Morgunblaðið - 14.12.1989, Page 46

46
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1989
MENN HINS GAMLA
OG NÝJA TÍMA
Rætt við Hafstein Guðmundsson og Frosta F. Jóhannes-
son um útgáfu Islenskrar þjóðmenningar
Nýlega er komin út þriðja bók-
in í ritröðinni íslensk þjóðmenn-
ing. Það er bókaútgáfan Þjóðsaga
sem gefúr þessar bækur út.
Fyrsta bókin fjallar um uppruna
og umhverfi Islendinga, önnur
bókin um trúarhætti Islendinga
og sú þriðja um munnmenntir og
bókmenningu. Hafsteinn Guð-
mundsson útgáfustjóri Þjóðsögu
átti hugmyndina að þessu verki.
Hafsteinn er kunnur maður fyrir
störf sín sem prenstsmiðjustjóri
og bókaútgefandi. Hann hóf
prentnám í Vestmannaeyjum
fermingarárið sitt, 1926 en lauk
námi í ísafoldarprentsmiðju árið
1932. Sumarið 1939 var Hafsteinn
við nám við „Fagskolen for Bog-
haandværk" í Kaupmannahöfn.
Hann réðst til starfa í Gutenbergs-
hus 2. september sama ár, einmitt
þann dag sem síðari heimstyijöld-
in braust út. Vegna styijaldarinn-
ar snéri hann heim haustið 1939
og hóf kennslu í iðnteikningu
prentara við Iðnskólann og
kenndi þar í 20 ár. Hafsteinn
stofnaði Prentsmiðjuna Hóla og
var þar prentsmiðjustjóri í 26 ár,
til ársins 1966, þá stofnaði hann
Prenthús Hafsteins Guðmunds-
sonar. I félagi við Gunnar Einars-
son prentsmiðjustjóra í ísafoidar-
prentsmiðju stofnaði hann Bó-
kaútgáfúna Þjóðsögu sem ráðist
hefúr í það stórvirki að gefa út
ritröðina Islensk þjóðmenning
Hafsteinn sagði í samtali við
blaðamann Morgunblaðsins að með
þessari útgáfu væri hann að gera
að veruleika hugmynd sem hann
Jöieuðk þjóömeunmg
íslensk þjóðmenning, fyrsta
islenska menningarsagan
hefði gengið með í huga sér um
áratuga skeið. „Ég er með nokkrum
hætti maður tveggja alda,“ segir
Hafsteinn. „Ég er fæddur árið 1912
í Vestmennaeyjum og alinn þar upp
fram til átta ára aldurs. Þá skildu
foreldrar rnínir og ég var sendur upp
í Landeyjar þar sem ég dvaldi til
tólf ára aldurs. Það var mér ekki
þjáningalaust að vera fjarri foreldr-
um mínum og systkinum en einn
ótvíræðan ávinning hafði ég þó af
dvöl minni í Landeyjunum. Þar náði
ég ef svo má segja í skottið á gamla
tímanum og lærði mikið um íslenska
bændamenningu og þjóðlíf. Að þeirri
undirstöðu bý ég enn í dag.
Þetta efni hefur sótt því fastar á
mig sem ég hef orðið eldri. Síðari
ár hefur einnig sótt að mér ótti um
að við glötum okkar vitund um hið
gamla þjóðlíf sem þó er í raun og
veru ungt miðað við menningu
margra annarra þjóða, aðeins ellefu
hundruð ára gamalt. Við höfum þó
verið svo heppin að hafa varðveitt
töluverðan hluta af þjóðmenningu
okkar í tungunni. Þess vegna er það
áhyggjuefni hve fjölmiðlaheimurinn
er að verða æ meira yfirþyrmandi.
Sjónvarp og útvarp eru áhrifamiklir
fjölmiðlar og því eðlilegt að menn
óttist um íslenska tungu vegna allra
þeirra erlendu áhrifa sem þar sækja
að. Við skulum vera minnug þess
að við eru ekki aðeins að varðveita
íslenska tungu fyrir okkur sjálf,
heldur fyrir allan heiminn.
