Klint í sölum Listasafns ís- lands á efri hæð kalla óneitanlega á nokkrar hugleiðingar. Flestum mun kunnugt um, að frumform í sinni upprunalegustu mynd, blöndun þeirra innbyrðis, svo og ýmis frávik, hafa í sér táknræna merkingu. Þessi merk- ing getur verið trúarlegs eðlis, en einnig skírskotað til hins efnislega og þannig táknar ferhymingurinn hinar fjórar höfuðskepnur ogjafn- framt hinar fjórar höfuðáttir. Sé svo settur kross inn í rými fer- hymingsins, leiðir það hugann að forgengileik allra hluta, að leg- steini með krossi á eða jafnvel glugga á fangelsi. Þannig má vísa til skilgreiningarinnar, „að jarðlíf- ið væri ekkert annað en dapurleg dýflissa, væmm við okkur ekki vitandi um mátt andans". Ferhymingur í líki steins með krossi undir sér getur verið tákn þyngdar jarðarinnar; trúarinnar, að það sé ekkert til æðra hinum flómm höfuðskepnum. Hér er einnig kominn sá skilningur, að heimurinn sé líkastur helvíti, von- laust hyldýpi tortímingarinnar. Kross ofan á femingi í líki steins (ferningi heimsins) er aftur á móti ímynd vonarinnar; hann er orðinn að tré lífsins, sem vex upp úr gröfinni, möguleikanum á endurlausninni og upprisunni. Hér er beinlínis komið tákn „visku- steinsins", sem sagður er vera hin eilífa æska og getur miðað ódauð- leika. Við eram hér að ijalla um fmm- tákn, og þannig segir okkur Ling- ham eða hin indversku trúar- brögð, að þríhymingurinn með miðoddi, sem veit upp sé tákn getnaðarmáttar mannsins, og þar með skapandi Krafta guðs. Snúi þríhymingurinn öfugt þannig að oddurinn veit niður, er komið hið kvenlega heimstákn, hið fæðandi skaut. í evrópskri gullgerðarlist er hinn upprétti þríhymingur tákn loganna, sem leita upp á við, hins karlmannlega elds eða elds karl- mennskunnar. Snúi oddurinn nið- ur, er það tákn hækkunarinnar, heilagra skýja himinsins og ijall- anna, þaðan sem vatnið rennur til jarðarinnar. Ef maður lætur svo báða þríhymingana falla inn í hvom annan, þá er fyrir Indveija komið samband hinna skapandi og fæð- andi krafta, tákn ástar hins guð- lega til heimsins og heimsins til hins guðlega. Sem sagt samein- ing, sem allt verður úr um alla eilífð. í Evrópu þekktu menn þessi tákn frá austrinu m.a. sem Daví- ðsstjömuna, og alþýðutöfra, og svo sem sagnir herma frá Gyðing- um og sígaunum, er það svo til allsstaðar notað sem vöm gegn illum öflum. Þannig má endalaust halda áfram að skírskota til trúarlegs og jaðnesks tákngildis fmmforma og hér má minna á tákngildi ýmissa dýrategunda t.d slöngunn- ar, en hún kemur ansi víða við í þjóðtrúnni og hefur mikið verið notuð sem tákn í myndlistinni og þá ekki síst á síðustu tímum. A sama hátt hafa litirriir hver fýrir sig táknrænt gildi og einnig í sammna sínum. Gult er tákn karl- mannsins en blár táknar konuna. Þegar þessir tveir litir blandast saman er komið grænt og sá litur táknar ósjálfrátt og rökrétt samr- una karls og konu, — og hann er tákn fyrir sjálfa náttúrana en þó ekki í líkamlegum skilningi. Bleikir og rauðir litir em svo tákn ástríðanna og ástarguðsins. Fmmform í hinni aðskiljanleg- ustu merkingu, em fjarri því að vera nein nýjung í sjálfu sér, en að nota þau á merkingarlausan og óhlutlægan hátt svo sem gert var í núlistum í byijun aldarinnar var hins vegar nýjung. Þau vom þá öðm fremur notuð, sem form í sjálfu sér til að byggja upp myndheildir í rými mýndflatarins, — rökréttar og hnitmiðaðar. Og liturinn var þá einungis litur í sjálfu sér og að mestu sviptur sínu táknræna gildi. Framformin og innbyrðis leikur þeirra, svo og teikningar út frá þeim hafa þann- ig verið notuð um árþúsundaskeið í hvers konar helgiathöfnum um alla jarðkringluna svo og sem al- menn helgitákn, — liturinn einnig. — Það kemur mér þannig nokk- Myndlist Bragi Ásgeirsson Sú tækni í myndlist, sem nefn- ist „emalering" á erlendum mál- um og útleggst smelti á íslenzku, felst í gljábrennslu litar og yfir- borðs. Er hér um að ræða æva- foma tækni, sem er í því fólgin, að lituð, fljótandi glerefni em unnin og brennd á málm, leir eða glergmnn. Elstu varðveittu smel- tiverkin em frá öðm árþúsundinu fyrir Krists burð. Til em margar tegundir smeltis og fer allt eftir tækni og undir- gmnni. Smelti