Morgunblaðið - 14.12.1989, Qupperneq 39

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1989- -
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1989
39

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla; Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
• •
Ongþveiti í
fjárlagaafgreiðslu
Svo virðist, sem algert
öngþveiti ríki í fjármála-
ráðuneytinu undir stjórn
Ólafs Ragnars Grímssonar.
Fyrir ári afgreiddi þingið
fyrstu fjárlög ráðherrans
með nokkrum afgangi, en
þegar komið var fram á mitt
ár varð ljóst, að stefndi í
margra milljarða halla á fjár-
lögum þessa árs. í haust lagði
Ólafur Ragnar fram fjárlaga-
frumvarp, sem gerði ráð fyr-
ir 3 milljarða halla á næsta
ári. Þetta frumvarp hefur
síðan verið í höndum fjárveit-
inganefndar. Niðurstaða
Pálma Jónssonar, fulltrúa
Sjálfstæðisflokksins í nefnd-
inni, er sú, að það stefni í
7-8 milljarða halla á næsta
ári. Þegar síðan er litið til
reynslunnar af framkvæmd
fjárlaga er ekki ósennilegt,
að raunverulegur halli á
næsta ári verði mun meiri.
Þótt ekki kæmi annað til
gefa þessar tölur vísbendingu
um, að fjármálaráðherra hafi
einfaldlega misst stjórn á þvi
verki, sem honum var falið.
Fleiri vísbendingar hafa
komið fram á Alþingi um að
öngþveiti ríki í fjármálaráðu-
neytinu. Þegar Sighvatur
Björgvinsson, formaður fjár-
veitinganefndar, gerði Al-
þingi grein fyrir því í fyrra-
dag, hvað hefði farið úr bönd-
um upplýsti hann m.a., að
/hefndin gerði tillögu um
hækkun upp á rúmlega hálf-
an milljarð á rekstrarliðum.
Hvers vegna? Vegna þess, að
það þurfti að lagfæra áætlan-
ir í frumvarpinu um útgjöld
vegna launa, verðuppfærslu
og vegna vanáætlana um
önnur rekstrargjöld! M.ö.o.
slöpp vinnubrögð við undir-
búning frumvarpsins. Fleiri
lagfæringar þurfti að gera
af þessari sömu ástæðu.
Jafnframt sagði formaður
fjárveitinganefndar, þegar
hann var að gera Alþingi
grein fyrir því, hvers vegna
útgjöld þetta árið verða rúm-
ir 8 milljarðar umfram áætl-
un: „... í tilraunum manna
til þess að ná jöfnuði á
pappírnum við afgreiðslu
fjárlaga hveiju sinni, þá er
sumpart óviljandi og sumpart
ekki óviljandi gert ráð fyrir
minni útgjöldum, bæði til
launagreiðslna og annarra
rekstrargjalda, en raunveru-
legt umfang ríkisstofnana og
ríkisins sjálfs gefa tilefni til.“
Með þessum orðum er for-
maður fjárveitinganefndar
raunverulega að segja, að
fjármálaráðherra hafi blekkt
Alþingi með röngum upplýs-
ingum. Það eru alvarlegar
ásakanir á hendur ráðherran-
um, sem hann hlýtur að svara
í umræðum í þinginu um fjár-
lagafrumvarpið.
Ýmislegt bendir til þess,
að fjármálaráðherra sjálfur
hafi ekki yfirsýn yfir ríkis-
fjármálin. A.m.k. sýnist hann
hafa aðrar hugmyndir um
áhrif virðisaukaskatts á tekj-
ur ríkisins en þeir embættis-
menn hans, sem veitt hafa
nefndum Alþingis upplýsing-
ar um málið.
