Morgunblaðið - 06.10.1990, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 1990
13
Málum blandið
Fáein orð um námsgögn og stofnun
eftírHeimi Pálsson
Undanfarnar vikur hafa geisað á
síðum dagblaða einkennilegar um-
ræður um námsbækur og bókaút-
gáfu. Allt upphófst það vegna nið-
urstöðu umboðsmanns Alþingis um
ókeypis kennslugögn fyrir grunn-
skólanemendur. Var að vonum að
fjölmiðlum þætti matur í ef unnt
væri að etja saman tveim stórveld-
um eins og ráðuneyti menntamála
og umboðsmanni Alþingis sjálfs.
Er ekki hugmynd þess sem hér rit-
ar að blanda sér í þá deilu. Hins
vegar hefur það gerst að farið er
að hræra saman mjög óskyldum
málum í þessum gauragangi öllum.
Annars vegar er það spurningin um
gjaldtöku eða ekki af nemendum
eða foreldrum þeirra, hins vegar
einokunaraðstaða ríkisútgáfunnar
Námsgagnastofnunar til að fram-
leiða námsbækur og námsgögn. Það
er ánægjulegt að málsmetandi fólk
láti sig þetta efni miklu varða en
ég sé mig knúinn til að hóa í lætin,
því mér þykir lítt af setningi slegið.
Svanhildur Kaaber, formaður
Kennarasambands íslands, átti
skýra og skilmerkilega gi-ein í
Morgunblaðinu 20. september
síðastliðinn og þar sem öll megin-
atriði málflutningsins koma fram í
þeirri grein leyfi ég mér að beina
athyglinni að henni en leiði hjá mér
það-sem aðrir hafa verið að endur-
taka.
Svanhildur bendir réttilega á að
það sé jafnréttismál að allir grunn-
skólanemendur sitji við sama borð
og þar er ég henni hjartanlega sam-
mála. En síðan skilur leiðir.
Næst víkur formaður Kennara-
sambandsins málinu að Náms-
gagnastofnun og segir svo: „Við
Islendingar erum svo lánsamir að
hér er það lagaskylda Námsgagna-
stofnunar að „sjá grunnskólum fyr-
ir sem bestum og fullkomnustum
náms- og kennslugögnum sem eru
í samræmi við uppeldis- og kennslu-
fræðileg markmið laga um grunn-
skóla og aðalnámskrár“ eins og
segir í lögum um stofnunina. I
þessu efni stöndum við feti fram-
ar en nágrannaþjóðir okkar, sem
við berum okkur gjarnan saman
við, enda víðast hvar annars stað-
ar hafður sá háttur á að náms-
bækur eru gefnar út af einkafor-
!ögum.“ (Leturbreyting HP). Þetta
þykir mér sannast sagna furðuleg
staðhæfing.
Um lánsemi einokunar
í fyrsta lagi hélt ég að menn
teldu einokun og miðstýringu ekki
lengur til helstu gæfumerkja í sam-
félögum. Eða hví skyldi annars þró-
unin hafa orðið sú í þeim grannlönd-
um „sem við berum okkur gjarnan
samanvið" að menn hafa horfið frá
ríkisútgáfu en i staðinn verið að
prófa sig áfram með ýmiskonar
eftirlit með námsgögnum. Og
hvernig skyldi standa á því að kenn-
arar og námsefnishöfundar í
Svíþjóð hafa marglýst áhyggjum
sinum um þessar mundir, þegar tvö
stærstu námsbókaforlögin (Liber
og ESSELTE) eru að verða eitt?
Ótti starfssystkina Svanhildar
Kaaber í Svíþjóð stafar einfaldlega
af því að þau óttast að einokunarað-
staða á markaðnum geri námsefni
fábreyttara en ella. Við Norður-
landabúar byggjum fjölhyggjusam-
félög þar sem ekki er skylda að
öllum sýnist eitt. Þvert á móti: Við
ræktum sjálfstæði einstaklinganna
í hugsun og hegðun. Það hlýtur að
vera ósk og krafa kennarasamtak-
anna að námsefnisframboð endur-
spegli einmitt þá ræktun. Annars
eru þau á einkennlegum vegum.