hefur verið notað til hinna smærri sem stærri skreytinga í kirkjum og klaustmm um aldaraðir og í hinum margví- slegasta öðmm tilgangi á síðari tímum. Hér er um mjög algenga aðferð að ræða nú á tímum og er m.a. kennd í sumum skólum hér. Höf- uð spánskt fyrir sjónir, að list- sögufræðingar nútímans skuli falla í stafi yfir því, að guð- og dulspekingurinn Hilma af Klint skuli nota almenn helgitákn í myndum sínum, og tengja athafn- ir hennar því, sem verið var að gera á sama tíma, en á allt öðmm forsendum og af allt öðmm hvöt- um. Og þetta gæti naumast skeð, ef þeir væm ekki uppfullir af því nú á dögum að tengja alla skap- aða hluti í myndlist hugmynda- fræði og margvíslegustu tegund- um af goðafræði. Sem í sjálfu sér er svo sem í besta lagi í ýmsum tilvikum, en kemur manni mjög á óvart í öðmm, og er þá líkast sem viðkomandi hafi tengt verkið goðafræði, sem skapandinn gerir sér enga eða litla grein fyrir. Gangi listamenn markvisst og meðvitað út frá goðafræði í list sinni, er það í himnalagi en sé henni einungis blandað í listsköp- unina í þeim tilgangi að réttlæta hana, er erfitt að skilja tilganginn. Mér finnst þannig erfitt að skilja tilganginn með því, að tengja myndir Hilmu af Klint myndsköpun brautryðjenda óhlut- læga málverksins í Evrópu, fyrir það eitt, að hún notaði sömu fmm- form og stundum á svipaðan hátt, þótt myndir hennar teljist merki- legar út af fyrir sig. Fyrir henni var þetta vísast á engan hátt markviss leit að nýjum sannindum í forminu sjálfu, heldur þræddi hún vísast stafróf helgitákna af mikilli samviskusemi. Það er svo allt annað mál, að á sundum koma fram mjög hnit- miðaðar og formrænar lausnir uðkostir hennar em þeir, hve ein- föld tæknin er og hve ferskir og skýrir litimir verða við brennsl- una. Ýmsar tegundir smeltisverka hafa sést á sýningum hér, en ég held, að ekki hafi áður verið hald- in sérsýning á málverkum, sem unnin em í þessari tækni sérstak- lega fyrr en nú, er Einar Hákon- arson ríður í vaðið með sýningu í miðjum austari sal Kjarvals- staða. Einar Hákonason þarf ekki að kynna, því að hann hefur haldið fjölmargar stórar og smáar sýn- ingar um dagana og staðið fram- arlega í félagsmálum myndlistar- manna. Það er ferskur blær yfir þess- ari sýningu Einars og er auðséð, að kynnin við hina fomu en frísklegu tækni hafa losað um sköpunarkraftinn og aukið honum ásmegin í listrænum athöfnum. Það er eiginlega langt síðan Einar hefur mætt jafn ferskur til Hilma af Klint listmálari og guðspekingur. ásamt nákvæmri myndbyggingu og samræmdum litahrynjandi svo sem í sumum hinna stóra mál- verka á sýningunni í listasafninu. En þá bætir hún og einatt ein- hveijum trúarlegum táknum við í myndbygginguna, sem enginn mikill núlistamaður hefði látið sér detta í hug á sama tíma og iðu- lega raska heildinni. Það mun þó rétt ályktað, sem fram kemur, að dulræn áhrif eiga sinn þátt í tilorðningu óhlutlægrar listar, en menn vom einmitt mjög uppteknir af slíkum hlutum fyrir og eftir aldamótin og þá ekki síst vegna tilkomu röngten-geislanna og menn hófu að gegnumlýsa lífræna hluti þetta var meira að segja eitt af skemmtiatriðunum á mörkuðum og tívolíum tímanna og hafði gríðarlegt aðdráttarafl á fólk. Edvard Munch fékk hér m.a. trúlega hugmyndina að hinum dularfullu ámm svo og æðunum í myndum sínum t.d. við þrykk- ingu trérista sinna, er hann sá tré Einar Hákonarson leiks og á þessari sýningu, og ein- mitt þetta dæmi ætti að sanna, hve nauðsynlegt er fyrir myndlist- armenn að hjakka ekki stöðugt í sama farinu í sinni sérgrein held- ur leita fanga í öðmm tækni- gegnumlýst. Hinir mjúku rönt- gengeislar gengu í gegnum tréð, skildu eftir för af samsetningu þess, árhringjum og kvistum. Menn vom og uppteknir af ám mannsins og dýrslegu h'kamlegu segulmagni. Og seinna fylgdi stóraukinn áhugi á spíritisma og guðspeki, og sá áhugi barst og einnig til íslands svo sem kunnugt er. Það vom og einmitt tímar Hilmu af Klint og má af því ráða, hve samkvæm hún var samtíma sínum í myndveröld sinni, og það er þetta, sem telst henni öðm fremur til tekna sem listamanni, og hér er hún einstök. En hins vegar veit ég ekki full- komlega, hvort jafn