Útgáfa þeirra tíu binda sem gert
er ráð fyrir að ritröðin íslensk þjóð-
menning samanstandi af verður dýr,
menn nefna tölur einsog hundrað
milljónir, en þeim peningum er ekki
á glæ kastað ef þessi útgáfa kemur
að gagni því unga fólki sem innan
skamms verður handhafi alls þess
sem er og var. Við sem nú lifum
verðum öll horfin eftir tiltölulega
skamman tíma og hugmynd mín og
störf að þessari útgáfu eru mitt
framlag tii þess að stuðla að varð-
veislu íslenskrar menningar."
í ritnefnd bókanna um íslenska
þjóðmenningu eiga sæti þeir Harald-
ur Ólafsson, Jón Hnefill Aðalsteins-
son og Þór Magnússon. Ritnéfndin
hafði, að sögn Hafsteins, starfað í
fjögur ár áður en ritstjórinn, Frosti
F. Jóhannsson, var ráðinn til starfa.
Höfundar efnis eru 42 og hafa 21
Frosti F. Jóhannsson ritstjóri:
Ljósm: Guðm. Ingólfss.
þeirra þegar skilað verki sínu. Kristj-
án Eldjárn, Óskar Halldórsson og
Sigurður Þórarinsson voru meðal
þeirra sem leitað hafði verið til sem
væntanlegra höfunda. „Lát þeirra
hefði í sjálfu sér verið ærið tilefni
til þess að láta hugfallast," segir
Hafsteinn. „En svo föst hefur
ákvörðun mín verið í þessu máli að
engin áföll hafa náð að raska henni.
Form bókanna er gjörhugsað fyr-
ir þetta verk. Spássíurnar eru stórar
svo rúm megi vera fyrir athuga-
semdir, myndir og tilvitnanir í texta.
Pappír var valinn með hliðsjón af
því að hann gæfi eins góða útkomu
í texta og myndum og nokkur tök
væru á. í ritum þessum eru heimilda-
skrár, nafnaskrár og atriðisorða-
skrár. Þetta eru því hentug rit til
að fletta upp í ef menn skortir fróð-
leik um eitthvað ákveðið efni en
muna kannski bara eitt og eitt orð
sem að gagni mættu koma. Ritin
koma ekki út í réttri númeraröð
vegna þess að allt efnið er ekki til-
búið. Það eru komin út bindi númer
Hafsteinn Guðmundsson útgef-
andi. Ljósm:Arni Sæberg
1, 5 og 6. Bindi númer 4 og 7 koma
væntanlega næst út. Bækurnar áttu
í upphafi að verða níu en nú er
ákveðið að þær verði tíu. Ég held
ég megi segja að salan hafi gengið
eftir vonum og eftirvæntingin virðist
vaxa með hveiju nýju riti. Fyrir mér
er efni þessara bóka hreinn
skemmtilestur og ég vona að svo
verði fyrir sem flesta.“
Frosti Fífill Jóhannsson
ritstjóri
Eins og fram kom í samtalinu við
Hafstein Guðmundsson þá eru höf-
undar efnis 42 að tölu. Það er aug-
ljóslega mikil vinna að samræma
skrif svo margra manna. Sú sam-
ræming er verk ritstjórans Frosta
F. Jóhannssonar. í samtali við blaða-
mann sagði Frosti að mjög misjafn-
lega hafi gengið að fá menn til að
skrifa um hina ýmsu þætti. Hvert
bindi er í raun sjálfstæð bók þar sem
tekin eru fyrir afmörkuð efni. Má
þar nefna Uppruna og umhverfi
íslenskrar þjóðar og menningar.
Er lögrcg’liiríki í
perlu Eyjafjarðar?
eftirAuðunH.
Jónsson
Ég brá undir mig betri fætinum
eftir votviðrasamt volk sumarsins á
sunnlenskum slóðum. Ferðinni var
heitið norður í landi og perla Eyja-
fjarðar heimsótt. Þar sem Galloway
nautin vaða grængresið og ráða
ríkjum í dýralífi Hríseyjar, þar til
þau liggja marflöt og tilbúin til átu,
hungruðum ferðamönnum. Þess
vegna þótti ekki rétt að hverfa svo
aftur til fasta landsins, án þess að
veitingahús staðarins væri heim-
sótt. Ekki var það vegna svengdar
eða löngunar í áfenga drykki, held-
ur af miklum áhuga á að sjá stað-
inn og neyta rétta hans. Veitingahú-
sið Brekka í Hrísey hefur starfað í
þjónustuhlutverki síðan vorið 1984.
