Morgunblaðið - 14.12.1989, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDÁGUR 14. DESEMBER 1989
Heim úr skólanum glöð:
Skóli og umferð
ÞEGAR íslendingar hittast er
oft rætt um umferð og veður.
Þessi umræðuefiii eru iðulega
ákjósanleg þegar fólk er að
kynnast, t.d. í afinælisveislum
eða ferðalögum. Það er oft nei-
kvæður tónn í umræðunni, ekk-
ert sumar kom þetta árið og
enginn gefur eftir í umferð.
Áður fyrr skipti veður miklu
meira máli fyrir flesta vinnandi
íslendinga en nú á dögum.
, Umferðin skiptir okkur e.t.v.
meira máli núna, þótt gott veð-
ur sé æskilegt þá er góð umferð
nauðsynleg.
Umferðarfræðsla
Umferðarráð hefur forgöngu
um að 3ja til 7 ára börn ganga í
umferðarskóla. Bömin fá reglu-
lega send heim verkefni frá Um-
ferðarskólanum, Ungir vegfar-
endur, sem þau eiga að leysa með
aðstoð foreldra. Þessi fræðsla er
virðingarverð þótt verkefnin
mættu að ósekju vera fjölbreytt-
ari og reglulega endurskoðuð.
Þegar börnin byrja í grunn-
skóla eiga þau samkvæmt lögum
og reglugerðum að fá sérstaka
umferðarfræðslu allt til loka
grunnskóla.
Umferð og böm
Umferðarmál eru yfirleitt mik-
ið rædd í sambandi við samstarf
heimila og skóla, a.m.k. í þétt-
býli. Það er augljóst að foreldrar
verða að fylgjast vel með ferðum
barna sinna, fyrst sem gangandi
vegfarenda, síðan á reiðhjólum,
og unglinga á vélhjólum og bflum
þegar fram í sækir.
Foreldrastarf
Foreldrar geta stutt við um-
ferðarfræðslu í skólum með ýms-
um hætti, jafnt formlega sem
óformlega. Með því að sýna gott
fordæmi í umferð eru foreldramir
ómeðvitað að ala upp ábyrga veg-
farendur. Það er einnig mikilvægt
að ganga útí með bömum og
benda þeim á öruggar leiðir og
vara þau við hættum í umferð.
Einnig er. nauðsynlegt að ræða
reglulega við börnin um umferð,
spyija þau og hlusta á viðhorf
þeirra.
Foreldrafélög hafa oft tekið
umferðarmál föstum tökum, m.a.
boðað tii fræðslufunda um um-
ferðarmál, bent á atriði sem laga
þarf í hverfinu (byggðinni) og
staðið með skólanum að ýmiss
konar uppbyggingu. Ef foreldra-
félag við skóla er ekki starfandi
eða óvirkt geta umræður meðal
foreldra um umferð verið ákjósan-
legar til að virkja foreldra og vekja
foreldrafélög. Þannig getur þetta
mál styrkt foreldrasamstarf við
skóla. Oft getur lítil 'þúfa velt
þungu hlassi segir máltækið.
Hvað getura við gert?
Starfsmenn Umferðarráðs eru
tilbúnir að fjalla um þessi mál á
fundum og þeir hafa einnig sett
fram ýmsar hugmyndir um efni
varðandi umferðarmál sem fjalla
má um og framkvæma í foreldra-
félögum grunnskóla. Hér verður
minnt á nokkrar hugmyndir sem
geta nýst foreldrum.
1. Umhverfi skóla og skólalóð.
2. Hættulegir staðir á leið bama
í skóla.
3. Notkun endurskinsmerkja.
4. Foreldrar við umferðarfræðslu
í samráði við kennara og lög-
reglu.
5. Stofnun umferðaröryggis-
nefndar við skólann.
6. Eftirlit með reiðhjólum og
notkun þeirra á haustin.
7. Hjólreiðaþrautir og góðakstur
á reiðhjólum.
8. Upplýsingar um slys á bömum
á skólaaldri.
Að lokum er hér varpað fram
þeirri hugmynd að foreldrar
skipuleggi ferðir um skólahverfið
(byggðina) og leiti að hættulegum
stöðum og öðru sem ábótavant er
í frágangi umferðarmannvirkja
og umferð. Slíkum ábendingum
þarf svo að safna saman og koma
á framfæri við forráðamenn sveit-
arfélaga og Vegagerð ríkisins.
Veist þú —
hvemig skólaeldhúsið við
skólann þinn lítur út?
