Morgunblaðið - 14.01.1990, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUK 14. JANÚAR 1,99,0
Búnað til
meng’unarvarna gegn .
olíulekum er aðeins að
finna í þremur höfnum á
landinu.
þess PCB sern líklega hefur runnið
út í umhverfið á þessum slóðum
má nefna að í ársbyrjun 1988 var
hellt niður í frárennslið við Síldar-
vinnsluna 6-10 lítrum af PCB-olíu.
Samt sem áður mældist minna
magn af PCB á þeim stað en utan
við byggðina þar sem vitað er að
PCB þéttar eru grafnir. En það
getur verið að iausn vandamálsins
sé íslendingum ofviða. Ásgeir
Magnússon bæjarstjóri á Neskaup-
stað sagði í samtali við Morgun-
blaðið á síðasta ári að hann hefði
undir höndum skýrslu frá Hollustu-
vernd um málið. Þar kæmi fram
að kostnaður við að fjarlægja og
láta eyða jarðvegi sem hugsanlega
væri mengaður næmi 197 krónum
Unnið að rannsóknum á PCB í rafþéttum og spennum. á hvert kíló. Hvað fyrrgreinda ösku-
Siglingamálastofnun hefúr boðið sveitarstjórnum að þjálfa fólk til varna gegn olíumengun
en fengið dræmar undirtektir.
Samkvæmt nýrri
mengunarvarnalög-
gjöf verður að gróf-
hreinsa allt skólp
sem hellt er í sjó.
NÝ MENGUNARVARNALÖGGJÖF
ÞVERBROTIN VÍÐA UM LAND
ÍSLENDINGAR TÍU ÁRUM Á EFTIR
NÁGRANNAÞJÓÐUM í MENGUN-
ARVÖRNUM
VARNIR GEGN OLÍUMENGUN í
LAMASESSI
FJÁRMAGN FÆST EKKITIL RANN-
SÓKNA Á PCB MENGUN
GÍFURLEG VERKEFNIBÍÐA VÆNT-
ANLEGS UMHVERFISMÁLARÁÐU-
NEYTIS
fiskiskipum hér við land að skila
af sér úrgangsolíu í þartilgerðar
móttökustöðvar í höfnum landsins.
Magnús Jóhannesson segir að þeir
áætli að sú úrgangsolía sem falli
til á hverju ári í flotanum sé um
3.500 tonn við eðlilegar aðstæður.
Á árinu 1988 skilaði sér í móttöku-
stöðvarnar aðeins tæplega helming-
ur þess magns eða 15-1600 tonn.
Hinu var væntanlega hellt beint f
sjóinn.
„Það hefur hinsvegar orðið
stökkbreyting til hins betra á und-
anförnum árum hvað skil á þessari
úrgangsolíu varðar,-segir Magnús.
„Þannig má geta þess að árið 1977
skiluðu sér aðeins um 100 tonn af
þessari olíu á land.“
í máli Magnúsar kemur fram að
þessi þróun sé eirikum vegna þess
að nú er búið að koma upp viðun-
andi móttökustöðvum fyrir þessa
olíu í flestum höfnum landsins og
hefur þeim fjölgað mjög á undan-
förnum tveimur árum. Hvað ein-
staka landshluta varðar hafa heim-
turnar jafnan verið bestar á SV-
horni landsins og á Eyjafjarðar-
svæðinu. Hinsvegar eru heimturnar
almennt lakari á stijálbýlli lands-
"svæðum.
Fertugfalt magn PCB
leyfílegt hér miðað við
nágrannalönd
Sú mengun hérlendis sem hvað
mest hefur verið í sviðsljósinu á
undanförnum tveimur árum er af
völdum eiturefnisins PCB sem
finnst í kæliolíu rafþétta og spenna.
Farið er að flytja rafbúnaðinn sem
inniheldur PCB utan til eyðingar
og er nú búið að flytja út um 50
tonn af honum til Bretlands. Það
er hinsvegar aðeins brot af þeim
búnaði sem inniheldur PCB og talið
er að að finna sé hérlendis. Breskur
sérfræðingur hefur áætlað magnið
um 1.000 tonn.
