Morgunblaðið - 09.10.1990, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 1990
Afmæliskveðja:
Halldór Finnur Klem
ensson, Dýrastöðum
„Bóndi er bústólpi, bú er landstólpi,
því skal hann virður vel.“
(Jónas Hallgrímsson)
Þessi orð listaskáldsins góða vildi
ég gjaman gera að mínum, einkan-
lega á þessum degi, og finnst þau
raunar engan eiga betur við en föð-
ur minn, Halldór á Dýrastöðum, sem
nú er allt í einu orðinn áttræður
maður, eiginlega án þess maður
tæki eftir því að hann eltist. Svo
stutt fínnst mér umliðið, síðan ég
var smákrakki, sem elti hann eftir
mætti, bæði úti og inni á æskuheim-
ili mínu. Mér fannst óhugsandi að
hann pabbi yrði nokkurn tímann
gamall. Enginn er eldri en honum
fínnst hann vera, segir máltækið
og þeir, sem eru ungir í anda og
unna lífínu í kringum sig, eins og
hann, eru nærtækt dæmi um sann-
indi þess.
Faðir minn fæddist á Dýrastöðum
9. október 1910, þar hefur hann
alið allan sinn aldur. Afí og amma,
Klemens Jónsson frá Neðri Munda-
dal í Miðdölum og Kristín Þorvarð-
ardóttir frá Leikskálum í Haukadal,
komu suður í Norðurárdal 1908
vestan úr Dölum, þar sem erfítt var
orðið að fá jarðnæði, og margir
Dalamenn gerðust Borgfírðingar af
þeim sökum.
Böm þeirra urðu 5 talsins. Elstur
var Finnur, bóndi á Hóli í Norður-
árdal, sem þau komu með ungbarn
að vestan. Hann lést á síðasta ári.
Þá er Ásgerður, sem lengi hefur
búið í Reykjavík og unnið ýmis
störf, Halldór, faðir minn, Kristinn
Þorvarður, sem langa ævi, hefur
fengist við smíðar og allt leikur í
höndunum á, og yngst er Guðrún,
sem einnig hefur búið í Reykjavík
um árabil. Öll áttu þessi systkini
góðar gáfur, sem þó var ekkert ver-
ið að flíka í tíma og ótíma, einnig
voru þau og eru dugnaðarfólk hið
mesta, enda þurfti þess með. Dýra-
staðasystkinin unnu heimili foreidra
sinna fram á fullorðinsár, svo sem
alsiða var til sveita, meðan manns-
höndin innti af höndum alla þá
vinnu, sem nú er unnin með vélar-
afli og þróuðum tækjabúnaði. Böm-
in okkar horfa á okkur stóreygð og
spytja: Varst þú til í gamla daga,
mamma? þegar rifjaðar eru upp
minningar um þessa horfnu búskap-
arhætti. Þeim þykir eflaust við vera
mestu fomgripir, sem munum tíma
tvenna í þessum skilningi.
í þá daga var heyskapur iðulega
sóttur upp til Ijalla og ómælt erfíði
á sig lagt að ná saman þeim hey-
feng, sem þurfti fyrir búsmalann.
Faðir minn mun fljótt hafa gert sér
grein fyrir því, að framtíðin bjó í
rækturi og stækkun túns og engja.
Hann stúndaði nám við Bændaskól-
ann á Hvánneyri í tvo vetur og lauk
þaðan búfræðiprófí 1936. Það vega-
nesti varð' honum giftudijúgt og
stuðlaði aðjvelgengni í því lífsstarfí,
sem hann kaus sér. Ekki lagði hann
stund á frekara nám, þótt hann
hefði áreiðanlega staðið sig vel við
það. Sérstaklega hafði hann og hef-
ur enn mikinn áhuga á grasafræði
og greiningu plantna. Ef ekki var
verið í heyskap á sunnudögum gaf
hann sér alltaf tíma til að fara með
okkur systkinin í göngutúr, eins og
við kölluðum það. Þá var hann
óþreytandi að fræða okkur og kenna
um allt það úr náttúmnnar ríki, sem
á vegi varð. Þetta mat hann meira
en að hvíla sig eftir erfíði vikunnar,
þótt svo sannarlega væri honum
ekki vanþörf á því, og fýrir þessar
sunnudagsferðir á ég honum ósegj-
anlega margt að þakka og bý að
þeim enn.