Núverandi fjármálaráð-
herra hefur haft forystu um
það, að auka skattaálögur á
almenning um marga millj-
arða, bæði á síðasta ári og
nú. Þrátt fyrir margra millj-
arða nýja skattheimtu er nið-
urstaðan á fjármálastjórn
hans stórfelldur hallarekstur
ríkissjóðs á þessu ári og stór-
felldur halli á næsta ári. Nú
má færa rök að því, að ein-
hver halli á ríkissjóði sé við-
unandi, þegar samdráttur
rikir í atvinnumálum. En sá
hallarekstur, sem Ólafur
Ragnar stjórnar fer langt út
yfir þau mörk, sem hugsan-
lega má færa rök fyrir. Aug-
ljóst er að þessi hallarekstur
á ríkan þátt í að viðhalda
háum vöxtum og vinnur þess
vegna gegn þeirri stefnu
ríkisstjórnarinnar að lækka
vexti. Ef fjármálaráðherra
hefði einhveija stjórn á ríkis-
fjármálum þyrftu ráðherrar
ekki að leita liðsinnis í Seðla-
banka til þess að lækka
vexti. Þá mundu vextir lækka
sjálfkrafa.
Fjármálastjórn núverandi
ríkisstjórnar er að verða
mesta og alvarlegasta efna-
hagsvandamál þjóðarinnar.
Það skiptir litlu hve fyrirtæki
og einstaklingar leggja hart
að sér við að ná aukinni hag-
ræðingu í rekstri, ef hið sama
gerist ekki hjá ríkinu.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
ÞÓRHALLUR JÓSEPSSON
Tillögur og ákyarðanir um nýja skatta:
Nýir skattar á bfla tæpar 900
milljónir króna á næsta ári
Skattar á bíla væntanlega 14,5 milljarðar - fjórðungur rennur til vegamála
NÝIR skattar á bíla og notkun þeirra skila ríkissjóði að líkindum
um 890 milljónum króna í auknar tekjur á næsta ári. Um er að
ræða hækkun bensíngjalds um 1,67 krónur í byijun þessa mánað-
ar og hækkun kílógjalds, sem boðuð er í stjórnarfrumvörpum, sem
nú eru til meðferðar á Alþingi. Utgjaldaauki eiganda meðalbíls
vegna þessara hækkana yrði á bilinu sex til átta þúsund krónur.
Gert er ráð fyrir að ríkissjóður innheimti á næsta ári 5,5 milljarða
króna af bensíngjaldi, kílógjaldi og þungaskatti, samkvæmt áætlun-
um fjármálaráðuneytis. Þá fær ríkissjóður í sinn hlut 10% toll,
16%-66% bifreiðagjald og virðisaukaskatt af nýjum bilum. Sam-
kvæmt áætlun íjármálaráðuneytis fyrir þetta ár, skila bílarnir og
notkun þeirra um 12,5 milljörðum í ríkissjóð, en af þeirri upphæð
renna 3,2 milljarðar, eða rétt rúmur fjórðungur, til vegamála.
lagshækkun á síðari greiðslu
næsta árs.
Alls eru um 140 þúsund gjald-
skyldir bílar á landinu. Þeir skipt-
ast í nokkra þyngdarflokka í
skrám Bifreiðaskoðunar. Bifreiða-
gjaldið er að lágmarki 2.400 krón-
ur og hámarksgjald er 13.000, þar
sem ekki er lagt gjald á meira en
2.500 kíló, þótt bíllinn sé þyngri.
Verði vísitöluhækkun á miðju
næsta ári svipuð og nú, um 10%,
verður kílógjkldið fyrir síðari hluta
ársins 5,72 krónur. Gjáldið allt
Hækkun kílógjaldsins er reynd-
ar þríþætt. í fyrsta lagi átti gjald-
ið að hækka samkvæmt bygg-
ingavísitölu um áramót, úr 2,84
krónum á kíló fyrir síðari hluta
þessa árs í 3,13 krónur fyrir fyrri
hluta næsta árs. í öðru lagi er í
fjárlagafrumvarpinu gert ráð fyrir
hækkun, þar eru nefndar tvær til
þijár krónur sem skili 300 milljón-
um í ríkissjóð, en samkvæmt upp-
lýsingum úr fjármálaráðuneyti var
búið að slípa þessa hækkun til og
var hún orðin að 20% og átti að
skila 250 milljónum í ríkissjóð á
næsta ári.
