Morgunblaðið - 04.05.1989, Síða 20

20
■ - - - MÖiÍgUNÉLAÐIÐ FIMMTUDAGUR^,- MAÍ1-98?
SKRIÐUKL AU STUR
í FLJÓTSDAL
Geitagerði, Fljótsdal:- Frá Guttormi V. Þormar.
Á þessu ári eru liðin 100 ár frá
fæðingu skáldsins, rithöfundarins og
bóndans Gunnars Gunnarssonar á
Skriðuklaustri. Þá eru jafnframt liðin
50 ár frá því að hann byggði hið
sérstæða og reisulega íbúðarhús,
sem er um 200 ma að stærð á tveim-
ur hæðum með rúmgóðu risi. Það
sem gerir það fyrst og fremst frá-
brugðið öðrum íbúðarhúsum á ís-
landi eru veggimir, sem eru hlaðnir
yst úr íslensku gijóti.
Upphaflega var húsið með torf-
þaki en þótti síðar nauðsynlegt að
skipta yfir í venjulegt járnþak.
Það gefur því augaleið að margt
handtakið heftir verið við þessa ein-
stæðu byggingu. Hafist var handa
um að taka grunninn seint í apríl-
mánuði og húsið síðan íbúðarhæft
fyrir jól sama ár. Hefur oft verið til
þessa vinnuhraða vitnað, þar sem öll
steinsteypa var handhrærð og ekið
í hjólbörum í mótin. — í tilefni af
þessum merku tímamótum, fékk
fréttaritari eftirfarandi upplýsingar
hjá tilraunastjóranum Þórami Lárus-
syni um það sem verið hefur á döf-
inni, framtíðaráform o.fl. varðandi
sögn staðarins.
Segist Þórami svo frá:
„Þótt margt fróðlegt megi tína til
varðandi sögu jarðarinnar Skriðu í
Fljótsdal, allt frá klausturtímanum
(1496-1552) verður það ekki gert
hér. Aftur á móti verður reynt að
gera grein fyrir aðdraganda að þeirri
stöðu mála, sem nú ríkir á staðnum
á því herrans ári 1989. Hinn sögu-
legi fyrirboði þessa er fæðing Gunn-
ars, síðar skálds, Gunnarssonar, hinn
18. maí, 1889, að Valþjófsstað,
næsta bæ innan við Skriðuklaustur.
Skáldið fluttist að sönnu ungt, eða
sex vetra, með foreldrum sínum til
Vopnafjarðar og fór utan með náms-
og sköpunarþrá sína, aðeins 18 ára
að aldri. En „römm er sú taug, sem
rekka dregur föðurtúna til“, — og
sannaðist það er Gunnar festi kaup
á Skriðuklaustri og fluttist heim
1939, þótt fleiri jarðir kæmu til
greina. Það ár lætur Gunnar reisa
sér hús það hið mikla og sérstæða,
sem sjá má. Teikninguna gerði, í
samráði við Gunnar, vinur hans þýsk-
ur, F. Höger að nafni. Af marggefnu
tilefni skal fram tekið að .þótt Höger
þessi hafi verið fær og vel virtur
arkitekt, átti hann engan þátt í hönn-
un eða gerð „Amarhreiðurs" Hitlers,
þótt honum sé þráfaldlega, af lítt
skiljanlegum ástæðum, eignaður sá
vafasami heiður í töluðu og rituðu
máli, jafnvel í virtum ferðabækling-
um, hér á landi.
Þau Gunnar og kona hans, Franz-
isca, og synimir, Úlfur og Gunnar,
setjast að búi og segir ekki af tíðind-
um þar til síðla árs 1948. Þá gerist
það, af ástæðum, sem hér verða
ekki tíundaðar, að þau Gunnar og
Franzisca gefa íslenska ríkinu húsið
og jörðina og flytjast til Reykjavík-
ur. í gjafabréfinu, dagsettu 11. nóv.,
1948, er m.a. tekið fram að jarðeign-
in skuli „hagnýtt á þann hátt að til
menningarauka horfi, t.d. að rekin
sé þar tilraunastarfsemi í landbún-
aði, byggðasafn, bókasafn, skjala-
safn, listasafn, skóli, sjúkrahús,
hressingarhæli, bamahæli eða elli-
heimili."