Eftir andlát föðurömmu minnar
1946 brá afi minn búi, pabbi keypti
Dýrastaðina og hóf búskap. Ekki
er nú gott að maðurinn sé einn, og
ungi bóndinn réð til sín ráðskonu
úr Reykjavík.
Ráðskonan ílentist, það var hún
móðir mín, Áslaug Þorsteinsdóttir,
sem nú var komin til sögunnar, og
víst er um það að hennar starf var
mikið, eins og margar bóndakonur
í sveit hafa á sjálfum sér reynt. Hún
hafði með sér drengi sína tvo, hálf-
bræður mína, og eftir því sem fram
liðu stundir, fjölgaði bömunum. Við
erum fjögur alsystkini á lífi, en eina
dóttur misstu þau mjög unga. Það
var og er okkur öllum sárt, sem
hana munum, enda þótt vitað væri
að henni var ekki lífvænt. I hennar
tilfelli var ekki hægt að hjálpa þá,
þótt nú sé læknisfræðin komin
lengra, sem betur fer. Að öðru leyti
skiptust á skin og skúrir í lífi for-
eldra minna, eins og gengur, en því
fer nú betur, að manneskjunni er
gefíð að geta gleymt því, sem miður
fer en muna hitt.
Ég á margar myndir af pabba í
hugskoti mínu. Ein er t.d. af honum
að slá með hestasláttuvél og tveim
hestum fyrir. Hrossagauksungar
eru að vappa í óslægjunni, hann
stöðvar hestana og lætur mig þjarga
greyjunum undan fptum þeirra. Þá
eru ótaldar allar stundimar, sem við
áttum saman við lambféð um sauð-
burðinn og hann var ótrúlega hand-
laginn, þótt handstór væri með af-
brigðum, að koma lambi á spena
og hlú að þessu nýfædda lífi og
móðurinni.
‘Einu dagamir, sem ég man eftir
að væru dálítið „stressandi" eins og
nútíminn ber sér í munn, vom dag-
ar smalamennsku, aftekningar eða
réttardagar á haustin. Þá var nú
einboðið að standa sig í stykkinu,
því þetta voru einu dagarnir sem
annars dagfarsprúðir menn gátu
orðið alvitlausir og það eiginlega
út af engu.
Núna er nýliðinn leitardagur, svo
bjartur og fagur að ekki er hægt
að hugsa sér betra veður til þess
arna, þótt pantað hefði verið með
fyrirvara hjá himnaföðurnum. Ég
varð vitni að því, að pabbi, sem nú
er að sjálfsögðu hættur að hlaupa
upp í Sátudal, eins og hann átti svo
létt með áður fyrr, óskaði sér þess
heitast að vera kominn upp á fjall
að smala. Hann átti líka eðlilega
skýringu á því að leitarmönnum
seinkaði fram úr hófí. Veðrið væri
svo gott og loftið tært, að smalarn-
ir fengju sig ekki til að. yfirgefa
afréttinn, sagði hann og fannst ekk-
ert í heimi eðlilegra en það.
Núna er rúmur áratugur liðinn
síðan foreldrar mínir hættu búskap
og bróðir minn og mágkona tóku
við. Er til meiri lífsgæfa en sú, að
sjá afkomendur sína halda áfram
af miklum myndarskap því verki,
sem maður hefur lagt í alla krafta
sína og alla sál sína?
Mér fínnst að Halldór á Dýrastöð-
um hafí verið fæddur til að verða
bóndi og öllu kviku leið vel í höndum
hans og umsjá. Það er gæfa að eiga
hann að föður og ekki er honum
síður sýnt um að hæna að sér böm,
bæði skyld og óskyld. Barnabörnin
geta nú best borið um það, hve allt-
af var gott fyrir lítinn anga að koma
til ömmu og afa, fá að sofa í
„millinu" og heyra sögu, sem hann
er ólatur við að láta eftir afkomend-
um sínum. Enn minnist ég gamalla
daga, þegar þetta er skrifað. Á
kvöldin áður fyrr var það vandi
hans að lesa upphátt fyrir okkur
ljóð og láta okkur velja, efst til
vinstri eða neðst til hægri, og alltaf
var spennandi að vita, hvaða stað
maður lenti á.