í þriðja lagi var ákveðið, í
tengslum við aðrar skattahækkan-
ir sem boðaðar voru í byijun mán-
aðarins, að hækka gjaldið enn,
þannig að 350 milljónir til viðbótar
kæmu í ríkissjóð. Eftir þessa
síðustu hækkun er bifreiðagjaldið
orðið 5,20 krónur fyrir fyrri hluta
næsta árs og hefur hækkað um
66,1% frá því sem það hefði að
óbreyttu orðið eftir vísitöluhækk-
unina og um 83,1% frá því gjaldið
var innheimt síðast. 1 heild á
hækkunin að auka tekjur ríkis-
sjóðs um 600 milljónir króna, sam-
kvæmt upplýsingum úr fjármála-
ráðuneyti.
1,3 eða 1,8 milljarðar?
Kílógjaldið allt á samkvæmt
sömu upplýsingum að gefa af sér
um 1.290 milljónir króna á næsta
ári. Hins vegar hækkar sú tala í
um 1.800 milljónir, ef tekinn er
bifreiðafjöldinn, áætluð meðal-
þyngd hans og reiknað með verð-
Hækkun kílógjaldsins
Sfðari helming þessa
árs er kílógjaldið
Ljan '90 skv.
vísitölu
,-JHiiii hefði orðið mJmkmt
fttk SEk
en
verður
l.jan '90
eftir hækkun
83,1 % hækkun
10,2 % hskkun
Gjald l.jan '90 fyrir
og ettir hækkun,
reiknað til eins áis
900 kg bíll:
Fyrir 5.634
Eftir
Mism. 3.726
1.400 kgbíll:
Fyrir 8.764
BHr 14.660
muKo
Mism.
5.796
árið yrði á þeim forsendum 10,94
krónur á kíló.
Á bifreiðaskránni er bílum skipt,
í þyngdarflokka, 1-999 kg, 1.000-
1499 kg, 1.500-1.999 kg, 2.000-
2499 kg og hér er þyngri flokkun-
um steypt saman í einn, 2.500 kg
og þyngri. í skránni eru urn 142
þúsund bílar, en þeim hefur fækk-
að síðan og era nú um 140 þús-
und, það er fækkun um 1,7%. Hér
era notaðar tölur um fjölda í hveij-
um flokki, að frádregnum 1,7%.
í léttasta flokki eru þá um
59.700 bílar, sé meðalþyngd þeirra
800 kg, gefur 10,94 króna gjald
552,5 milljónir í ríkissjóð á árinu.
í næsta flokki eru 62.000 bílar,
sé meðalþyngd þeirra 1.250 kg,
gefur gjaldið af sér 647,85 milljón-
ir.
í miðflokknum era 11.600 bílar,
sé meðalþyngd þeirra 1.750 kg,
gefur gjaldið af sér 222,08 milljón-
ir.
I næst þyngsta flokki eru 1.575
bílar, sé meðalþyngd þeirra 2.250
kg, skilar gjaldið 38,77 milljónum.
Loks í flokki bíla 2.500 kg og
þyngri era alls 5.095 bílar, kíló-
gjald af þeim yrði þá 139 milljónir.
Samanlagt, á framangreindum
forsendum, ætti því kílógjaldið að
gefa af sér rámar 1.800 milljónir
króna á næsta ári, eða rúmlega
Lausleg áætlun um
tekjur ríkissjóðs af
bifreiðum 1989* (millj.kr.)
T ekjur af bif reiðakaupum 4.725
Tekjur af notkun 6.615
Aðrirskattar 1.210
(Sölusk. af bifr.trygg.) (525)
Skattar af bifreiðum alls 12.550
Útgjöld v/ bifreiða
Útgjöld tll vegamála 3.213
Útgjöld til vegamála sem
hlutfall af bifreiðasköttum 25,6%
Bifreiðaskattar sem hlutfali
af heildartekjum ríkissjóðs 16,3%
‘(Aællun Fjámálar. neylis, mars 1989)
Ahrif „Ie!'i“i“ki
v/1,67 kr. hækkunar
Qif ííftíl- bensíngjalds og
OI\aiia 600 mlllj. kr.
breytinga klll,i"ds
Tekjutap
v/ niðurfellíngar
söiuskatts af
bífreiðatryggingum
609 millj
Hækkun um
16% eins og
i torsendum
fjárlaga
525
millj.
hálfum milljarði króna meira en
fjármálaráðuneytið áætlar.