Samkvæmt þessu ákvað ríkis-
stjómin að tilraunabúið, sem ríkið
rak að Hafursá í Vallahreppi, skyldi
flutt að Skriðuklaustri. Þá skyldi
hluta af íbúðarhúsinu nýtast byggða-
safni, auk aðseturs fyrir rithöfund
eða listamann. Tilraunastjórinn á
Hafursá, Jónas Pétursson, síðar
þingmaður Austfírðinga, flutti sam-
kvæmt þessu starfsemina að
Skriðuklaustri og telst hún formlega
hafin þar hinn 19. maí 1949.
Önnur áform um nýtingu hússins
gengu ekki eftir, ef frá er talið að
vísir að byggðasafni var hýst og
haft til sýnis í einu herbergi hússins
fram til ársins 1966, þegar því var
lokað og munir fluttir út í Egilsstaði.
Miklar umræður hafa átt sér stað
um framtíðarhlutverk Gunnarshúss,
allt frá því að Gunnar gaf ríkinu það
í öndverðu. Einna hæst mun þessi
Skriðuklaustur í Fljótsdal.
Vorhefti Skírnis er komið út
'VORHEFTI Skímis, Tímarits
Hins íslenska bókmenntafélags,
163. árg. er komið út.
í fréttatilkynningu frá bók-
menntafélaginu segir: „í heftinu
eru 12 greinar og fjalla þær um
bókmenntir, sögu og íslenska bú-
hætti. En Skímir hefur einnig að
Mýrdalur:
Skorið niður
vegna riðu
Litla-Hvammi.
LAUGARDAGINN 29. apríl var
skorið niður allt féð á Lækjar-
bakkabæjunum í Mýrdal, þar sem
sýnilegt var að riðuveiki var
komin upp í fénu og er það á
ljórða staðnum í Mýrdal sem
veikin kemur upp svo vitað sé
síðan hennar var fyrst vart hér.
Það mun hafa verið í byrjun apríl
að þeir Lækjarbakkabændur Guð-
bergur Sigurðssoon og Þórólfur
Gíslason töldu sig sjá einhver sjúk-
dómseinkenni á 2 kindum, vorum
þær síðan sendar að Keldum til
rannsóknar sem leiddi í ljós að um
riðuveiki var að ræða.
Sauðburður var byijaður á bæj-
unum og komin um 30 lömb. Var
þeim öllum slátrað ásamt fullorðna
fénu, sem var rúmlega 200 fjár.
- Sigþór
geyma efni sem erfiðara er að draga
í dilka, svo sem grein eftir Guðberg
Bergsson er nefnist „Um ásthneigð
í bókmenntum og lífinu". Loftur
Guttormsson skrifar grein um
íslenska ábúðarhætti á 18. öld og
leitar m.a. svara við því að hve
miklu leyti þeir hafi ráðist af fjöl-
skyldutengslum. í „Skírnismálum"
er einnig fjallað um skipan mála í
íslenskum sveitarfélögum, því þar
skrifar Sigurður Líndal „Vörn fýrir
hreppa og þúsund ára gamalt
stjórnkerfi".
í heftinu birtist í fyrsta sinn í
heild á íslensku hinn kunni inngang-
ur danska bókmenntafræðingsins
Georgs Brandesar að tímamóta-
verkinu Meginstraumum. Þýðandi
er Jón Karl Helgason og birtir hann
jafnframt ritgerð um tengsl milli
Brandesar og tveggja talsmanna
raunsæis í íslenskum bókmenntum,
þeirra Gests Pálssonar og Hannesar
Hafsteins. Öm Ólafsson á í Skírni
grein um einkenni expressjónisma
í smásögum Halldórs Stefánssonar.