Samkvæmt reglugerð má magn
PCB í olíu ekki nema meiru en 0,2%
hér á landi. Þetta er fertugfalt
magn þess sem yfirleitt er leyft í
nágrannalöndum okkar en þar má
magnið ekki fara yfir 0,05%. Ólafur1
Pétursson, forstöðumaður mengun-
aivarna hjá Hollustuvernd ríkisins,
segir reglugerðina gallaða að þessu
leyti og valdi það stofnuninni
ákveðnum erfiðleikum. „Við höfum
sent tillögur til heilbrigðisráðuneyt-
isins um að reglugerðinni um PCB-
magnið verði breytt úr 0,2% í 0,05%
sem er í samræmi við reglugerðir
um þetta á hinum Norðurlöndun-
um,“ segir Ólafur. „Málið er hins-
vegar ekki til lykta leitt í ráðuneyt-
inu.“
PCB-mengun hefur mælst á
nokkrum þéttbýlisstöðum á Aust-
fjörðum og á athafnasvæði endur-
vinnslufyrirtækisins Hringrásar við
Sundahöfn. Ekki er vitað nákvæm-
lega um magn efnisins á þessum
stöðum þar sem ekki hefur fengist
fé til frekari rannsókna. PCB efni
eru mjög hættulegt í litlu magni
og getur borist í líkaman með snert-
ingu við húð eða innöndun á gufu
eða úða. Það sest aðallega í fitu-
vefi líkamans, iifur og heila og er
flokkað sem krabbameinsvaldandi.
„Brýnt að rannsaka
málið frekar“
Ólafur Pétursson segir að Holl-
ustuvernd telji það brýnt að kanna
útbreiðslu PCB-mengunar hérlend-
is.
Sýni sem tekin voru í fyrra við
Neskaupstað og Fáskrúðsfjörð úr
kræklingi og seti og rannsökuð
voru hjá háskólanum í Kiel sýndu
að töluvert magn af PCB var þar
að finna. Af þessum sökum var
fólk varað við að leggja sér til
munns krækling úr fjörunum við
þessa firði.
Vitað er að á öskuhaugunum við
Neskaupstað og Búðir höfðu þéttar
og spennar með PCB verið urðaðir.
Til að gefa hugmynd um magn
hauga varðar er um 70 þúsund
rúmmetra af jarðvegi að ræða og
kostnaðurinn við verkið því um 14
milljarðar króna. Þetta sæi hver
maður að væri óraunhæft.
Hvað PCB mengunina í Sunda-
höfn varðar segir ðlafur Pétursson
að ekki sé vitað um umfang hennar
en Hollustuvernd telur það tölu-
vert. í þeim sýnum sem tekin hafa
verið hefur magn PCB hins vegar
verið undir þeim mörkum sem
reglugerðin segir til um, eða 0,2%,
og hefur það hamlað því að áfram-
haldandi rannsóknir fari fram þar
sem reglur hafa ekki verið brotnar.
Auk þess hefur ekki fengist á hreint
hverjum beri að standa straum af
kostnaði við áframhaldandi rann-
sóknir. í þeim hnút er málið nú.
Mengun af völdum bifreiða
stigvaxandi
Samkvæmt upplýsingum frá Sig-
urbjörgu Gísladóttur, sem annast
loftmengunarmælingar fyrir Holl-
ustuvernd, hefur mengun af völdum
útblásturs bifreiða farið stigvaxandi
á undanförnum árum í Reykjavík.
Það er ekki erfitt að sjá tengsl
þessa og hinnar miklu aukningar á
innflutningi bifreiða á sama tíma.
Loftmengun af þessum sökum er
nú, við ákveðin veðurfarsskilyrði,
orðin síst minni eða meiri í
Reykjavík en erlendum borgum sem
hafa sama umferðarþunga. Gögn
sem Sigurbjörg styðst við eru reglu-
legar mælingar á ryk- og blýmeng-
un í borginni. Engar heildarmæling-
ar á útblástursmengun frá bifreið-
um, þar með mælingar á hættuleg-
um efnum eins og köfnunarefnisox-
íðum og köfnunarefnissamböndum,
hafa farið fram um fjölda ára. Stór-
iega hefur dregið úr blýmengun í
kjölfar þess að farið var að selja
blýlaust bensín en annað gildir um
rykmengunina, þ.e. sótið í útblæstri
bifreiða. „Frá því við hófum reglu-
legar mælingar fyrir tæpum fjórum
árum óx rykmengunin um 40%
fyrstu árin,“ segir Sigurbjörg. „í
fyrra dró hinsvegar úr henni en þar
kom einkum til hagstæð veðurskil-
yrðj eins og mikil úrkoma.“
Á þessu ári verða gerðar mæling-
ar á mengun frá útblæstri bifreiða
í Reykjavík á vegum eiturefna-
nefndar heilbrigðisráðuneytisins.