290 milljónir vegna
hækkunar bensínverðs
Opinber gjöld í bensínverðinu
(blýlaust bensín) eru nú 32,96
krónur og hækkuðu 2. desember
síðastliðinn úr 31,29 krónum.
Hlutfall þeirra í verðinu hækkaði
úr 64,9% í 66,0%. Bensíngjaldið
er hluti af gjöldunum og átti eitt
sér, samkvæmtfjárlagaframvarpi,
að skila þremur milljörðum króna
í ríkissjóð á næsta ári. Reiknað
er með svipaðri bensínsölu og á
Fyrir l.des.
48,20 kr
(Blýlausl)
Bensínlítrinn
hækkar
Tekjuauki ríkisins af hækkun bensíngjaldsins miðað
við 170.000 tonna bensínsölu á ári er um 289 milljónir.
Tekjur ríkisins af nýjum bílum
Dæmii: Litli bíllinn (31% bifreiðagjald)
3 r~\ Kaupverö: 878.400.-
_________Til ríkisins: 339.690.-
Til rikis: 38,7%
Dæmi 2: Stóri bíllintl (66% bifreiðagjald)
Kaupverö: 2.729.750.-
^éh
Til ríkisins: 1.305.950.-
Til ríkis: 47,8%
þessu ári, nálægt 170 milljón
litram.
Hækkun bensíngjaldsins, um
1,67 krónur, skilar því um 289
milljónum króna í ríkissjóð á næsta
ári. Til lækkunar þeirri tölu getur
komið minni bensínsala, en á móti
því vegur að einhveiju leyti að
bensíngjald í verði blýbensíns er
hærra.
Ríkissjóður tapar nokkram tekj-
um af bílum, þar sem söluskattur
hefur verið lagður á bifreiðatrygg-
ingar, en þær verða undanþegnar
virðisaukaskatti. Á þessu ári voru
þær tekjur áætlaðar 525 milljónir,
framreiknað með sömu verðlags-
forsendum og i fjárlagaframvarp-
inu 609 milljónir á næsta árs verð-
lagi. Hins vegar er ekki gert ráð
fyrir að ríkissjóður tapi þessum
tekjum, þar sem virðisaukaskatt-
urinn á að gefa af sér nokkurn
veginn sömu tekjur í heild og sölu-
skattur, samkvæmt nýjustu frétt-
um.
30-50% af bílverðinu
Ríkissjóður hefur miklar tekjur
af innflutningi og sölu bila. Tvö
dæmi era jjþr tekin, annað af bíl
sem fellur undir 31% bifreiðagjald,
sem er að líkindum algengasti
flokkurinn, hitt dæmið af bíl sem
fellur í hæsta gjaldflokk með 66%
gjaldi. í báðum dæmum er reiknað
með 22% álagningu umboðs, sem
er mitt á milli þess hæsta og
lægsta sem gerist, samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins.
Að gefnu ákveðnu kaupverði,
álögðum 10% tolli, 31% bifreiða-
gjaldi, álagningu, söluskatti og
öðrum liðum, er niðurstaðan sú,
að 38,7% af kaupverði minni
bílsins renna í ríkissjóð. Miðað við
66% bifreiðagjald og aðrar for-
sendur óbreyttar, renna 47,8% af
kaupverði stærri bílsins í ríkissjóð.
Samkvæmt þessu er ekki fjarri
lagi að áætla, að hlutur ríkissjóðs
í verði hvers bíls liggi á bilinu 30%
til 50%.