Framleiðsla og mat
I öðru lagi er fjarri því að vera
sjálfgefið samhengi milli þess að
löggjafinn leggi Námsgagnastofn-
un þær skyldur á herðar sem Svan-
hildur vísar til og hins að henni sé
fengið alræðisvald. Flestir heim-
spekingar myndu einmitt telja
þessu öfugt farið: að það sé glæfra-
legj; að fela sömu stofnun að meta
og framleiða. Geti menn raunveru-
lega komið sér saman um mat á
námsgögnum hlyti því að vera best
komið hjá öðrum aðila en þeim sem
býr námsgögnin til. Um þetta grein-
ir jafnvel talsmenn markaðshyggj-
unnar og ríkisforsjárinnar ekki
lengur á. Skaparinn var að vísu fær
um að meta sjálfur að það ssem
hann gjörði var harla gott. En
mennirnir hafa lengi verið varaðir
við því að telja sig jafnframa hon-
um.
í þessu sambandi mega menn
ekki gleyma því að Námsgagna-
stofnun er ekki aðeins að framleiða
námsgögn, hún hefur einnig úrslita-
áhrif á innkaup skólanna á náms-
gögnum. Hún annast þannig fram-
leiðslu, gæðaeftirlit og innkaup. Það
er öldungis sama hversu margt
öndvegisfólk er starfandi við Náms-
gagnastofnun, það er ósanngjarnt
og kannski siðlítið að setja menn í
þessa aðstöðu.
Fróðleg bók
Um svonalagað sjálfsmat og
fleira^hefur reyndar nýlega verið
skrifuð merkileg bók. Hún heitir
Den skjulte litteraturen, en bok
om læreboker, og höfundurinn Egil
Borre Johnsen (Universitetsforlag-
et 1989). Hann er norskur móður-
málskennari og einn helsti sérfræð-
ingur á Norðurlöndum um náms-
bókagerð. Hefur bók- hans, sem
fjallar um norskar kennslubækur,
vakið mjög mikla athygli. Egil
Borre íjallar rækilega um það
námsbókaeftirlit sem ríkt hefur í
Noregi. Þótt það hafi vissulega
þann kost fram yfir íslenska kerfið
að það er sjálfstæð stofnun (nefnd)
sem metur efnið, verður afleiðingin
samt sú að dómi höfundar að allar
nýjungar eigi geysierfitt uppdrátt-
ar, íhaldssemin sitji í fyrirrúmi og
standi smám saman í vegi fyrir
eðlilegri skólaþróun. Hann leiðir að
því gild rök að hefðin muni ávallt
látin stýra, menn segi sem svo:
„Við vitum hvað kennararnir vilja.
Það er tilgangslaust að framleiða
annarskonar námsefni." Þannig er
sjálfvirkt hjakkað í sama farinu,
bækurnar verða fátæklegar í anda
og framsetningu, allt verður eins
og valið í raun ekkert.
Þessa bók hvet ég alla til að lesa
áður en þeir Iáta eftir sér að kveða
upp jafnákveðna dóma og fram
koma í blaðaskrifum um náms-
gagnagerð um þessar mundir.
Goðsagnir um hagkvæmni
Næst víkur Svanhildur Kaaber
að faglegu eftirliti Námsgagna-
stofnunar með námsefninu og síðan
að verðlagningu námsbóka. Hún
.kemst að snöfurmannlegum niður-
stöðum og segir: „Þegar þessar töl-
ur eru bornar saman við almennt
verð á bókum er augljóst hversu
miklu hagkvæmari útgáfa náms-
bóka er á vegum Námsgagnastofn-
unar en á almennum markaði ...
Þá má ekki gleymast að námsbóka-
útgáfa á almennum markaði hefur
til þessa ekki verið undir fonnlegu
eftirliti hvað varðar kennslufræði
og samræmi við aðalnámskrá
grunnskóla eða námskrár einstakra
kennslugreina...“
Og nú hlýt ég að spyrja: Hvað
er eiginlega að gerast? Hvaða bóka-
verð er formaður Kennarasam-
Krossfestíng Súsönnu
eftír Valgerði Báru
Guðmundsdóttur
Einu sinni áður hefi ég skrifað
um leiklist, þá gekk yfir mig. Nú
er ég aftur í þeirri aðstððu, að geta
ekki þagað. Yfir mig gekk, þegar
ég las nú Morgunblaðið í fyrradag,
ég æstist dálítið við Pétur Einars-
son, svolítið meira við Guðrúnu, sem
ekki einu sinni hafði séð sýninguna
og nú var mælirinn fullur, með grein
Karls Ágústs Úlfssonar. — Syning-
in er „Örfá sæti laus“ í Gamla Biói
þessa dagana.
