Morgunblaðið - 09.10.1990, Blaðsíða 14

14______________MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 1990_
Fangelsi - Maimréttindi
eftir Sigurgeir
Jónsson
í Morgunblaðinu 29. sept. 1990
birtist frétt um það að umboðsmað-
ur Alþingis hafi ákveðið að koma
á framfæri við dómsmálaráðherra
og Alþingi þeirri ábendingu að sam-
ræma þurfi ákvæði íslenskra laga
um agaviðurlög í fangelsum ákvæð-
um Mannréttindasáttmála Evrópu.
I fréttinni kemur fram að umboðs-
maður telji að ákvörðun fangelsis-
yfirvalda að láta fanga sæta ein-
angrun samkvæmt fyrirmælum 26.
gr. laga nr. 48/1988 um agaviður-
lög samrýmist ekki ákvæðum 5. gr.
Mannréttindasáttmáia Evrópu, að
minnsta kosti ekki ef slík ákvörð-
un lengir í raun refsitíma þann,
sem ákveðinn hefur verið í dómi
(leturbr. mín).
Síðar í greininni er það haft eft-
ir fangelsismálastjóra, að „fangels-
ismálayfirvöld“ hafi vakið athygli
dómsmálaráðherra á því laga-
ákvæði sem umboðsmaður Alþingis
víkur að í áliti sínu. Er síðan bent
á grein Davíðs Þórs Björgvinssonar
í Morgunblaðinu um sama efni.
Jafnframt er það haft eftir fangels-
ismálastjóra að nauðsynlegt sé, að
umboðsmaður „láti kné fylgja
kviði“! að því er virðist gagnvart
Alþingi um að það fari eftir áliti
hans um úrbætur.
Út af þessari frétt í blaðinu og
því sem haft er eftir fangelsismála-
stjóra leyfi ég mér í aliri hógværð
að minna á tvær blaðagreinar sem
ég ritaði um þessi vafasömu laga-
ákvæði, sem þá lágu fyrir Alþingi
í frumvarpsformi, en sú fyrri birtist
í Morgunblaðinu 29. október 1987
og hin síðari í sama blaði 16. apr.
1988.
I fyrri greininni fjallaði ég aðal-
lega um aðra breytingu á fyrri fang-
elsislögum en þá sem fréttin í Morg-
unblaðinu 29. sept: sl. fjallaði um,
en greinin endaði svo: „En auk
þess eru á frumvarpinu ýmsir aðrir
gallar bæði að formi og efni, sem
ég tel ekki ástæðu til þess að þreyta
menn á að svo stöddu þar sem ég
vænti þess eindregið að frumvarpið
í sinni núverandi mynd verði lagt í
skúffu. Fari hinsvegar svo, að frum-
varpið verði aftur lagt fram á Al-
þingi, mun ég reyna að gera alþjóð
grein fyrir öðrum göllum þess frá
mínum sjónarhóli. Það sem þar
vegur þyngst eru ýmis ákvæði
um réttarstöðu fanga gagnvart
fangelsisyfirvöldum, sem ég tel
ekki í samræmi við nútímavið-
horf, svo skort á ákvæðum, sem
tryggi rétt fanga til þess að geta
leitað til dómstóla ef þeir telja á
sér brotið.
Aðalatriðið er þó það, að hafist
verði handa um framkvæmdir í
fangelsismálum, framkvæmdir sem
geri kleifan þann aðskilnað fanga
sem hindrað geti eftir því sem unnt
er, að menn læri í fangelsinu verri
ósiði en þá sem leiddu til fangavist-
arinnar. Sá blettur sem fangelsis-
málin eru á okkar velferðarríki
verður ekki afmáður með nýjum
fangelsislögum á 10-15 ára fresti,
heldur aðeins með því að veita fé
til þess að reisa viðeigandi stofnan-
ir og til þess að launa nægilegan
og hæfan starfskraft til þess að
sinna nauðsynlegum aðskilnaði
fanga og uppeldi þeirra sem ein-
hver von er um.“
I síðari greininni fjallaði ég um
ýmis atriði í frumvarpinu en kaflinn
um það sem hin nýbirta Morgun-
blaðsfrétt fjailaði aðallega um var
svohljóðandi: „7) Um 25. og 26.
gr. Þessar greinar veita fangelsis-
yfirvöldum nánast ótakmarkaðan
rétt til þess að einangra fanga, t.d.
a) „vegna öryggis ríkisins“, b)
.. .„vegna yfirvofandi hættu sem
lífi eða heilbrigði hans er búin“, c)
....hætta er á að fangi valdi meiri-
háttar eignaspjöllum ... svo og til
að koma í veg fyrir strok“ og d)
„Þá má einangra fanga til að koma
í veg fyrir að hann hvetji aðra til
að bijóta reglur fangelsis og hindra
að fangi taki þátt í að útvega sér
eða öðrum áfengi, önnur vímuefni
eða lyf. Fanga má sömuleiðis að-
greina frá öðrum til að afstýra því
að hann beiti aðra fanga yfirgangi
«
Einangrun samkvæmt 26. gr.