Hljótt hefur verið um staðinn í fjöl-
miðlum og hvorki hefur heyrst gott
eða illt um hann talað á þeim vett-
vangi. Tilefni þessarar greinar
minnar er vegna hörmulegra mis-
taka sem áttu sér stað á umræddu
veitingahúsi laugardagskvöldið 26.
ágúst síðastljðinn.
Að plata viðskiptavininn
Undirritaður pantaði mat fyrir
tvo kl. 18, pöntuð var ein Galloway-
-steik, ein grísakótiletta (sem átti
að vera fersk) og ein sjávarrétta-
súpa. Ferðafélagi minn, sem var
kona, var svo elskuleg að bjóða
mér með sér í matinn. Sáum við
fram á að eiga notalega kvöldstund
í kyrrð og ró, borða safaríkan og
bragðgóðan mat, lygna augunum
af sælu við hvem bita sem rennt
yrði niður, finna hlýjan anda
streyma á móti sér, vera boðin vel-
komin á staðinn, sjá bros á hótel-
stjóranum og öðru starfsfólki, en
þessar óskir og vonir brugðust og
heyra liðinni tíð. Þess í stað var
komið myglað yfirbragð á allt sem
áður er nefnt.
Vinkona mín hafði hlakkað mjög-
mikið til að bragða á hinni safaríku
Galloway-steik, sem hana svo sveik
eins og annað á þessu kvöldi og
vonbrigðin því sár og mikil. Þar sem
hún var gestgjafi minn, kom það í
hennar hlut að ræða við þjónustu-
stúlkuna um mat og drykkjarföng,
sem voru vatn og hálf flaska af
rósavíni. Þjónustustúlkan sem var
erlend, var prúð og bauð af sér
góðan þokka, en virtist taugaó-
styrk.
Við mættum stundvíslega kl. 18
og þar sem við vorum fyrstu gestir
kvöldsins, þurftum við ekkert að
bíða. Ekki leið á löngu þar til birt-
ust „kræsingar" á borði okkar.
Sjávarréttasúpan kom fyrst, ekki
voru borðaðar nema þijár skeiðar
af henni þegar lystin gaf sig, vegna
þess að þetta var engin sjávarrétta-
súpa. Súpan var vond, samansett
af einhverskonar drasli úr jurtarík-
inu, sem ómögulegt var að greina
hvað var. Ég fann í henni rækju
og hörpudisk, en svo komu allskon-
ar hlutir sem ekkert eru skyldir
sjávarréttum svo sem paprika og
annað grænmeti. Þetta var sull og
minnti helst á þykkan graut, því
,var skilað. Ekki var boðið upp á
aðra súpu. Þá kom grísakótilettan,
það voru tvær næfurþunnar litlar
kótilettur, sem voru safalausar,
þurrar og svo þunnar, að þær verptu
upp á sig. Borðað var innan úr
annarri kótelettunni og þar með var
máltíðinni lokið. Ekki kom þjón-
ustustúlkan að borðinu til að kanna
hvernig maturinn líkaði. Varð að
kalla á hana, sem tókst eftir langa
mæðu, enda orðið mikið að gera.
Beðið var um reikning á borðið, sem
aldrei kom, ekki var heldur boðið
upp á annan mat. Þetta kvöldverð-
arboð í veitingahúsinu Brekku í
Hrísey var orðið að hneyksli. Við
höfðum ekki skilið matseðilinn, því
á honum stóð: Hunangssteikt kóti-
letta. Þetta er villandi og á að
segja: Hamborgara-kótiletta. Þarna
var verið að afgreiða og framleiða
allt annað en pantað var. Þegar
sjáanlegt var að við fengjum ekki
reikninginn á borðið, fór vinkona
mín frá borðinu til að sækja hann.