Æ, æ, ég segi alveg satt, ég
hlakkaði til að njóta kvöldsins,
ræddi við mann og ættingja hvað
það hlyti að vera gott fyrir hrukk-
urnar að fá að hlæja. Það varð nú
eitthvað annað, ekki var þó „timb-
urmönnunum“ (sbr. grein Guðrún-
ar) til að dreifa, staðreyndin var sú
að ég skemmti mér ekki. Þrátt fyr-
ir ágæta frammistöðu ýmissa leik-
ara, sem samt afsakaði ekki sýning-
una, í mínum huga, þá varð það
eina sem mig langaði að segja við
vini mína í leikhléi, var „enginn af
höfundunum hafa lesið þetta gamla,
— Nýju fötin keisarans". Kunn-
ingjakona mín átti svar við þessu.
Hún sagði: „Elskan, hvar hefurðu
verið, hefurðu ekkert heyrt um
ólæsið í skólum?"
Sannarlega get ég ekki þegjandi
fylgst með þessari krossfestingu
Súsönnu, hún heldur fram skoðun-
um sem ég hlýt að samsinna, að
vísu hef ég ekki hlustað á talað orð
drukkin á Sögu. Það er mér að
kenna, ég var svo fullorðin þegar
ég fýrst smakkaði vín, en ég skil
alveg hvað hún er að reyna að
segja. Eg held, eftir þau skipti sem
ég hef smakkað vín, þá hefði ég
undir áhrifum áfengis, staðið upp
og öskrað, einkanlega yfír þeirri
eyðslusemi á leikurum, sem að
mínum dómi voru freklega misnot-
aðir þarna og gáfnarfarslega ofboð-
ið.
Já að mínum dómi var sýningin
frekar sorgleg en hlægileg og sann-
arlega er mér sama, leikhúsgesti
sem langar til að skemmta mér,
sama um þijátíu ára starfsemi leik-
húsmanna, sem starfa við þessa
sýningu, sbr. Morgunblaðsgrein
Karls Ágústs Úlfssonar í íyrradag.
Staðreyndin er að ég skemmti mér
ekki, ég trúi að ástæðan sé að höf-
undar skemmi leikara, fremur en
leikarar skemmi handrit, ég ræð
ekki um leikstjórn á þessari sýn-
ingu, mér finnst það ekki við hæfi.
Höfundur er leikhúsgestur.
Valgerður Bára Guðmundsdóttir
„Sannarlega get ég
ekki þegjandi fylgst
með þessari krossfest-
ingu Súsönnu, hún
heldur fram skoðunum
sem ég hlýt að sam-
sinna.“
„Það er ánægjulegt að
málsmetandi fólk láti
sig þetta efni miklu
varða en ég sé mig knú-
inn til að hóa í lætin,
því mér þykir lítt af
setningi slegið.“
bandsins að bera saman eða biðja
menn að bera saman? Er það verð
smáheftanna sem nemendur fá í
grunnskólanum annars vegar og
verð 200 síðna kennslubóka fyrir
framhaldsskóla hins vegar? Er það
verð bóka sem gefnar eru út í full-
kominni áhættu útgefandans ann-
ars vegar og hins vegar bækur sem
gefnar eru út af stofnun sem sjálf
getur ákveðið hvað er keypt — jafn-
vel handa heilum árgöngum í skól-
unum? Er verið að bera saman ann-
ars vegar bækur sem gefnar eru
út fyrir námsgreinar þar sem
100—200 nemendur eru árlega og
hins vegar bækur sem gefnar eru
út í 4.000 eintökum og öll seld í
einu? Og ein spurning enn: Er allur
fastakostnaður Námsgagnastofn-
unar reiknaður með í bókaverðið,
eins og verður að gera í öllum sjálf-
stæðum bókaforlögum?
Og hvernig stendur á því að
Námsgagnastofnun hefur tvö ár í
röð efnt til útboða meðal einkafor-
laganna til þess að fá bækur á
hagkvæmu verði til dreifingar? Mér
hefur verið sagt að þar hafi verið
keyptar bækur miklu ódýrari en
Námsgagnastofrfun hefði talið
mögulegt að framleiða þær. Klúðrið
sem menn lentu í við útboðið nú
síðast kemur því máli ekkert við.
