Morgunblaðið - 14.01.1990, Qupperneq 4

4 FRÉTTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 1990
ERLENT
INNLENT
Stormflóð
veldur
stóiijóni
Gífurlegt tjón varð á Stokkseyri,
Eyrabakka, Grindavík og víðar í
stormflóði þegar stormflóð gengu
yfir Reykjanes og Suðurland að-
faranótt miðvikudagsins 10. jan-
úar. Ölduhæð var að meðaltali
fjórtán metrar við Surtsey og Garð-
skaga í óveðrinu. í Vestmannaeyj-
um kastaðist mikið af fiski á land
og þakti fjörur. Ekki urðu slys á
fólki og björguðust þrír menn úr,
sjávarháska, einn í Grindavík og
tveir í Sandgerði.
100 milljóna króna
tap hjá Arnarflugi
Arnarflug hélt fund með hlut-
höfum í vikunni og kom þar fram
að tap á rekstri Amarflugs hf.
var meira en 100 milljónir króna
á síðasta ári. Að sögn Harðar
Einarssonar, stjómarformanns
félagsins, voru 70 til 80 milljónir
af þeirri upphæð tap vegna kyrr-
setningu flugvélar, sem ríkið
leysti til sín á fyrri hluta ársins.
Þrjá síðustu mánuðina varð tapið
um 10 milljónir á mánuði.
53 tonn af þorski
á einni nóttu
Togarinn Víðir HF mokfiskaði
í vitlausu veðri við Eldey í vik-
unni. Fékk togarinn 53 tonn af
stórum þorski og ufsa. Var ætlun-
in að fiska í siglingu en hætt við
vegna veðurs og aflinn seldur á'
fiskmarkaðinum í Hafnarfirði.
Sambandið tók til-
boði Landsbankans
Stjórn Sambands íslenskra
-samvinnufélaga gekk að kauptil-
boði Landsbankans í hlutabréf
Sambandsins í Samvinnubankan-
um. Fimm stjórnarmenn sam-
þykktu að selja bréfin en fjórir
voru á móti. Auk þess samþykkti
stjómin að selja hlut Sambandsins
í íslenskum . aðalverktökum. Jón
Sigurðsson, bankamálaráðherra,
hefur reifað þá hugmynd í ríkis-
stjóm, að Búnaðarbankinn kaupi
þau 48% hlutabréfa, sem eru í
eigu minnihlutaeigenda Sam-
vinnubankans.
Kaupmenn kaupa
hlut í Stöð 2
Eignarhaldsfélag Verslunar-
bankans seldi fjórum aðilum 150
milljónir af því 250 milljón króna
hlutafé sem félagið skráði sig fyr-
ir í íslenska sjónvarpsfélaginu
sem rekur Stöð 2. Eignarhalds-
félagið ætlar sjálft að kaupa 100
milljón króna hlutafé. Fyrri aðal-
eigendur Stöðvar 2 hafa fengið
frest til 5. febrúar til að greiða
það^ hlutafé sem þeir hafa skráð
sig fyrir, 150 milljónir. Nýju hlut-
hafamir eiga að greiða hlutafé
sitt fyrir 15. janúar.
Bruni í Sandgerði
Tvær sambyggðar fiskvinnslu-
stöðvar bmnnu til kaldra kola í
Sandgerði í óveðrinu. Neistaflug
lagði yfir hluta bæjarins og einnig
mikinn reyk. íbúum í nærliggjandi
húsum var gert viðvart og yfir-
gáfu þeir hús sín meðan verst lét.
ERLEIMT
Gorbatsjov
varar við
hugmynd-
um um að-
skilnað
Míkhaíl Gorbatsjov Sovétforseti
kom á fimmtudag í þriggja daga
heimsókn til Sovétlýðveldisins Lit-
háens. SöVétfor-
setinn sagði í
ávarpi sem hann
flutti í Vilnius,
höfuðstað lýð-
veldisins, að
framtíð hans
væri undir því
komin að Litháar segðu sig ekki
úr sovéska ríkjasambandinu.
