Morgunblaðið - 14.12.1989, Qupperneq 16

I , G86I H38M333a .l1! HUOAOUTMMr? GIGAJaWUDJlOM
.jg "MORGUNBL'AÐIÐ' FIMHTUDAGUR' I4.~ UESEMBER1W
Kíminn verka-
lýðsfrömuður
r
Raögreiðslur
Póstsendum samdægurs
SNORRABRAUT 60 - SÍMI 12045
__________Bækur______________
Stefán Friðbjarnarson
Ómar Valdimarsson og Guðmund;
ur J. Guðmundsson: JAKINN I
BLÍÐU OG STRÍÐU. Vaka-Helga-
feli 1989.
Bókin hefur verið íslendingum ljós
í myrkri í þúsund ár. Aðventan, að-
faratími jóla, er vertíð bókanna. Það
fer vel á því að tengja þær hátíð
ljóssins, jafvel að söluhyggindum
slepptum. En misskært er ljós bó-
kanna sem streyma á markaðstorg
jólanna nú sem oft áður.
Bókinn „Jakinn í blíðu og stríðu",
skráð af Omari Valdimarssyni, kunn-
um blaðamanni, fer ekki mikinn í
meðferð fjölmiðla og fagfólks um
bókmenntir, en hún stendur fyrir
sínu. Hún verður að vísu hvorki
hengd á klakk sagnfræði né hug-
myndafræði — í þröngri merkingu
þeirra orða — og heildstæð ævisaga
er hún heldur ekki. Hún er nánast
safn svipmynda úr verkalýðsbaráttu
í hálfa öld — og ævi- og starfsferli
litríks persónuleika, sem þar var í
ósmáu hlutverki, Guðmundar J. Guð-
mundssonar.
Þessar svipmyndir eru oftar en
ekki fullar af mennsku, kímni og
góðvild. Þær setja flesta samferða-
menn, sem koma við sögu, í jákvætt
ljós, þótt frásögnin beri með sér, að
horft er á atburðarásina frá af-
mörkuðum sjónarhóli. Mergurinn
málsins er e.t.v. sá að hér eru góðir
sögumenn á ferð. Saman hefur þeim
tekizt, frásegjanda og þeim er skrá-
ir, að setja saman texta, sem er allt
-í senn: forvitnilegur, fróðlegur og
skemmtilegur. Þeir hafa því erindi
sem erfiði, hvað sem sagnfræðinni
líður.
Guðmundur J. Guðmundsson seg-
ir í svipmynd af foreldrum sínum,
að faðirinn hafi verið „helblár íhalds-
Leitiö til okkar:
SMITH&NORLAND
NÓATÚNI 4 ■ SÍMI 28300
Ómar Valdimarsson
maður“ en móðirin „heit jafnaðar-
manneskja". Sjálfur varð hann for-
seti Æskulýðsfylkingarinnar, lands-
sambands ungra sósíalista, og borg-
arfulltrúi og alþingismaður fyrir Al-
þýðubandalagið, auk þess sem hann
gegndi margháttuðum trúnaðar-
störfum fyrir Dagsbrún, Verka-
mannasambandið og Alþýðusam-
bandið. Þjóðmálin svífa því yfir vötn-
um sögumanna. En þeir fálla ekki,
sem suma stjórnmálamenn hendir, í
gryfjur alhæfinga. Það er einn af
kostum þessarar bókar að höfundar
hennar feta ekki einstigi þröngsýn-
innar.
Svipmyndir bókarinnar eru flestar
hógværar og kímnar. Glöggur les-
andi verður þó var við sterka undir-
strauma. Milli lína má kenna hel-
kuldann, sem hefðartindum fylgir,
ekki sízt í stjórnmálum. Þaðan kem-
ur margur kalinn á hjarta. Það verð-
ur þó vart sagt um Guðmund J.
Guðmundsson. En ósár er hann ekki,
eftir allt sitt stjórnmálaumstang,
eins og frásögn hans af viðskilnaði
við Alþýðubandalagið og Þjóðviljann
ber með sér. Þar — og aðeins þar —
má greina biturleika í frásögninni.
Sársaukinn segir hins vegar til sín
í minningunni um bág almenn kjör
á fyrirstríðsárunum og hin harðari
verkföll, sem komu illa við umbjóð-
endur hans og heimili þeirra, ekki
sízt verkföll í jólamánuðinum.
Lítið dæmi um pólitíska kímni-
sögu: Fyrir fjörutíu árum eða svo,
þegar Sovétríkin vóru ennþá fyrir-
heitna landið í hugum meðvitaðra
sósíalista, læddi Jakinn þeirri skrök-
sögu inn á framkvæmdastjórnarfund
í Sósíalistaflokknum að uppreisn
hefði brotizt út í Sovétríkjunum,
Leníngrad væri fallin og harðir bar-
dagar stæðu yfir i Ukraníu! Það
varð uppi fótur og fit í söfnuðinum.