Tvær greinar eru um Sturlungu:
„Hart er í heimi, hórdómur mikill"
eftir Úlfar Bragason og „Eitt sinn
skal hverr deyja“ eftir Guðrúnu
Nordal. Helgi Þorláksson skrifar
grein sem einnig flallar um íslenska
arfínn, nánar tiltekið um nýjar
bækur er birst hafa erlendis um
íslenska þjóðveldið. Flokkast grein
Helga undir „Greinar um bækur“,
en Skírnir hefur nú lagt niður
venjulega ritdóma og tekið upp
greinaflokk sem á að rúma margs-
konar umlj'öllun utii bækur eins og
ritstjóri greinir frá í pistli sínum.
Undir þennan flokk heyrir einnig
grein eftir Þóri Óskarsson um ný-
legar ljóðabækur Hannesar Sigfús-
sonar og Sigfúsar Daðasonar, grein
Baldurs Gunnarssonar um skáld-
sögu Vigdísar Grímsdóttur, Kalda-
Uós, og grein Kenevu Kunz um rit
Heimis Pálssonar og Höskuldar
Þráinssonar, Um þýðingar.
Skáld Skírnis er að þessu sinni
Wallace Stevens og hefur Sverrir
Hólmarsson þýtt ljóð hans „Peter
Quince við píanóið". Mun það vera
í eitt fyrsta sinn sem íslensk þýðing
á ljóði eftir þetta fræga bandaríska
skáld birtist á prenti."
Ritstjóri Skírnis er Vilhjálmur
Árnason. Meðritstjóri þessa heftis
er Ástráður Eysteinsson. Vorhefti
1989 er 250 blaðsíður.
Siglufiörður:
Maðurinn
ekki talinn
í lífshættu
MAÐURINN, sem var fluttur frá
Siglufírði til Reykjavíkur eftir
vinnuslys í fyrradag er liðlega
þrítugur. Hann hlaut áverka á
höfði, bijósti og hrygg, en sam-
kvæmt upplýsingum lögreglunn-
ar í Siglufírði er hann ekki talinn
í lífshættu.
umræða hafa risið á 8. áratugnum,
en veturinn 1972-73 tókust samning-
ar milli landbúnaðar- og mennta-
málaráðuneyta þess efnis að Gunn-
arshús yrði rýmt fyrir Minjasafn
Austurlands og afhent Safnastofnun
Austurlands (SAL), en landbúnaðar-
ráðuneytið komi sér upp byggingum
fyrir annars staðar á jörðinni fyrir
tilraunastarfsemina.
Án þess að rekja gang mála náið
hér, er ljóst að miklu bleki og pappír,
ásamt hugarorku og angri var út-
hellt fyrir lítið, enda stóðu menn og
málefni nánast í sömu sporum, þegar
loks, eftir allt puðið, samþykki
þriggja ráðherra lá fyrir hinn 12.
okt., 1979, þar sem öllum minja-
safnshugleiðingum var endanlega
bægt frá Skriðuklaustri, en safnahús
áformað á Egilsstöðum. Má nefna
að a.m.k. tvisvar á þessu tímabili var
búið að tímasetja afhendingu Gunn-
arshúss til afnota fyrir SAL og bygg-
ingar tilraunaaðstöðu á móti. Á sama
tíma (síðast 1978) var búið að veita
á fjárlögum alls kr. 27 milljónum til
téðrar tilraunaaðstöðu. Láta mun
nærri að þessi upphæð þá jafngildi
a.m.k. um 12 milljónum króna á
núvirði. Vegna ósamlyndis aðila er
um málið fjölluðu, var þetta fé sýnd
veiði en ekki gefín fyrir Austfirðinga
og er nú, að því er best er vitað, að
mestu niður komið í fjósbyggingu á
Norðurlandi.
Á árunum um og eftir 1980 gerist
einkum tvennt, sem veldur erfíðleik-
um í rekstri Tilraunastöðvarinnar á
Skriðuklaustri: Framleiðslutakmark-
anir fara vaxandi, en fjárveitingar
til tilrauna minnkandi. Við bætist
vaxandi hlutur fastakostnaðar af
rekstri og viðhaldi á Gunnarshúsi af
heildarútgjöldum.
Til þess að losna við óhagkvæmni
þess að reka búskap á ríkisskilmál-
um, samfara tilraunastarfsemi, var,
árið 1985, gert samkomulag við
Búnaðarsamband Austurlands.