Slíkar aðskilnaðarhugmyndir
kynnu að leiða til átaka og gætu
orsakað miklar hörmungar. Hann
sagði að þing Sovétríkjanna
myndi brátt taka að huga að laga-
setningu um skilyrði þess að ein-
stök lýðveldi gætu sagt sig úr
ríkjasambandinu og tekið yrði þar
tillit til fjölmargra þátta, svo sem
samgangna og vamarmála.
Comecon lúti
markaðslögmálum
Ákveðið var á miðvikudag að
Comecon, viðskiptabandalag
kommúnistaríkja, Iéti af einangr-
unarstefnu sinni og tæki smám
saman mið af lögmálum frjáls
markaðar. Stefnt er að því að
byggja á heimsmarkaðsverði í við-
skiptum, miða við gjaldmiðlá sem
^mmmmmmmmmmmammmmmmmammmmmmmmmmmmmmmmmtiim..
eru hvarvetna gjaldgengir og
auka viðskipti við Vesturlönd.
Fulltrúi Kúbu á fundinum hafði
fyrirvara á samþykki sínu og
mæltist til þess að tekið yrði sérs-
takt tillit til vanþróaðra aðild-
arríkja bandalagsins.
Stj órnarsamstarfi haftiað
Tveir stjórnarandstöðuflokkar í
Austur-Þýskalandi höfnuðu á
fimmtudag tilboði Hans.
Modrows, forsætisráðherra
landsins, um að þeir tækju sæti
í ríkisstjórn. Modrow hafði séð sig
knúinn til að bjóða stjórnarand-
stöðunni slíkt eftir að upp komst
að til stæði að endurreisa öryggis-
lögreglu landsins. Stjórnarand-
stæðingar brugðust ókvæða við
þeim áformum og þrír af smá-
flokkunum fjórum, sem eru í
stjóm méð kommúnistum, hótuðu
á miðvikudag að ganga úr stjórn-
inni. Modrow ákvað síðan á föstu-
dag að fresta stofnun öryggislög-
reglu þar til eftir frjálsar kosning-
ar í maí.
Sænska stjórnin stokkuð
upp
Ingvar Carlsson, forsætisráð-
herra Svíþjóðar, gerði á þriðjudag
allverulegar breytingar á ríkis-
stjóm jafnaðarmanna og vakti
það einna mesta
athygli að orku-
málin voru tekin
af Birgittu
Dahl. Við þeim
tók rýr ráðherra,
Rune Molin,
varaformaður
sænska alþýðusambandsins og er
breytingin talin boða að sænsk
kjarnorkuver verði ekki tekin úr
notkun árið 1995 eins og að var
stefnt.
Sjávarútvegur við Norður-Atlantshaf:
Kreppa af völdum rányrkju
og ofvaxins fískiskipastóls
MIKILL vandi steðjar nú að Öllum fiskveiðiþjóðum við norðan-
vert Atlantshafs. í Barentshafi hefúr þorskstofninn hrunið með
alvarlegum afleiðingum fyrir framtíð byggðarinnar í Norður-
Noregi og i Norðursjó hefiir aflinn minnkað ár lrá ári. Við Ný-
fúndnaland voru áður einhver auðugustu þorskmið í heimi en nú
blasir þar við mikill samdráttur I sjávarútvegi og fiskiðnaði. Við
Grænland og Færeyjar er fiskileysi og ekki þarf að fjölyrða um
stöðugt minni þorskafla hér við land. Norður-Atlantshafíð er
meðal gjöfúlustu hafsvæða í heimi og aflahrunið stafar aðeins
af því einu, að fískstofnarnir hafa verið rányrktir.
Fram undir miðjan þennan
áratug fiskaðist vel í Norð-
ursjó og aflinn jókst ár frá ári.
Skipunum fjölgaði að sama skapi
og með þeim af leiðingum, að af la-
hrunið kom fyrr og varð meira
en ella hefði orðið. Hafa breskir
og einkum sko-
skir sjómenn
orðið verst úti
í samdrættin-
um bg má sem
dæmi nefna, að
síðan sameig-
inleg fiskveiðistefna Evrópu-
bandalagsins kom til árið 1983
hefur ýsuaflinn við Bretland
minnkað um fjórðung. Ýsuafli
Skota á þessu ári er 60% minni
en í fyrra og þorskaflinn 20%
minni. Á það sama við um flestar
aðrar fisktegundir.