Faglegt mat
Formaður Kennarasambandsins
talar um að námsgagnaframleiðsla
á almennum markaði hafi ekki ver-
ið undir formlegu eftirliti. Hins veg-
ar sé þar allt í sómanum um fram-
leiðslu Námsgagnastofnunar. Eftir-
lit Námsgagnastofnunar með eigin
framleiðslu er nákvæmlega eins og
hjá öðrum forlögum: Það er innra
eftirlit. Allir bókaútgefendur, sem
ég þekki til, leita ráða og leiðbein-
inga hjá kennurum og öðrum sér-
fræðingum í námsefnisgerð. Þeir
eru hins vegar fáir. Og ég get nefnt
dæmi sem sýna að ekki hefur verið
leitað til sérfræðinga í fræðigrein-
um um eftirlit með námsefni sem
Námsgagnastofnun hefur gefið út.
Eg tel það hins vegar ekki eiga
erindi hér og nú. En ég leyfi mér
að staðhæfa að stofnuninni sé í
reynd gert ókleift að láta faglegt
mat ráða ferðinni. Það er óskyn-
samlegt að taka áhættu ef menn
ráða sjálfir markaðnum. Þá segja
allar hagkvæmnikröfur að skyn-
samlegast sé að velja hefðbundnu
leiðirnar. Svo einfalt er nú það.
Umkvartanir kennara
Formaður Kennarasambands ís-
lands hlýtur að hafa spurt sig í
þessu efni hvernig á því standi að
svo mörg starfssystkin hennar sem
raun ber vitni kvarta undan fá-
breyttu námsefnisframboði. Eina
skýring hennar er greinilega sú að
Námsgagnastofnun fái of lítið fjár-
magn. Þetta er laukrétt niðurstaða
ef menn aðhyllast einokunarkenn-
ingarnar. Annars ér hún röng. Mið-
stýringin gefur ekki færi á þeirri
fjölbreytni sem samfélagsgerðin
krefst. Sá sem þetta ritar vantreyst-
ir kennurum ekki til að velja besta
námsefnið ef þeir eiga um eitthvað
að velja. En hann vantreystir öllum
stofnunum til sjálfsgagnrýni.
Lokaorð
Vonandi eiga umræður um náms-
efnisgerð og námsbókaútgáfu eftir
að verða að fijóum samræðum. Það
gerist ekki meðan óskyldum málum
er blandað eins og gert hefur verið
í haust. Við formaður Kennarasam-
bandsins eru t.d. áreiðanlega sam-
mála um að Námsgagnastofnun
þurfi að stórefla sem innkaupa-
stofnun fyrir skólana þannig að öll
börn eigi völ á ókeypis námsefni
og kennarar hafi um eitthvað að
velja í starfí sínu. Við erum líka
áreiðanlega sammála um að
kennslugagnamiðstöð þurfi að efla
enn, þó svo þar hafi verið lyft
grettistökum á síðustu árum. Við
erum hins vegar eins og er ekki
sammála um lánsemi einokunarfyr-
irkomulagsins.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Morgunblaðið/Líney Sigurðardóttir
Daníel Árnason, fráfarandi sveitarstjóri, býður Reinhard Reynisson
velkominn til starfa og afhendir honum lyklavöldin.
Þórshöfn;
Sveitarstjóraskipti
Þórshöfn.
NÝR sveitarstjóri hefur verið ráðinn til starfa á Þórshöfn og tekur
hann við starfinu af Daníe! Árnasyni. Nýi sveitarstjórinn heitir Rein-
hard Reynisson og var áður sveitarstjóri í Reykhólahreppi. Aðspurð-
ur sagði Reinhard, að honum litist vel á staðinn hér og mun hann
flytjast hingað með fjölskyldu sína von bráðar.
skrúfað lappirnar undan hestunum
og sent sér.
Akureyringar fá nú frá okkur
dugandi starfskraft og mikinn
hestamann. Daníel mun starfa hjá
Vátryggingafélagi íslands og óska
Þórshafnarbúar honum velfarnaðar
í nýju starfi, með þökk fyrir störf
hans hér.
- L.S.
Daníel Árnason flytur til Akur-
eyrar með sína fjölskyldu eftir fjög-
urra ára farsælt starf sem sveitar-
stjóri hér. Hann reyndist vinsæll
og dugandi í sínu starfi og er því
eftirsjá að honum. Hestamenn
missa héðan góðan liðsmann, þar
sem Daníel er, einkum munu þeir
sakna hans úr járningunum. Sagði
Daníel, að hestamenn gætu e.t.v.