(agabrot) getur lengt refsitíma
manns um þriðjung eftir ákvörðun
fangelsisstjórnar og allt að helming
ef fangelsismálastofnun samþykkir.
Eg sé ekki í frumvarpinu neitt
ákvæði sem geri fanga kleift að
leita ásjár dómstóla ef honum finnst
á sér brotið að þessu leyti. Maður
sem dæmdur er til 6 mánaða fang-
elsis getur þurft að afplána 9 mán-
uði, þar af 3 í einangrun, ef hann
hegðar sér illa í afplánun, eða ef
fangavörðum finnst hann hegða
sér illa. Einhvernveginn hljómar
það illa í eyrum íslendinga, að yfir-
völdin svipti menn frelsi í lengri
tíma en einn sólarhring eða fram-
lengi refsivist fólks, sem dómstólar
hafa ákvarðað refsingu á.
Það eru fleiri atriði, og þá líklega
lítilvægari, sem ástæða gæti verið
að fara orðum um, en ég læt hér
Sigurgeir Jónsson
„Tel ég framlagningu
og samþykkt frum-
varpsins um fangelsi og
fangavist hafa verið
aðgerð í þeim tilgangi
að slá ryki í augu al-
mennings.“
staðar numið í bili. Aðaiatriðið er
það í mínum augum að þetta frum-
varp er ónothæft. Það verður aðeins
til trafala að hafa það sem gi-unn
til að byggja á, þó að við samningu
frumvarps til fangelsislaga ásamt
breytingum á öðrum lögum, sem
af því myndi leiða, mætti nota ein-
stakar greinar óbreyttar eða lítið
breyttar.
Eg ætla ekki að skora á einn eða
neinn í þessu sambandi en það er
auðmjúk beiðni mín til alþingis-
manna, að þetta mál verði lagt
til hliðar þangað til ríkisvaldið hef-
ur vilja til þess að veita miklum
ijármunum í það að koma fangelsis-
málum okkar í það horf sem hæfir
þjóð sem vill teljast siðmenntuð
undir lok tuttugustu aldarinnar.
Ein lagasetningin enn, jafnvel
þótt sæmileg væri, verður ekkert
annað en Pílatusarþvottur, sem
ekki þvær þann blett af þjóðfélagi
okkar sem fangelsismálin eru.“
Frumvarpið fór síðan í gegn um
báðar deildir Alþingis, samþykkt
samhljóða í báðum deildum. Þá var
nú ekki ágreiningurinn.
Væntanlega hafa alþingismenn
fengið lögfræðilegar upplýsingar
sem þeir hafa talið svo góðar og
öruggar, að ekki þyrfti að taka til-
lit til auðmjúkrar beiðni minnar
um að athuga málið betur áður en
afgreitt yrði. Svo mikið er víst, að
Vernd lagði blessun sína yfir frum-
varpið.Þótti mér þá sá höggva er
hlífa skyldi, enda gafst ég, er svo
var komið, upp á því að reyna með
skrifum eða á annan hátt að hafa
áhrif á niðurstöðu.
Að síðustu leyfi ég mér að halda
því fram, að það megi furðu gegna
að leita þurfi til Strassborgar til
þess að fá hrundið úr íslenskri lög-
gjöf ákvæðum á borð við 26. gr.
fangelsislaga, svo víðs fjarri eru þau
ákvæði skilningi almennings á réttu
og röngu og því hver mörk verði
ekki farið út fyrir í réttarríkinu.
Höfundur erfv.
hæstaréttardómari.
Hættum ríkistryggðum einka-
rekstri í heilbrigðiskerfinu
eftirHörð Bergmann
Við erum sífellt að fá fleiri sönnur
á því hve slæmar afleiðingar það
hefur að iáta ríkið borga reikningana
frá einkareknum læknisstofum. Nú
er að byrja siagur um það hvort ein-
hveijar hömlur eiga að verða á ár-
vissri aukningu útgjalda til þessa
rekstrar eða ekki. Tvöhundruð sér-
fræðingar hafa sagt upp samningn-
um skv. frétt í Morgunblaðinu 29.
september. Orsökin er óánægja með
að þurfa að veita Tryggingastofnun
afslátt _að því er segir í fréttinni.
Högni Óskarsson, formaður Lækna-
félags Reykjavíkur, gat sama dag í
útvarpsfrétt um óánægju með mat
á kostnaðarliðum.