„Leiðtogarnir urðu öskugráir í fram-
an og komu varla upp orði,“ segir
sögumaður „einn forystumannanna
sagði mér síðan að þetta hefðu verið
einar lengstu tíu mínútur sem hann
hefði lifað", en þann tíma tók að
leiða hið rétta í ljós. Ekki þarf að
taka fram að sögumaður fékk form-
lega áminningu fyrir stráksskapinn.
„Jakinn í blíðu og stríðu“ er læsi-
leg bók, létt á bárunni á stundum,
er, ristir þó djúpt í liðinn tíma annað
veifið. Undirtónninn er lífsbarátta
fólksins í landinu. Þessvegna nær
hún trúlega athygli lesenda. A skort-
ir hins vegar að sá þátturinn, sem
þyngst vegur í lífskjarabata þjóðar-
innar á þessari öld, fái þá athygli í
frásögninni er hann verðskuldar:
stóraukin almenn og sérhæfð mennt-
un og þekking með og ásamt tækni-
væðingu atvinnulífsins. Þessi þáttur
hefur margfaldað verðmætin í þjóð-
arbúskapnum, þjóðartekjurnar,
skiptahlutinn. Hann er undirstaða
batans í almennum kjörum fólks —
ásamt viðskiptakjörum þjóðarinnar
við umheiminn.
Allt í skötulíki í
stigaganginum
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Arnmundur Backman: Hermann,
skáldsaga
Útg. Frjálst framtak 1989
í kynningu um þessa fyrstu skáld-
sögu Ammundar Backman segir að
hún sé gamansöm hetjusaga um
nútimamanninn, hinn vinnandi ís-
lending. Satt er að eitthvað vinnur
Hermann og félagar hans í stiga-
ganpinum. En þeir tala einnig mikið
og er fátt mannlegt þeim óviðkom-
andi.
Sagan gerist meðal íbúa í fjölbýl-
ishúsi í desembermánuði. Sögumað-
urinn er Hermann og fjallað er mis-
munandi ítarlega um flestar fjöl-
skyldurnar sem búa í stigagangin-
um. Desember er flestum þessara
fjölskyldna hinn ferlegasti tími, jóla-
stresstíminn er að ganga í garð.
Menn vilja ekki láta það ná tökum
á sér en þeir sogast með og inn í
sömu hringiðuna og fyrr, nauðugir
viljugir.
Meðal þessa fólks er fátt sem
er ekki að gerast. Fólk á í hjóna-
bandsvandræðum, drykkjuvandræð-
um, peningavandræðum. Rétt eins
og gengúr og gerist. Að því leyti
hygg ég að Arnmundur sé með nokk-
uð fjölbreytilega mannlífsmynd í bók
sinni. Hann hefur kímilegan frá-
sagnarmáta, temur sér ákveðið
kæruleysi sem gefur sögunni, eink-
um framan af, óþvingaðan léttleika.
Það má til sanns vegar færa að
hér eru á rúmum 220 blaðsíðum
tekin fyrir öll helstu meginvandamál
íslensks þjóðfélags. Ekki lítið í ráð-
ist' enda fannst mér bókin ofhlaðin
svo að hún rís fljótlega upp á rönd
og jafnvægi næst ekki.
Persónurnar eru málglaðar og
höfundur leyfir þeim að láta gamm-
inn geisa átölulaust. Dæmi eru mý-
mörg, meðal annars þegar fyrir dyr-
um stendur að Hermann fái fisk í
matinn, þá fara næstu blaðsíður í
að lýsa því máli. Ekki aðeins afstöðu
Arnmundur Backman
íslendinga til fiskáts gegnum aldirn-
ar, heldur er fjallað með stöðugum
málalengingum sérstaklega um
skötuát í blokkinni og þau vandræði
sem af því hafa hlotist að Hermanni
þykir góð skata. Sama má segja um
mörg önnur mál, hjónabandið og
kynlífið verður höfundi uppspretta
langs máls, bernskuminningar,
landslag, pólitík. Það er því ekki
ofmælt að víða er komið við og er
yfirleitt talað of mikið og of lengi
um hvert atriði svo að ýmsar ágæt-
ar hugmyndir týnast í mergðinni og
ádeilan fer forgörðum.
Af þessari bók Arnmundar Back-
man, sem er frumraun hans í skáld-
sagnagerð, má sjá að hann hefur
ágæta ritgáfu og hæfileika til að sjá
hið tragikómíska í umhverf i og sam-
félaginu almennt. Á hinn bóginn
hefði hann þurft að leggja niður
fyrir sér hvað hann vildi sagt hafa
með þessari sögu. Það er ekki fjarri
lagi að í þessari bók séu eins konar
drög að þó nokkrum skáldsögum,
fáeinum ritgerðarsöfnum um þjóð-
félagsmál og hugvekjubækur nokkr-
ar um minningar og þjóðlegan fróð-
leik.
í
(I
I
I
I
I
í
(
(
(

-