Samningurinn innifól m.a. að BSA
tæki að sér og bæri ábyrgð á bú-
rekstrinum, sem slíkum, en Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins
(RALA) sæi um tilraunastarfið og
semdi um aðstöðu við búið.
Um svipað leyti fékkst nokkurt fé
árlega til þess að gera endurbætur
á Gunnarshúsi og að hluta til við-
halds og rekstrar, enda þá strax
stefnt að verulegum endurbótum á
húsi og lóð fyrir 100 ára afmæli
Gunnars skálds árið 1989, sem nú
er upp runnið.
Haustið 1985 var sett fram tillaga
um „fræðasetur" á Skriðuklaustri af
Helga Hallgrímssyni, náttúrufræð-
ingi, og Þórami Lárussyni, tilrauna-
stjóra, sem síðan varð uppistaða í
greinargerð með þingsályktunartil-
lögu þeirra Helga Seljan og Jóns
„Það yrðu mikil von-
brigði ef þeir, sem mál-
in eru skyldust, ná ekki
samstöðu á þessu ári, —
árið, sem Gunnar Gunn-
arsson hefði orðið 100
ára, — árið, sem húsið
sérstæða, og hann reisti
í fæðingarsveit sinni,
verður 50 ára — og árið,
sem Tilraunastöðin, eitt
af óskabörnum hans,
samkvæmt gjafabréf-
inu, og þrátt fyrir allt,
sú starfsemi, sem velli
hefiir haldið á Klaustri
hingað til, verður 40
ára.“
Kristjánssonar um þetta mál í tilefni
afmælisins. Þessar ritsmíðar urðu
aftur að grein fyrrnefndra (H.H og
Þ.L.), „Ávarp til Austfirðinga um
eflingu fræðaseturs á Skriðuklaustri
í Fljótsdal". Ávarp þetta birtist í blöð-
um um og upp úr hvítasunnu, 1986,
undirritað af 22 valinkunnum Aust-
firðingum ásamt þjóðminjaverði.
Óhætt er að segja að Austfírðingar
almennt hafí sýnt þessu máli ótví-
ræðan áhuga. Má þar nefna stuðn-
ingsyfirlýsingar Sambands sveitar-
félaga í Austurlandskjördæmis
(SSA), BSA, sýslunefndar N-Múla-
sýslu, auk þess sem um 80 manns
víðs vegar að úr Fjórðungnum tók
þátt í að mála Gunnarshús utan í
sjálfboðavinnu í júlí 1985, svo ein-
hver dæmi séu tekin. Síðast en ekki
síst ber að nefna að framtíðarfræða-
starfsemi í Gunnarshúsi hefur boðist
bókasafn eitt mikið, sem Páll heitinn
Gíslason á Aðalbóli í Hrafnkelsdal
safnaði á sínum tíma og lét eftir sig.
Frá því í júní 1986 hafa starfað
tvær ráðherraskipaðar nefndir, hver
á eftir annarri, til að íjalla um mál-
efni Skriðuklausturs í tilefni þessara
merku tímamóta í ár og sjálft af-
mælishaldið. Starf þessara nefnda
hefur vafalaust átt stærstan þátt í
því að aukið fjármagn í Gunnarshús
hefur fengist á fjárlögum, sem nam
4,3 millj. kr. fyrir árið 1988 og
a.m.k. kr. 4 millj. 1989. Aftur á
móti hefur, eins og fyrri daginn og
þrátt fyrir verulega viðleitni s.s. áður
er getið, gengið allt of seint að ná
nægilega áþreifanlegum árangri
hvað varðar framtíðarhlutverk og
rekstrarfyrirkomulag í húsinu. Um-
ræður hafa verið allvíðtækar, en
IEÐURSOFASETTUM
15% afsláttur
Við rýmum til
fyrir nýjum vörum
og bjóðum góðan afslátt
af góðu verði.
Ath: Stendur aðeins til 13. maí.
Verið velkontin.
Vid erum í
„Nútíð“
Faxafeni 14,
sími 680755
IfUSGOGN