Óánægjan minnir á að mikið vill
meira. Hún stafar ef af er gáð af
því að skv. núgildandi samningi
verða sérfræðingar með einkarekst-
ur að gefa Tryggingastofnun 10%
afslátt af reikningum sem fara yfir
tæp 450 þúsund á mánuði. Og 30%
af þeirri upphæð sem kann að fara
yfir 560 þúsund. Þetta gildir um þá
sem hafa reksturinn að aðalstarfi.
Það er deiit með tveimur í þessa
tölur hjá þeim sem hafa reksturinn
að aukastarfi. Þeir geta haft allt að
225.000 kr. fyrir aukavinnuna sína
án þess að til afsláttar komi. Upp-
hæðin breytist í samræmi við verð
á svokallaðri einingu.
Þegar samið var um þennan af-
slátt í árslok 1988 voru ábyrgir
stjórnmálamenn orðnir hræddir við
veldisvöxtinn sem var hlaupinn í
útgjöld ríkissjóðs vegna læknisstarfa
á einkastofum. Þau höfðu tvöfaldast
að raungildi á fimm árum. Ekki var
kunnugt um neinar sérstakar breyt-
ingar á heilsufari þjóðarinnar á þeim
tíma né heldur dró úr öðrum kostn-
aði innan heilbrigðiskerfisins. Með
afsláttarfyrirkomulaginu átti að
reyna að gæta almannahagsmuna
og stöðva þróun sem fyrirsjáanlegt
var að endaði með ósköpum: Sífellt
meira af því fé sem tiltækt yrði til
heilbrigðisþjónustu mundi ef ekki
yrði að gert fara í einkareknar sér-
fræðingastofur og apótekara með
einkaleyfi. Ekki mundi það bæta hag
frumheilsugæslu og sjúkrahúsa sem
enginn vill leggja niður eða draga
úr vegna ofvaxtar í annarri þjónustu
innan kerfisins.
Afsláttarfyrirkomulagið virtist
ætla að skila þeim árangri að koma
jafnvægi á. Finnur Ingólfsson, að-
stoðarmaður heilbrigisráðherra,
upplýsti á málþingi um heilbrigðis-
mál 15. sept. sl. að tekist hefði að
hemja nokkuð útgjöld til sérfræð-
ingaþjónustunnar 1989 og í ár. Fyr-
ir lægi að reyna að hemja lyljakostn-
aðinn.
Menn höfðu því ástæðu til að
ætla að skynsamleg skipting fjár-
veitinga til heilbrigðiskerfisins væri
framundan. Þörfin er augljós. Þjóð,
sem verður að byggja afkomu sína
á ofveiddum fiskistofnum og fimm
lélegum þorskárgöngum þeirra á
meðal, verður heldur betur að yfir-
vega hvert fækkandi krónum er
veitt. Og hafði að því, er virtist sætt
sig við að stöðva kaup- og verðhækk-
anir um skeið. Þangað til ljóst varð
laugardaginn 29. sept. að svo var
ekki. Fólk í flokki þeirra tekjuhæstu
var ekki ánægt. Sérfræðingar í
lækningum með einkarekstur vildu
meira úr sameiginlegum sjóði lands-
manna.
Fáránleiki kerfisins
Þetta hlýtur að kreijast róttæks
endurmats á því hvort réttiætanlegt
er að halda áfram að láta ríkið borga
þessa þjónustu með þeim hætti sem
verið hefur, þ.e. reikningana frá
verktökum sem vinna læknisverk í
ákvæðisvinnu skv. umsaminni gjald-
skrá. Fáránleika kerfisins má draga
saman þannig:
1) Það leiðir til oflækninga. Verk-
takinn vill gera sem mest á sem
skemmstum tíma og ákveður sjálfur
hvað það er. Því fleiri endurkomur
og aðgerðir því betra!
2) Kerfið leiðir til þess að verk-
takinn reynir að hafa kostnaðarlið-
ina sem hæsta. Gjaldskráin, sem
samið hefur verið um við Trygginga-
stofnun, er svo há sem raun ber vitni
vegna þess að kostnaður telst 50%.
Þetta nær engri átt. Sérfræðingarn-
ir, sem senda mánaðarlega frá sér
reikninga til Tryggingastofnunar
uppá hálfa milljón eða svo hafa ekki
250.000.- kr. í mánaðarlegan kostn-
að. Þeir sem leigja herbergi hjá apó-
tekurum hafa t.d. afar lága húsa-
leigu og almennt hefur leiga fyrir
atvinnuhúsnæði lækkað. Og kostn-
aðurinn getur ekki verið tvöfalt
meiri en hjá þeim sem senda frá sér
helmingi lægri reikninga. Húsaleiga
er að líkindum sú sama og óveruleg-
ur munur á símakostnaði og þeim
hluta af launum afgreiðslustúlku
sem hver og einn greiðir. Einka-
rekstur sem leitast við að hafa kostn-
aðarliði sem hæsta og gerir þá að
samningsatriði við ríkið á ekki rétt
á sér.