Síðari árin hefur hann dálítið
lagst í ferðalög, ef hægt er að segja
sem svo um mann, sem aldrei gaf
sér tóm frá störfum sínum til þess
arna.
Það er heilt ævintýri að ferðast
um okkar fagra land með svona
fullorðnum manni og fínna þann lif-
andi áhuga, sem hann hefur á öllu,
sem fyrir augu ber. Því miður hefur
móðir mín ekki getað fylgst með
honum sakir heilsubrésts, en hann
ferðast þá aftur í huganum sömu
leiðir heimkominn með hjálp korta
og handbóka, og þá nýtur hún góðs
af.
Þann skugga ber nú á þessu
merku tímamót að móðir mín liggur
í sjúkrahúsi og gerir að verkum að
hann ætlar að dvelja að heiman á
afmælisdaginn.
Góði pabbi minn, við óskum þér
hjartanlega til hamingju með daginn
og þökkum þér alla góðu samveruna
og allt sem þú hefur gefíð okkur
af sjálfum þér með því að vera sá
sem þú ert. Guð gefi mömmu bata
og ykkur báðum' alla daga góða.
í nafni barna ykkur, tengdabarna
og bamabama.
Kristín
Afmæliskveðja:
Guðmundur Runólfs
son, útgerðarmaður
Guðmundur Runólfsson útgerðar-
maður í Gmndarfirði er sjötugur í
dag. Þegar Grundarfjörður er
nefndur kemur Guðmundur einatt
upp í hugann svo samgróinn er
hann staðnum og í raun holdi klætt
skjaldarmerki þessa byggðarlags,
sem hann ber fyrir btjósti umfram
flest ef ekki allt annað.
Um haustið 1952 þegar undirrit-
aður var níu ára fluttu foreldrar
mínir frá Þórshöfn til Grundarfjarð-
ar þar sem föður mínum var falið
starf framkvæmdastjóra í fyrirtæki
Sig. Ágústssonar alþingismanns.
Þeir Guðmundur störfuðu saman í
þessu fyrirtæki og tókst með þeim
og fjölskyldum þeirra góð vinátta
sem báðir njóta enn í dag.
Mér varð snemma ljóst að sam-
ferðamennirnir báru mesta virðingu
fyrir nokkrum ungum og harðdræg-
um skipstjórum, sem sóttu sjóinn
af miklum dugnaði. í þessum hópi
voru þeir Bjöm Ásgeirsson, Hinrik
Elbergsson og þéir frændur Soffan-
ías Cecilsson og Guðmundur Run-
ólfsson. Þetta voru arftakar þeirra
Párs á Hömrum og Finns á Spjör,
svo vel máttu þeir duga til þess að
standa undir þeim vonum og vænt-
ingum sem við þá voru bundnar.
Sigurjón í Bár var þá enn í fullu
fjöri og svo flskinn að sagt var að
ef þrír fískar fyndust í Breiðafirði
ætti hann tvo vísa. Mikil keppni og
harðdrægni var á milli þessara sjó-
sóknara og spöruðu þeir sig í engu,
eins og títt er um kappsfulla menn.
En í vertíðarlok urðu þeir sáttir að
kalla og tóku að útbúa sig á síldina
fyrir norðan og slagurinn hófst á ný.
Guðmundur er borinn og barn-
fæddur Grundfirðingur og ólst upp
í flæðarmálinu í mikilli fátækt,
næstum að segja örbirgð eins og
hann hefur sjálfur svo oft rifjað
upp. Hann var eins og þorpið að
taka fyrstu skrefín lítill og aflvana,
en þeim óx ásmegin með hvetju
árinu sem leið. Ugglaust hefur eng-
um komið til hugar þá að drengur-
inn í Götuhúsi ætti eftir að verða
byggðarlagi sínu sá aflgjafi sem
hann síðar varð. Óhætt er að full-
yrða að enginn einn maður hafi
komið jafn víða við og lagt gjörva
hönd á uppbyggingu atvinnulífs í
'Grundarfírði eins og Guðmundur
Runólfsson. Hann hefur að auki
verið prímus mótor í öllu félags-
starfí og hrókur alls fagnaðar í
góðra vina hópi. Það er út af fyrir
sig efni í heila bók og verðugt verk-
efni að setja á þrykk þátt Guðmund-
ar í þróun og nýsköpun atvinnulífs-
ins og ekki gerlegt að koma því til
skila í stuttri afmæliskveðju.