Ástandið í sjávarútvegi annarra
Norðursjávarríkja er þessu líkt og
ástæðan er að sjálfsögðu allt of
mikil sókn og gegndarlaust smá-
fiskadráp. Þar við bætist hvað
Breta varðar, að í Rómarsáttmá-
lanum er kveðið á um frjálsa at-
vinnustarfsemi innan Evrópu-
bandalagsins og á það lagið hafa
spænsk útgerðarfyrirtæki gengið.
Hafa þau látið skrá í Bretlandi
rúmlega 100 skip, sem síðan veiða
úr breska kvótanum og sigla með
aflann til Spánar.
í Barentshafi hafa fiskstofn-
arnir hrunið vegna rányrkju og á
það jafnt við um þorskinn og loðn-
una, sem þorskurinn lifir mikið
á. Fyrir nokkrum árum töldu nor-
skir fiskifræðingar, að nú á þessu
ári mætti vænta 8-900.000 tonna
ársafla af þorski en útkoman er
sú, að sameiginlegur kvóti Norð-
manna og Sovétmanna á þessu
ári hefur verið ákveðinn 200.000
tonn.
Fiskveiðarnar við Kanada og
Nýfundnaland hafa verið ein sorg-
arsaga skefjalausrar rányrkju um
langt skeið. Frá 1950 og fram á
áttunda áratuginn var fiskinum
sópað upp af stórum flotum frá
Evrópu og Asíu og jafnvel eftir
að Kanadamenn færðu landhelg-
ina út í 200 mílur árið 1977 hafa
þeir ekki getað komið í veg fyrir
ofveiðina. Stafar það af því, að
auðugustu fiskimiðin eru á svo-
nefndu Miklagrunni (Grand
Banks) vestur af Nýfundnalandi
og nær það
nokkuð út fyrir
200-mflurnar.
Norðvest-
ur-Atlants-
hafsfiskveiði-
stofnunin (hér
skammstafað NAFS) hefur
ákveðið fiskkvótana utan 200
mílna lögsögunnar við Kanada en
á síðustu árum hefur lítið verið
eftir því farið. Kemur aðallega
tvennt til: Veiðar Spánvetja og
Portúgala, sem virða oft verndar-
sjónarmið að vettugi, og
síðan það, að 1986 ákvað EB að
setja sér sína eigin kvóta. Sem
dæmi um framferði EB-ríkjanna
má nefna, að 1988 skömmtuðu
þau sér 18 sinnum meiri skarkol-
akvóta en NAFS lagði til og frá
1986 hafa þau veitt 410.000 tonn,
meira en fimm sinnum meira en
þau 78.200 tonn, sem NAFS út-
hlutaði þeim.
Þorskkvóti Kanadamanna á
Nýfundnalandsmiðum, þessari
gullkistu, sem áður var, nam að-
eins 235.000 tonnum í fyrra og
verður 197.000 á þessu ári, þar
af 115.000 tonn á grunnmiðum.
Samdrátturinn bitnar því aðallega
á togaraflotanum og stærsta út-
gerðar- og fiskvinnslufyrirtækið
á Nýfundnalandi hefur þegar
ákveðið að loka þremur fisk-
vinnslustöðvum af átta, losa sig
við 13 togara af 55 og segja upp
1.300 manns. Annað stórt fyrir-
tæki í Halifax lokaði í síðasta
mánuði þremur húsum og sagði
upp 1.500 manns.
Afleiðingar rányrkjunnar hafa
ekki látið á sér standa og eiga
eftir að koma fram af auknum
þunga. í Skotlandi er óttast um
framtíð margra fiskibæja og
-þorpa og í Noregi sjá stjórnvöld
Skipunum fjölgar en fískunum
fækkar.
það helst til ráða að auðvelda fólki
að flytjast burt frá Finnmörku
og Norðlandi. Á Nýfundnalandi
og Nýja Skotlandi (Nova Scotia)
hafa sjómenn lengi fengið 41%
tekna sinna sem atvinnuleysis-
bætur en nú er því spáð, að mörg
litlu og litríku fiskiþorpanna við
ströndina muni fara í eyði.