Hvort barnið þitt fær
Iögboðna kennslu, þ.e.
kennslu í öllum námsgreinum?
Hvernig vinnustaður
barnsins þíns.er? Hvemig em
t.d. stólar, borð, lýsing og
aðstaða til að hvílast?
Hve marga daga bamið
þitt er raunverulega í skóla á
ári?
Hefiir þú hugleitt
Hversu mikilvægt það er að
lesa fyrir böm? Ekki hætta að
lesa fyrir barnið þitt þegar það
getur sjálft stautað. Þá er
mikilvægt að lesa bækur sem
barnið getur ekki lesið. Veldu
bækur sem þér eru hugstæðar,
þá verður samvemstundin við
lesturinn rfkari.
Umsjón: SAMFOK, Guðni Olgeirsson
Á ég að gæta
bróður míns?
eftir Jónas Þórisson
Þannig spurði Kain forðum. Öf-
und og ágimd hafði gert hann að
bróðurmorðingja. Síðan hefur þessi
spuming fylgt manninum. Menn
hafa einnig spurt: Hver er bróðir
minn? Kemur það mér við hvernig
aðrir hafa það? Hef ég ekki nóg
með mig og mína? Verða íslending-
ar ekki fyrst að leysa sín vandamál
áður en þeir reyna að hjálpa öðmm?
Þannig er oft spurt er málefni
Afríku og þróunarlanda eru rædd.
Varðar það okkur þótt milljónir
manna njóti ekki þeirra sjálfsögðu
mannréttinda að geta borðað nægju
sína hvern dag eða notið læknis-
hjálpar.
Nú berast fréttir frá Eþíópíu um
nýja hungursneyð í norðurhluta
landsins. Talið er að minnst tvær
milljónir manna þjáist af matar-
skorti. Vegna ófriðar er vafasamt
hvort hægt verður að ná til fólksins
í tæka tíð með hjálp.
Hungursneyð er ekkert nýtt fyr-
irbrigði. Með vissu millibili flytja
fjölmiðlar okkur fréttir af sveltandi
fólki og sýna myndir af deyjandi
börnum. Flestir draga þá ályktun
að eina orsök vandans sé úrkomu-
brestur og slæm uppskera, fyrr eða
síðar komi rigningin aftur og
hungrið sé úr sögunni. Staðreyndin
er hins vegar sú að þurrkurinn er
ekki hin upprunalega orsök hung-
ursneyðar. Langvarandi þurrkur
kemur hins vegar hungursneyð af
stað.
Tvær ástæður
Tveir megin þættir verða að vera
til staðar svo að þurrkatímabil valdi
hungursneyð og hörmungum, þ.e.
fátæklegur og viðkvæmur land-
búnaður og rangar pólitískar
ákvarðanir.
Undanfarna áratugi hefur bilið
milli fátækra og ríkra aukist hratt.
Nú er talið að um 25% jarðarbúa
nýti um 80% af auðnum.
í Afríku er t.d. álitið að aðalor-
sök hungurs og matarskorts sé fá-
tækt. Orsakir fátæktarinnar eru
hins vegar taldar margvíslegar, t.d.
mörg hundruð ára kúgun nýlendu-
veldanna, óskapleg náttúruspjöll og
misnotkun á umhverfinu. Það er
því ekki alsendis rétt að hálda því
fram að þurrkurinn sé eina orsök
hungurs og matarskorts.
Þurrkatímabil em náttúmfyrir-
brigði sem skjóta upp kollinum með
vissu millibili. Þess vegna verða þau
Jónas Þórisson
„Undanfarna áratugi
hefiir bilið milli fátækra
og ríkra aukist hratt.
Nú er talið að um 25%
jarðarbúa nýti um 80%
af auðnum.“
lönd, er við slík vandamál eiga að
stríða, að byggja upp varnarkerfi
til að veijast afleiðingum langvar-
andi þurrka. íbúar Afríku þurfa því
að vera vel undir þurrkatímabil
búnir.
Matarskortur Afríku eykst stöð-
ugt. Með hveiju ári, sem líður, verð-
ur þessi heimsálfa háðari matarinn-
flutningi og matargjöfum frá út-
löndum. Eigin matarframleiðsla
minnkaði um 12% frá 1960 til 1980.
Á sama tíma jókst innflutningur á
matvöm um 8,4% frá 1970 til 1980.
Innflutningur á matvælum er því
nú orðinn um 25—30% af heildar-
innflutningi Afríkulanda. Þetta er
óheillavænleg þróun.