Þegar hún sá að umræddur matur,
sem var grísakótilettan og sjávar-
réttasúpan, var á reikningnum,
neitaði hún að borga. Henni var
tekið illa af matreiðslumanni stað-
arins og hótelstjóra, það er með
fúkyrðum, ónotum, ókurteisi og
ruddaskap. Síðast en ekki síst með
hótunum um að kalla á Iögreglu-
yfirvald staðarins og fjarlægja okk-
ur, ég veit ekki hvert, ef hún ekki
borgaði.
Hreppstjóri mætir á staðinn
Klukkan 8 um kvöldið erum við
kölluð fram í eldhús til yfirheyrslu.
Þar er mættur hreppstjóri staðar-
ins, við heilsuðumst kunnuglega,
enda þekktumst við frá fyrri tíma.
Eg átti orðastað við hóteleiganda
og matreiðslumanninn og endurtók
Kaffið var mjög vont. Upp úr stend-
ur rósavínið og vatnið, það var
mjög gott, enda hafði kokkurinn
ekki komið nálægt að framleiða
það. Við vildum ekki borga fyrir
það sem ekki var borðað. Eg hafði
drukkið tvö vatnsglös, fyrir það
átti nú að borga 1.560 kr.
Leiksviðið í eldhúsinu á veitinga-
húsinu Brekku var því þannig: tveir
sakamenn, reiðir gestgjafar og
síðast en ekki síst húfulaust og
máttlaust yfirvald. Ekki leist mér
á að ná sáttum við þessar aðstæður
og bað því vinkonu mína að borga
reikninginn, sem hún gerði, sár yfir
því óréttlæti sem okkur hafði verið
sýnt, ekki á einu sviði heldur öllum.
Ég var og er svo undrandi á því
sem þarna gerðist, að ég var nán-
ast orðlaus og er það ekki minn
stíll, þar sem ég er skapríkur mað-
Auðunn H. Jónsson
Þegar ég gekk niður
eftir stígnum frá veit-
ingahúsinu, fannst mér
að við hefðum verið í
stofúfangelsi upp á vatn
og brauð.
kvartanir okkar, en vinkona mín
hafði staðið í eldlínunni fyrir framan
þá sótilla og ráðalausa, sem sáu
bara eitt ráð, að kalla á yfirvaldið.
Eitthvað virtist mér hótelstjórinn
niðurdreginn, kokkurínn sótiilur og
svartur í framan út af þeirri móðg-
un að einhver skyldi dirfast að finna
að mat hans og sjávarréttasúpan
átti að vera ein frægasta verðlauna-
súpa veraldar. Þetta er nýjabrumið
sem er að hefja innreið sína inn á
hinn almenna ferðamann í Hrísey.
Gestir staðarins vita nú á hverju
þeir eiga von, ef þeir dirfast að
kvarta.
Ég hafði hugsað mitt mál. Sann-
leikurinn var sá að Galloway-steik
vinkonu minnar var líka misheppn-
uð, ísköld að innan með bernes-
slettu ofan á, sem hafði skilið sig.
Ég hef víða komið við og tel mig
hafa vit á mat, en hef aldrei hvorki
hér á landi eða í öðrum löndum
mætt slíkri framkomu og ósiðsemi.
Það var ekki boðið að bæta þetta
með öðrum mat, það var ekki boðið
upp á vinsamlegar viðræður og að
leysa málið í friði, sátt og sam-
lyndi. Það sem boðið var upp á var
ruddaskapur og handtaka. Hafa
einhverjir aðrir kynnst einhveiju
þessu líku á þessum stað, eða var
þetta aðför gegn okkur persónu-
lega? Slík veitingahúsamenning
eins og þarna átti sér stað á ekki
rétt á sér. Slíkir menn sem þarna
stjórna eru ekki í þjónustu- og fram-
leiðslustarfi af þeirri réttu lund sem
krafist er af slíkum mönnum. Hing-
að til hefur viðskiptavinurinn haft
rétt fyrir sér. Hann virðist ekki
vera fyrir hendi innan lögsagna-
rumdæmis Hríseyjar. Ef þú kvartar
skaltu annaðhvort þegja eð þér
verður stungið í steininn.
Þegar ég gekk niður eftir
stígnum frá veitingahúsinu, fannst
mér að við hefðum verið í stofufang-
elsi upp á vatn og brauð.
Höfíindur er matsveinn.