Guðmundur er að eðlisfari svo
mikill einstaklingshyggjumaður að
fyrr eða síðar hlaut að reka að því
að hann setti á legg einkarekstur.
Þótt ekki væri mulið undir hann
ungan tókst honum árið 1947, sak-
ir dugnaðar og óbifanlegrar trúar á
mátt sinn og megin, ásamt vinum
sínum að kaupa fyrsta bátinn. Þetta
var 39 tonna eikarbátur svokallaður
Landssmiðjubátur og bar hann föð-
urnafn Guðmundar eins og flest
hans skip. Næsti Runólfur var
byggður í Noregi 1960 og hinn
þriðji í skipasmíðastöðinni Stálvík
árið 1975. 011 hafa þessi skip verið
hinar mestu happafleytur í öllum
skilningi og borið ómæld verðmæti
að landi í Grundarfirði í gegnum
tíðina.
Þegar Guðmundur hóf undirbún-
ing á smíði skuttogarans var ég
starfandi sveitarstjóri í Grundarfírði
og reyndi því eins og ég gat að
styðja hann í þeirri ætlan að gera
út frá Grundarfirði fyrsta skuttog-
arann á Breiðafirði. Þá lágu allar
leiðir suður til Rómar ekki síður en
nú ef menn ætluðu að leiða til lykta
hin stærri mál. Guðmundur sýndi í
þessu framfaramáli ótrúlega seiglu,
hörku og útsjónarsemi og hafði sitt
fram svo sem vænta mátti, enda er
vilji allt sem þarf.
Það var þjóðhátíðarstemmning í
Grundarfirði þegar tekið var með
fögnuði á móti þessu glæsta skipi,
sem átti eftir að renna styrkum stoð-
um undir öflugt og þróttmikið at-
vinnulíf á staðnum. Atvinnuleysi
sem hafði verið landlægt á haustin
hvarf eins og dögg fyrir sólu og
hefur ekki gert vart við sig síðan.
Þótt nokkur aldursmunur sé á
okkur Guðmundi urðum við snemma
góðir vinir og svo er enn. Það er
þó fjarri lagi að við höfum alltaf
verið sammála frekar en aðrir bestu
vinir hans.
Mér eru minnisstæð hvatskeytis-
leg orðaskipti við Guðmund þegar
við hæfí þótti og ekki var það allt
slétt og felít, aldeilis ekki. Guð-
mundur er vissulega mjög mótaður
af umhverfi sínu, sem er í senn
hrikalegt og ægifagurt. Þegar sunn-
anrokin eru sterkust hlífa þau engu
og hljóta að setja mark sitt á og
herða hvern þann sem fyrir verður.
En aftur á móti þegar best er og
blíðast er hvergi á jörðu að finna
fegurri reit. Það er ómögulegt annað
en að slík fegurð laði fram það besta
sem býr í hvetjum manni. Guðmund-
ur er stór í sniðum og smámunasemi
er eitur í hans beinum og hann hik-
ar ekki við að ganga fyrir hvers
manns dyr og segja honum sannleik-
ann, en það er stutt í ljúfmennskuna
og hann er barngóður með eindæm-
um. í seinni tíð hefur Guðmundur
látið sér mjög annt um gamla fólkið
og notar hvert tækifæri sem gefst
til þess að lífga upp á tilveruna hjá
því eins og honum einum er lagið.
Guðmundur er góður og gegn sjálf-
stæðismaður og hefur enda gegnt
ýmsum trúnaðarstörfum á þeim
vettvangi. Hann er fyrst og fremst
einstaklingshyggjumaður og heldur
því mikið upp á Lúðvík Jósepsson
og Skúla á Sandi. Hann þykir rek-
ast heldur illa í flokki og á það til
að vera heldur sjálfstæðari en þægi-
legt er. Á þessu hafa ýmsir flokks-
broddar og skrokksjóður fengið að
kenna því það er ekki á allra færi
að átta sig á því að. Guðmundur er
eins og skáldið í Holti kvað: „alltaf
á verði og ögn til hliðar við aðra
menn“. Hann á það til eins og lúðan
að synda ýmist með svörtu hliðina
upp eða þá hvítu og aldrei að vita
hvenær honum hentar að velta sér.