Samkvæmt áætlun fjármála-
ráðuneytis, era tekjur ríkisins af
bílum í heild 12,5 milljarðar króna
á þessu ári. Útgjöld til vegamála
3,2 milljarðar. í fjárlagafrumvarpi
fyrir næsta ár eru útgjöld til vega-
gerðar 3,6 milljarðar. Að frá-
dregnum söluskatti á bifreiða-
tryggingar era tekjurnar um 12
milljarðar, með verðlagshækkun-
um eins og í forsendum fjárlaga
eru tekjurnar orðnar um 14 millj-
arðar. Við það bætist eitthvað af
hinum nýju sköttum, að minnsta
kosti síðasta ákvörðunin um 350
milljóna króna kílógjaldið. Að því
gefnu, að tekjurnar af bílunum í
heild verði 14,5 milljarðar á næsta
ári er hækkunin, i krónum talið,
á milli ára um 21%. Hækkun út-
gjalda til vegamála úr 3,2 milljörð-
um í 3,6 er 12,5%.
Á þessu ári er gert ráð fyrir
að til vegamála fari 25,6% af bila-
tekjunum. Verði tekjurnar 14,5
milljarðar á næsta ári verður hlut-
fallið 24,8%.
Sex þúsund á bíl
Séu skoðaðar þær hækkanir,
sem ákveðnar hafa verið i desemb-
ermánuði og era í umfjöllun Al-
þingis, alls 889 milljónir króna, frá
þeim dregnar 609 milljónir vegna
skattleysis bifreiðatrygginga,
stendur eftir að desemberhækkan-
ir bílaskatta era 280 milljónum
króna hærri, sem jafngildir 2.000
króna útgjaldaauka á hvem bíl í
landinu að meðaltali. Desember-
hækkanirnar einar jafngilda hins
vegar 6.357 krónum á hvern bíl
að meðaltali.
Siðan á eftir að koma í ljós,
hvort fjármálaráðuneytið vanáætl-
ar tekjurnar af kílógjaldinu þegar
gert er ráð fyrir 1.290 milljónum,
hvort nær lagi sé að áætla 1.800
milljónir. Sé svo, vegur það eitt
að mestu upp ávinning bifreiðaeig-
enda af skattleysi trygginganna.
Skuldseigar Sameinaðar þjóðir:
Skortir reiðufé til dag-
legra þarfa sinna
eftir ívar Guðmundsson
ÞAÐ bar til fyrir skömmu, er líða fór að mánaðarlegum launagreiðsl-
um til starfsfólks Sameinuðu þjóðanna, að aðalgjaldkeri stofnunarinn-
ar tilkynnti, að nú væri svo komið, að peningakassinn hjá honum
væri tómur og þess vegna myndi hann ekki geta greitt launin að
þessu sinni á réttum tíma. Þessu var þó bjargað á síðustu stundu eins
og oft áður með því að Bandaríkjastjórn og aðrar ríkisstjórnir greiddu
hlut af skuld sinni á ársgjöldum til alþjóðasamtakanna. Þetta var ekki
í fyrsta sinn, að hurð skall nærri hælum í þessu efni og útlit væri
fyrir að Sameinuðu þjóðirnar væru enn einu sinni komnar á vonar-
völ þótt þær ættu hundruð milljóna dollara útistandandi í ógreiddum
gjöldum frá aðildarþjóðunum, sem höfðu átt að greiðast í byrjun ársins.
Ástæðan fyrir þessum sífellda
skorti Sameinuðu þjóðanna á
reiðufé er einfaldlega sú, að margar
aðildarþjóðirnar þijóskast við að
greiða þátttökugjöld sín á gjald-
daga. Verra er, að stórþjóðirnar sem
eiga að greiða hæstu gjöldin van-
rækja að standa í skilum, eða draga
greiðslur eins og þeim sýnist. Marg-
ir telja, að þetta sé gert af ásettu
ráði til að vekja athygli stofnunar-
innar á því hver það sé, sem haldi
á sjóðnum. Það hefur enginn sagt
opinberlega, að peningavaldið sé
notað til þrýstings innan stofnunar-
innar en því er hvíslað.