Þorkell Jóhannesson prófessor, sem
veitir nefndinni forstöðu, segir að
11
þetta verði endurtekningar á mæl-
ingum sem hann og Hörður Þormar
gerðu 1977. Eiturefnanefnd hefur
nýlega áskotnast nýr tækjabúnaður
sem gerir þeim kleift að vinna þess-
ar mæiingar af mun meiri ná-
kvæmni en hægt var 1977. Þá mun
nefndin einnig vinna að rannsókn-
um á PCB-mengun um allt land og
að sögn Þorkels nota hinn nýja
tækjabúnað til að leita að PCB efn-
um sem eru sérstaklega varasöm.
Skortur á samræmdri
yfirstjórn
Það sem einkum hefur háð þátt-
töku íslendinga í alþjóðlegu sam-
starfi á vettvangi umhverfismála,
þar með talið mengunai'varna, er
skortur á samræmdri yfirstjórn
þessara mála hingað til. Meðal ann-
ars hefur verið kvartað undan þessu
af samstarfsaðilum íslands innan
hinna'Norðurlandanna. Umhverfis-
mál hafa aðallega heyrt undir fimm
ráðuneyti hingað tih Menntamála-
ráðuneytið hefur haft umsjón með
náttúruvernd, heilbrigðisráðuneytið
hefur haft mengunarvarnir á sinni
könnu, félagsmálaráðuneytið skipu-
lagsmál, iðnaðarráðuneytið hefur
annast stóriðjuna og samgöngu-
ráðuneytið mengun í sjó í gegnum
Siglingamálastofnun.
Ólafur Pétursson segir að það sé
orðið brýnt að sameina yfirstjórn
þessara mála á einn stað, bæði til
að nýta sem best þá þekkingu sem
tii staðar er innanlands svo og til
að koma í veg fyrir tvíverknað. Þá
segir þann mikilvægt vegna þátt-
töku íslendinga í alþjóðlegu sam-
starfi á þessum vettvangi að einn
aðili haldi um yfirstjórnina. „Það
hefur háð okkur verulega í alþjóð-
legum samskiptum, hve þátttaka
okkar hefur verið ómarkviss og til-
viljanakennd,“ segir Ólafur. „Á
vettvangi Norðurlanda nna hefur
þetta komið út eins og að alger ring-
ulreið ríki hérlendis í þessum mála-
flokki.“
Ný Iöggjöf og nýtt
ráðuneyti
Sem fyrr greinir tók ný mengun-
arvarnalöggjöf gildi um áramótin.
- Sum ákvæði hennar eru þverbrotin
víða um land. Sem dæmi má nefna
ákvæði 4.5.7: „Grófhreinsa skal allt
skólp, sem leitt er í sjó.“ Eða ákvæði
6.1.1: „Bannað er að skilja eftir,
flytja eða geyma úrgang á þann
hátt, að valdið geti skaða eða lýtum
á umhverf inu. Þetta gildir jafnt um
smærri sem stærri hluti, svo sem
bílflök, skipsskrokka o.sv.frv."
Það sem hér að framan greinir
eru nokkur af þeim málum sem
nýtt umhverfismálaráðuneyti mun
fá til meðhöndlunar er það verður
formlega stofnað í næsta mánuði.
Júlíus Sólnes, væntanlegur um-
hverfismálaráðherra, segir að hann
hafi að undanförnu verið að kynna
sér stöðu mála eftir föngum.
Júlíus segir að brýnustu verkefn-
in sem framundan eru hjá hinu
nýja ráðuneyti vera að skipuleggja
starfsemina. Ráðuneytið muni ekki
telja meir en 8-10 manns og sé
ætlunin að það verði deildaskipt og
sjái um að dreifa verkefnum til
þeirra stofnana sem til staðar eru
og hafa haft þessi mál á sinni
könnu.
Hvað einstakar breytingar varð-
ar má nefna að Júlíus vill að komið
verði á fót „Umhverfisstofnun" ut-
an ráðuneytisins en undir yfirstjórn
þess. Um yrði að ræða sjálfstæða
stofnun sem tæki yfir verksvið
Náttúruvemdarráðs. Sett verði sér-
stök löggjöf um umhverfisvernd og
starfsemi Veiðimálastjóra aukin
þannig að hún nái yfir öll villt dýr
þar með talið hreindýr svo dæmi
séu tekin.
Hreint land — fagurt land? Þótt
þetta gamalkunna slagorð sé enn
að nokkru leyti í fullu gildi þarf
meira til en nýja mengunarvarna-
löggjöf og nýtt umhverfisráðuneyti
til að taka af því spurningamerkið.
Hreinleiki íslenskrar náttúru er ekki
sjálfgef ið mál eins og dæmin sanna.