Guðmundur er ekkert sérlega
snokinn yfir því að þurfa að sitja á
fundum undir lærðum ræðum
embættis- og stjórnmálamanna.
Enda verða þeir, eins og séra Árni
Þórarinsson segir, svo ankannalegir
þegar þeir líta upp úr þessum skjöl-
um sínum og horfa út í lífið. Guð-
mundur Runólfsson veðjar gjarnan
á réttan hest og hann er lukkunnar
pamflll í einkalífínu. Hann er vel
giftur og á stóra og myndarlega
fjölskyldu. Þegar hann var ungur
maður réðst hann til vinnumennsku
í Helgafellssveit þar sem heitir á
Gríshóli. Þegar þetta var stóð hugur
Guðmundar mjög til búskapar og
vildi hann verða vel fjáreigandi af
gangandi fé eins og dugnaður hans
stóð til.
Á þessum árum kynntist Guð-
mundur konuefninu Ingibjörgu
Kristjánsdóttir heimasætu á Þing-
völlum í sömu sveit. Inga er frábær
kona og engri lík. Þau byggðu sér
heimili í Grundarfirði af miklum
myndarskap þar sem gestrisni er
viðbrugðið. Inga er glaðvær kona
og á dijúgan þátt í góðu gengi bónda
síns og er hans besti ráðunautur.
Guðmundur er vel meðvitaður um
þessar staðreyndir og á hátindi skip-
stjóraferils síns, þegar síldin var og
hét, reisti hann konu sinni hvíta
húsið á Grundargötu 18 í þakklæt-
is- og virðingarskyni. Guðmundur
og Inga eiga eina dóttur og sjö syni.
Þau hafa öll stofnað heimili í Grund-
arfirði af fírna myndarskap eins og
þau eiga kyn til og látið muna um
sig í plássinu.
Það er enginn hvunndags við-
burður að kynnast fjölskyldu sem
er jafn stór og jafn samhent.
Við Þórunn sendum ykkur Guð-
mundi og Ingu hamingjuóskir á
þessum heiðursdegi og þökkum
langa vináttu. Á góðum degi þegar
jökullinn ber við himin er maður
óðar kominn vestur því hugurinn
ber mann hálfa leið. Þá er gott að
vita af vinum í varpa og það er ein-
lægt tilhlökkunarefni að gleðjast í
góðra vina hópi. Á þessum erfíðu
tímum og dapra stjórnarfari er gott
til þess að vita að „Guð lét fögur
vínber vaxa, vildi gleðja dapran
heim.“
Árni M. Emilsson
Fyrirlest-
ur um sorg
SAMTöK um Sorg og sorgarvið-
brögð beita sér fyrir eftirfarandi
fyrirlestrum í vetur:
9. október- „Sorg og sorgarvið-
brögð“. Fyrirlesari sr. Bragi Skúla-
son. 6. nóvember- „Krabbamein og
missir“. Fyrirlesari Sigurður Árna-
son, læknir. 4. desember- „Missir á
slysstað". Fyrirlesari sr. Birgir Ás-
geirsson. 8. janúar- „Missir á með-
göngu“. Fyrirlesari Arnar Hauksson,
læknir til aðstoðar Kristín Tómas-
dóttir, yfírljósmóðir. 5. febrúar-
„Áhrif missis á fjölskylduna". Fyrir-
lesari Nanna Sigurðardóttir, félags-
ráðgjafi. 5. mars- „Afbrigðileg sorg-
arviðbrögð". Fyrirlesari Högni
Óskarsson, geðlæknir. 2. apríl-
„Kistulagning, útför, greftrun". Fyr-
irlesari Einar Jónsson, útfararstjóri.
7. maí- „Missir við skilnað". Fyrirles-
ari sr. Þorvaldur Karl Helgason.
Allir þessir fyrirlestrar hefjast kl.
20.30. Ennfremur verður boðið upp
á helgamámskeið í október og nóv-
ember. Allar samverur okkar eru í
Safnaðarheimilinu Laugarneskirkju.
(Fréttatilkynning)