Við þessum vanda hefur hingað
til verið brugðist með því að skera
niður kvóta en menn hafa hins
vegar veigrað sér við að ráðast
til atlögu við vandann sjálfan, sem
er allt of stór fiskiskipafloti. Á
þessu er þó vaxandi skilningur
innan EB en ágreiningur er um
með hvaða hætti skuli fækka skip-
unum og einkum með tilliti til
byggðasjónarmiða. Norðmenn
hafa aftur á móti ákveðið að
minnka sóknina verulega og í
Færeyjum er unnið að endur-
skipulagningu sjávarútvegsins
með það fyrir gugum að fækka
skipum um allt að 30%. Áður
hefur verið getið um viðbrögðin í
Kanada en mörgum finnst lítið
miða í áttina hér á landi. Undan
því verður þó ekki vikist til lengd-
ar.
Minna fiskframboð hlýtur að
sjálfsögðu að leiða til hærra fisk-
verðs og hér á landi er því stund-
um fleygt, að bjartir tímar bíði
íslensks sjávarútvegs takist okkur
að koma í veg fyrir, að fiskstofn-
arnir hrynji. Trúlegt er, að fis-
kverðið lækki ekki en það má
ekki gleymast, að það er enginn
matarskortur í helstu viðskiptal-
öndum okkar. Fiskurinn verður
eftir sem áður í beinni samkeppni
við aðra vöru og verðsprenging
leiddi aðeins til minni neyslu og
eftirspurnar.
BAKSVID
eftir Svein Sigurdsson
Alparnir:
Snjórínn lætur ekki sjá sig
Zíirich. Frá Önnu Bjarnadóttur, fréttaritara Morgunblaðsins.
NOKKUR þúsund skíðakennarar
og skíðalyftustjórnendur eru án
atvinnu í Olpunum um þessar
mundir vegna snjóleysisins. Véld-
ur þetta félagslegum vandamálum
í Sviss. Þessir starfsmenn hafa
ekki rétt á atvinnuleysisbótum en
hugmynd um óveðursbætur þeim
til handa hefúr fengið góðan
hljómgrunn. Þingnefiid mun fjalla
um hana í lok mánaðarins.
Samkvæmt upplýsingum sem
fengust í Zell am See og Mayr-
hofen í Austurríki er skíðafærið þar
heldur lélegt, steinar standa upp úr
og brautirnar eru ísi lagðar á köfl-
um. Hluti lyftanna er lokaður en
hægt að renna sér frá miðlyftu niður
í dal á gervisnjó í Zell am See. Allar
lyftur eru í gangi í Lech. Þar er 15
til 40 cm þykkt snjólag. 54 af 62
lyftum í Kitzbuhel eru í gangi.
Starfsmaður þar sagði að færið væri
sæmilegt. Þyrlur fljúga nú snjó í
brunbrekku svæðisins svo að brun-
keppnin í heimsbikarskeppninni á
skíðum geti farið þar fram um næstu
helgi.
Aðeins hluti skíðalyftna í Sviss er
Framkvæmdastjórn Evrópu-
bandalagsins skýrði frá því í
síðasta mánuði að ekki væri unnt
að fjölga aðildarríkjum bandalagsins
fyrr en í fyrsta lagi árið 1993. Hins
vegar lýsti Genscher yfir því að til-
kynning þessi ætti ekki við um Aust-
í gangi. Þó er snjó að finna í 2.000
metra hæð og þar fyrir ofan. Aðeins
37 af 90 gönguskíðabrautum sení
getið er í snjófréttum eru opnar.
Fjallaþorp hafa tapað tugum milljóna
franka á snjóleysinu í ár. Köldu og
þurru veðri er spáð næstu daga.
ur-Þýskaland. Hann sagði að bæði
gæti Austur-Þýskaland sótt um inn-
göngu sem sjálfstætt ríki og eins
væri hugsanlegt að landið fengi aðild
sem hluti af nýju, sameinuðu Þýska-
landi.
Aðild A-Þýskalands að
EB hugsanleg árið 1993
Bonn. Reuter. ^—*
HANS-Dietrich Genscher, utanríkisráðherra Vestur-Þýskalands, sagði
á fundi með blaðamönnum í gær að Austur-Þýskaland gæti fengið
aðild að Evrópubandalaginu árið 1993.