táknræn og meðvituð list geti talist óhlutlæg, þótt flöt fmmformin séu óspart notuð, því að þau em hluti af beinni skírskotun til umheimsins og guðspekinnar — eins konar táknmál líkt og bókstafir og orð í ritmáli. En skírskoti maður ein- ungis til formanna, en ekki tákn- ræns innihalds þeirra, þá er hér auðvitað komin hrein óhlutlæg list, en þá er saga óhlutlægu list- arinnar líkast árþúsundum eldri en í annálum stendur og engan veginn afkvæmi tuttugustu aldar- innar. Strangt til tekið er það hárrétt, því að formin em þau sömu, en forsendumar aðrar. Málverk Hilmu af Klint em öðm fremur, eins og þau bera með sér, spíritískur boðskapur að handan og miðlun guðspekilegra sanninda í formum og litum. Hins vegar síður árangur beinna rann- sókna um eðli forma og lita. Sýningin á verkum Hilmu af Klint vekur menn þannig til um- hugsunar og er vissulega dijúgt innlegg í myndræna rökræðu dagsins, og það telst ótvírætt styrkur hennar. brögðum, eftir því sem verkast vill. Sérhæfingin er því miður far- in að tröllríða listheiminum ekki síður en í almennum störfum á vinnumarkaði og er í raun and- stæð skapandi athöfnum. Það er einmitt lífsnauðsynlegt fyrir hinn skapandi listamann að hvíla sig reglulega í sinni sérgrein með því að leita fanga í einhverjum hliðar- greinum. Beri maður útkomuna í þessari tækni við málverk Einars frá und- anförnum ámm, er það s'áandi, hversu miklu mýkri og tærari lita- meðferð hans er. Það sérstaka tilfinningaflæði, sem hefur ein- kennt myndir Einars lengi vel, kemst hér öllu betur til skila. Má af því ráða, að þessi vinnubrögð henti Einari mjög vel, og að hon- um sé óhætt að leggja sig allan fram í þessari tækni enn um stund. Byijunin lofar góðu, því að þetta er árangurinn af nám- skeiði og verkstæðisvinnu um mánaðarskeið undir leiðsögn Knut-Yngve Dahlbach úti í Gauta- borg. Upphafið lofar þannig góðu og því er lag... Að gljábrenna Leif Ove Andsnes Tónlist Jón Ásgeirsson Norski drengurinn Leiv Ove Andsnes lék á norrænni tónlistar- hátíð sem haldin var hér í Reykjavík sl. haust og vakti leikur hans þá mikla athygli. Margir telja hann einn efnilegasta píanis- tann á Norðurlöndum og svo vitn- að sé í Runar Mangs,er ritar í sænska blaðið Dagens Nyheter, þá segist hann „efa það að hafa á langri starfsævi heyrt slíkan píanóleik" og heldur áfram: „Ég yrði hissa ef hr. Andsnes tækist ekki mjög fljótlega að vinna sér það nafn, að verða talinn meðal áhugaverðustu píanista heims. Leiv Ove Andsnes lék sl. þriðju- dagskvöld fyrir styrktarfélaga Tónlistarfélagsins í íslensku ópe- mnni en á efnisskránni vom verk eftir Chopin, Grieg og Schubert. B-moll sónatan eftir Chopin var feikna vel leikin, tæknilega og músikalskt með mikilli áherslu á andstæður í styrk og hraðabreyt- ingum sem Andsnes hafði full- komlega á valdi sínu. Sorgarmars- Leif Ove Andsnes inn var sérlega stílhreinn og án þeirrar yfírtúlkunar, sem þessi kafli hefur verið mótaður af. Skersóið var glæsilegt og sömu- leiðis, var hinn sérkennilegi lo- kakafli verksins, sem er „eins í báðum höndum", ótrúlega vel leikinn. í lýrisku verkunum, 8. hefti, op.65, eftir Grieg, lék Andsnes ekki aðeins tæknilega vel, heldur á þann hátt sem þeir einir geta sem gert hafa tæknina að þjón- ustu listarinnar. Þetta kemur oft hvað best fram þegar ekki er þörf á mikilli tækni, en við því á tækni- þrællinn ekkert svar, ekki frekar en Leimlækjar-Fúsi, þegar álfur- inn bauð honum flotið. Hjá Ands- nes em smáatriðin og einföld hljómbrigði jafn þýðingarmikil og þær tóntiltektir sem reyna á tæknigetuna og þannig tekst hon- um að skerpa andstæðurnar á skemmtilegan hátt en ef til vill á kostnað alvöm og djúphýgli. Auðvitað á Andsnes eftir að þroskast og tóntúlkun hans að dýpka með ámnum en svona stílhrein en samt persónuleg túlk- un eins og heyra mátti hjá þessum unga snillingi og ekki þá síst í þremur Moments Musicaux og a-moll sónötunni (Op. posth. 143), eftir Schubert, gefur fyrirheit um að hér sé á ferðinni efni í heim- spíanista. Sem aukalag lék Ands- nes Chaconne eftir Carl Nielsen, skemmtilegt verk, sem snillingur- inn ungi lék frábærlega vel.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.