.Ólafur Mixa, yfirlæknir heilsu-
gæslustöðvarinnar við Álftamýri,
lýsti oflækningkerfinu með eftir-
minniíegum hætti í grein í Morgun-
blaðinu 8. febr. sl. „Og vill nú helst
hver sérgreinalæknir verða sérstök
stjórnstöð til að skutla sjúklingum
uppí sfna prívat hringrás innanum
víddir lækningageimsins.“ Matthías
Halldórsson, settur aðstoðarland-
læknir, tók á áumefndu málþingi
dæmi af því hvað gerist þegar hags-
munir verktakanna fá að ráða óheft-
ir innan heilbrigðisþjónustu: Hál-
skirtlar eru teknir fimm sinnum oft-
ar úr börnum í Bandaríkjunum en í
Noregi og leg er tekið -sjö sinnum
oftar úr konum yfír sextugu í Banda-
ríkjunum en þar. I úttekt, sem gerð
var á heilbrigðiskerfinu og þróun
þess á vegum framkvæmdanefndar
um framtíðarkönnun segir: „í
Bandaríkjunum er einkarekstur
Hörður Bergmann
„Frekari útgjöld ríkis-
sjóðs vegna ofnotkunar
á einkarekinni sér-
fræðiþjónustu ber að
stöðva sem fyrst.“
ríkjandi skipulag og hvergi er eytt
meira til heilbrigðisþjónustu en þar.
Oflækningar eru þar þekktar á
mörgum sviðum." (Gróandi þjóðlíf,
Rvík. 1986, bls. 145.)
Réttlát kerfisbreyting
Það ætti að vera þjóðinni fagnað-
arefni að samningum sem byggja á
umræddu fyrirkomulagi hefur verið
sagt lausum. Það er engin ástæða
til að endurnýja þá. Frekari útgjöld
ríkissjóðs vegna ofnotkunar á einka-
rekinni sérfræðiþjónustu ber að
stöðva sem fyrst. Á heilsugæslu-
stöðvum úti á landi endar innan við
2% af heimsóknum íbúa hinna
dreifðu byggða með tilvísun til sér-
fræðings. Á Reykjavíkursvæðinu
mun hins vegar meirihluti þeirra sem
sækja til læknis fara beint til sér-
fræðings og þar eru þeir margfalt
fleiri hlutfallslega en nokkurs staðar
annarS í veröldinni. Borgarlæknir
og heimilislæknar hafa gagnrýnt
þessa þróun harðlega og um ástand-
ið segir Guðjón Magnússon, þáver-
andi aðstoðarlæknir, í viðtali við
Tímann 20.1. 1989: „Það er mjög
slæmt hvernig þessi þróun hefur
orðið í heilsugæslunni í Reykjavík.
Sérfræðingar hafa í raun stéttarfé-
lög lækna á valdi sínu í krafti fjölda
síns. Þeir eru að höfðatölu mun fleiri
en heimilislæknar og stjórna lækna-
samtökunum."
En hvað um þá fáu sem þurfa í
raun að fara til sérfræðings í byggð-
arlagi sem hefur byggt upp lögboðna
heilsugæslu? Hvernig á að tryggja
að allir geti notið með viðeigandi
hætti þeirrar heilbrigðisþjónustu
sem ráð eru á hveiju sinni? Við þurf-
um nýtt réttlátt kerfi sem ekki leið-
ir til sóunar á almannafé.
Margt vinnst með því að allir, sem
sækja til sérfræðings, greiði reikn-
inginn að fullu og sjái hver verðlagn-
ingin er. Það eykur t.d. kostnaðarvit-
und semfull þörf er á. Trygginga-
stofnun gæti síðan endurgreitt
reikningana eftir því sem tekjur við-
komandi gefa tilefni til. T.d. alveg
fyrir þá sem hafa tekjur undir skatt-
leysismörkum og að nokkru fyrir þá
sem hafa tekjur undir 100.000.- kr.
Með slíku fyrirkomulagi mundu
heimsóknir til sérfræðinga fljótlega
falla í svipað horf á Reykjavíkur-
svæðinu og annars staðar á landinu.
Offramboð á sérfræðiþjónustu á
fijálsum markaði mundi lækka taxt-
ana til að laða að skjólstæðinga og
sérgreinalæknarnir myndu leitast
við að draga úr kostnaði en ekki
blása hann út eins og gerist með
ríkisgreiðslunum. Þegar upp er stað-
ið getum við haft hér heilbrigðara
og skilvirkara heilbrigðiskerfi en nú
er rekið.
Höfundur er kennari og
rithöfundur.