Lagt á eftir efiium og
ástæðum
Árgjöld aðildarríkja Sameinuðu
þjóðanna eru lögð á eftir föstum
reglum, sem byggjast á „efnum og
ástæðum“ hverrar þjóðar fyrir sig.
Gjöldin eru ákveðin ár hvert af Alls-
heijarþinginu. Gjöid eru talin í
stuðlum frá 0,01 upp í 25 prósent.
Bandaríkjunum er, samkvæmt regl-
unum, gert að greiða hlutfallslega
hæsta iðgjaldið, eða 25 prósent, er
nemur rúmlega 216 milljónum doll-
ara fyrir árið, sem er að líða. Skuld
Bandaríkjanna við Sameinuðu þjóð-
irnar um mánaðamótin október-
nóvember sl. nam hins vegar alls
430.131.467 dolluram, vegna þess,
að álögur fyrri ára höfðu ekki verið
greiddar að fullu.
Næst Bandaríkjunum í framlaga-
upphæð er Japan með 11,38%, sem
reiknast um 85 milljónir dollara í
ársiðgjald, sem Japanir hafa greitt
að fullu. Þriðji hæsti iðgjaldsgreið-
andi eru Sovétríkin með 9,9%, sem
reiknast 74,7 milljónir dollara í
gjald. Sovétríkin skulduðu2,7 millj-
ónir dollara 1. janúar í ár.
Vestur-Þýskaland er fjórði hæsti
iðgjaldagreiðandinn með 8,8%, sem
gerir um 60 milljóna dollara ársið-
gjald. Iðgjaldið fyrir 1989 er greitt
að fullu. íslandi er gert að greiða
0,03 prósent, sem nemur tæplega
225 þús. dollurum. ísland hefir
ávallt greitt iðgjaldið á réttum tíma.
Iðgjöld Norðurlandanna hafa og
verið greidd á gjalddaga.
Þeir, sem best þekkja fjármála-
reglur Sameinuðu þjóðanna og
Bandaríkjanna, halda því fram, að
iðgjald Bandaríkjanna til Samein-
uðu þjóðanna sé reiknað of hátt.
Ræðupallur Allsherjarþings Sameinuðu þjóðanna. Vegna vangoldinna
greiðslna ýmissa aðildarríkja eiga samtökin að staðaldri í fjárhags-
kröggum. Bandaríkin greiða fjórðung allra útgjalda SÞ.
Segja að það væri nær lagi að fram-
lag Bandaríkjanna væri 16% en
ekki 25%.
Bandaríkjamenn sækjast ekki eftir
að framlag þeirra sé lækkað. Fyrir
skömmu hótuðu þeir að hætta að
greiða fé til þeirra stofnana Sam-
einuðu þjóðanna, sem viðurkenndu
Palestínu sem sjálfstætt ríki innan
samtakanna.
Litlaust Allsherjarþing
Lítið hefir borið á stórtíðindum
á núverandi Allsheijarþingi Sam-
einuðu þjóðanna. Á þessu ári eru
40 ár liðin frá því, að húsakynni
Sameinuðu þjóðanna við Fyrstu
tröð og Austurá vora reist. (Áust-
urá er raunar sjávarsund milli Lan-
geyjar og Manhattan, en ekki berg-
vatnsá, þótt nafnið bendi til þess.)
Það var engu líkara en að deyfð-
in í salarkynnum Sameinuðu þjóð-
anna undanfarna daga stafi af því,
að menn væru að bíða eftir hvað
gerðist á fundi forsetanna tveggja,
George Bush og Míkhails Gor-
batsjovs, á Möltu áður en teknar
yrðu mikilvægar ákvarðanir. Það
var og áberandi, að sæti margra
Austur- og Mið-Evrópulanda voru
auð þessa dagana.
Hefðbundin mál þingsins svo sem
fjárhagsáætlun og annað henni
skylt hefir þingið afgreitt á eðlileg-
an hátt.
Fulltrúar íslensku stjórnmáia-
fiokkanna, sem sóttu þingið að
vanda, sneru til síns heima í nóv-
emberlok. Þeir hafa líklega ekki
búist við neinum stórmerkum
ákvörðunum, að minnsta kosti varð-
andi ísland, það sem eftir væri
þings að þessu sinni.