Það landsvæði þar sem þurrkur-
inn heijaði á áttunda áratugnum
er mun stærra en þurrkasvæðið á
7. áratugnum og næstum helmingi
fleira fólk varð fyrir barðinu á
þurrkinum.
Skortur þrátt fyrir
góð skilyrði
Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna (FAO) hefur
bent á að 26 af 31 landi, sem flokk-
ast undir svokölluð „minna þróuð
ríki“, séu í Afríku. Nú eiga flest
þessi ríki við mjög alvarlegan mat-
arskort að stríða. Ekkert má bera
útaf svo milljónir manna svelti heilu
hungri. Og ekki bara það, þessi ríki
munu eiga í erfiðleikum að brauð-
fæða sig í nánustu framtíð. Árið
1984 var áætlað að Afríkuþjóðir
þyrftu 5-6 milljón tonn matvæla til
að koma í veg fyrir alvarlegan
skort.
FAO hefur bent á að þessi sorg-
lega staðreynd sé í raun og vem
óeðlilegt ástand. Því þrátt fyrir yfir
15 ára þurrkatímabil, landeyðingu
og mikla fólksfjölgun býr Afríka
yfir miklum möguleikum í land-
búnaði.
Hver á sökina
Matarskortur í Afríku er fyrst
og fremst afleiðing flókins mann-
legs skipulags og stjómarfars, sem
í mörg hundrað ár hefur verið byggt
á óréttlæti. Td. mergsugu nýlendu-
herramir mörg lönd og gengu hart
að náttúruauðlindum þeirra. Gróða-
sjónarmiðið var látið ráða. Skógur-
inn var höggvinn og jafnvel brennd-
ur til þess að fá lými fyrir enda-
lausa akra stórbænda sem oft vom
útlendingar. Er skógurinn hvarf
jókst landeyðing og æ meira land
varð að uppþornaðri eyðimörk.
Þessi ofnýting og landeyðing hélt
áfram eftir að þessar þjóðir fengu
sjálfstæði. Enn er umhverfisvemd-
un lítið sinnt enda eiga fátæk ríki
lítið fjármagn til þeirra hluta.
Innri átök
Önnur ástæða fátæktar og mat-
arskorts er stjórnmálalegs eðlis.
Álfan öll einkennist af innri átökum,
sem oft em að undirlagi útlendinga
og hagsmuna þeirra. Þessi átök
reka milljónir á flótta og ræna
mörg lönd þeim stöðugleika sem
er nauðsynlegur til að hagvöxtur
og matarframleiðsla aukist í sam-
ræmi við fólksfjölgunina. Milljónir
manna em heimilislausar og á flótta
á sama tíma sem Afríkuríki eyða
um 40% af opinberu fjármagni í
vopnakaup. Frá 1960 hafa á milli
70 og 80 byltingar verið gerðar og
13 þjóðarleiðtogar myrtir.
Spilling ráðamanna er stórt
vandamál og það kémur fyrir að
stórar fjárhæðir hverfa í vasa
þeirra.
Iðnaðarríkin ráða
Samtímis því sem hagvöxtur og
þjóðartekjur hafa aukist á Vestur-
löndum hefur hið gagnstæða gerst
hjá mörgum fátækustu ríkjum
heims. Þjóðartekjur á mann hafa
minnkað, viðskiptakjör versnað og
matframleiðsla minnkað.
Staðreyndin er sú að það éra
iðnaðarlöndin sem ráða að mestu
verði á því hráefni sem þróunar-
löndin framleiða. Þau ráða einnig
verðinu á þeim iðnaðarvömm sem
fátæku löndin þurfa að flytja inn.
Á ámnum 1980 til 1982 lækkaði
verð á hráefni Afríkulanda um 27%
en fullunnar vömr hækkuðu í verði.
Af þessu urðu viðskiptakjör afskap-
lega óhagstæð og skuldabyrði þess-
ara þjóða jókst. Er skuldirnar juk-
ust minnkaði lánstraustið og vextir
hækkuðu. Samtímis þessu minnkar
Alþjóðabankinn og Alþjóðaþróunar-
stofnunin IDA framlög sín til bar-
áttu gegn fátækt um 26%.
Ræktað til útflutnings,
fólkið sveltur
Lágt hráefnisverð á landbúnað-
arvömm og aukin skuldabyrði varð
til þess að meira þurfti að framleiða
til útflutnings. Þessi aukning á
framleiðslu til útflutnings kom nið-
ur á matarframleiðslunni. Það er
greinilegt samhengi á milli aukinn-
Afríka á að geta brauðfætt sig sjálf.