Þrjú afdrifarík tímabil
í sögu SÞ
Samtöl við fjölda manns í sölum
Sameinuðu þjóðanna leiða í ljós, að
það eru margir, sem liggja Banda-
ríkjamönnum á hálsi fyrir að telja
stofnunina eins og eigið afkvæmi
og þeir einir viti hvað henni sé fyr-
ir bestu. Tii þess að skoða þetta í
réttu ljósi er fróðlegt, að rifja upp
sögu friðarsamtakanna.
Fyrsti vísirinn að Sameinuðu
þjóðunum kom fram í „Banda-
mannayfirlýsingunni“ svonefndu
sem var undirrituð í St. James-
höllinni í London hinn 12. júní 1941.
Stuttu síðar hittust þeir Franklin
Roosevelt forseti og Winston Churc-
hill forsætisráðherra á bandaríska
beitiskipinu „Augusta“ við strendur
Kanada, þar sem þeir undirrituðu
og birtu hina svonefndu „Atlants-
hafsyfirlýsingu" hinn 14. ágúst
1941. (Churchill kom við í
Reykjavík tveimur dögum seinna
og dvaldi þar daglangt á leið sinni
frá Kanada.) Nafnið „Sameinaðar
þjóðir“ kom fyrst fram opinberlega
er 26 þjóðir, sem áttu í stríði við
Hitler og bandamenn hans, héldu
með sér fund á nýársdag 1942 í
Washington.
Bandaríkin lögðu mikla áherslu
á, að aðaistöðvar Sameinuðu þjóð-
anna yrðu í Bandaríkjunum. Það
reið loks baggamuninn í þeim efn-
um að Rockefeiler-stofnunin gaf lóð
á heppilegum stað á miðri Man-
hattan-eyju í New York. Hún kost-
aði 8,5 milljónir dollara og var það
dálagleg upphæð í þá daga, er
tveggja manna herbergi á Waldorf
Astoria kostaði 10 dollara nóttin.
Bandarískir húsameistarar gerðu
allar teikningar að húsakynnum
aðalstöðvanna. Starfsmannakerfið
innan Sameinuðu þjóðanna var
byggt að bandarískri fyrirmynd svo
nákvæmlega, að jafnvel launaflokk-
ar voru merktir eftir sömu reglum
og hjá embættismönnum Banda-
ríkjanna.
Allt gekk þetta snurðulaust. Það
er varla hægt að lá Bandaríkja-
mönnum, að þeir töldu sig eiga stór-
an hlut í Sameinuðu þjóðunum og
stofnunin væri þeirra afkvæmi.
Fyrst í stað fékk engin þjóð aðild
að Sameinuðu þjóðunum, sem ekki
hafði barist gegn Möndulveldunum.
Þetta breyttist brátt og allar sjálf-
stæðar þjóðir fengu að gerast full-
gildir aðilar að friðarsamtökunum.
Á árunum 1945-1970 öðluðust
60 þjóðir fullt sjálfstæði og gerðust
aðilar að Sameinuðu þjóðunum. Nú
voru Bandaríkjamenn ekki lengur
þjóð, sem gat haft allt sitt fram
innan stofnunarinnar. Gott dæmi
er til um þetta frá sjöunda áratug
aldarinnar er olíuveldin svokölluðu
komu til sögunnar. Þegar arabísku-
mælandi þjóðum hafði fjölgað til
muna innan Sameinuðu þjóðanna
var stungið upp á, að arabíska yrði
gerð að „opinberu tungumáli“, og
yrði þýdd jafnstundis og ræðumað-
ur talaði og öll opinber skjöl prent-
uð á arabísku.
Fyrst var svarið við þeirri ósk
algjört nei. Það yrði of dýrt og auk
þess óþarft. En ekki leið á löngu
þar til arabískan varð eitt af opin-
berum tungumálum Sameinuðu
þjóðanna. Peningavaldið og at-
kvæðamagnið hafði enn einu sinni
sýnt mátt sinn.