Morgunblaðið - 30.01.1991, Blaðsíða 32

32_________________MORGUNBLAÐID MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 19,91_
Aðild að EB fyrir aldamót
eftir Birgi Árnason
Á síðasta ári komu þingflokkar
allra stjórnmálaflokkanna sér saman
um stefnuyfirlýsingu þar sem segir
að aðild íslendinga að Evrópubanda-
laginu sé ekki á dagskrá. Það er
talandi dæmi um þann skort á fram-
sýni og djörfung sem nú setur svip
á þingheim að þessi stefna var ekki
fyrr komin á blað en hún var orðin
úrrelt.
Aðild að EB er á dagskrá
Auðvitað er aðild íslendinga að
^ Evrópubandalaginu á dagskrá þótt
þingmenn þori ekki að horfast í augu
við það og vilji ekki við neitt slíkt
kannast. Samkvæmt ítrekuðum
skoðanakönnunum er meirihluti Is-
lendinga hlynntur aðild að Evrópu-
bandalaginu og þeir vita vel um
hvað málið snýst. Það er ekkert
annað en lítilsvirðing í garð íslend-
inga að gera lítið úr niðurstöðum
þessara kannana. Mér er minnis-
stætt samtal sem ég átti við son
minn fimmtán ára, sem sennilega
er talsvert víðförull eftir aldri, um
hátíðirnar. Hann sagði blátt áfram:
„Ég fæ gæsahúð af tilhugsuninni
um það að við verðum ekki aðilar
að Evrópubandalaginu í framtíð-
inni.“
Samstarfsþjóðirnar í EFTA
Sívaxandi líkur eru á því að sam-
starfsþjóðir íslendinga í EFTA —
Austurríkismenn, Finnar, Norð-
menn, Svíar og Svisslendingar —
verði allar búnar að sækja um aðild
að Evrópubandalaginu innan fárra
ára. íslendingar eiga um tvo kosti
að velja: Að fylgja samstarfsþjóðun-
um í EFTA inn í Evrópubandalagið
síðar á þessum áratug eða sigla sinn
sjó.
Heimska að hætti Hávamála
Skoðum fyrst síðari kostinn. Fyrst
verður að hafa í huga að því fer fjarri
að han feli í sér óbreytt ástand.
Hann felur í sér að íslendingar
muni í vaxandi mæli einangrast frá
þeim þjóðum sem þeir hafa á liðnum
árum haft nánust stjórnmálaleg,
menningarleg og efnahagsleg tengsl
við á sama tíma og þessar þjóðir
efla með sér alhliða samstarf á vett-
vangi Evrópubandalagsins. I banda-
laginu verður ekki eingöngu íjallað
um efnahagsmál heldur jöfnum
höndum um mennta- og menningar-
mál, umhverfismál, öryggismál
o.s.frv. íslendingar munu að stórum
hlut fara á mis við þetta samstarf
kjósi þeir að standa utan Evrópu-
bandalagsins. Sú hugmynd er í besta
falli hlægileg, að nánara samstarf
við þjóðir Norður-Ameríku og Asíu
geti að einhveiju leyti komið í stað-
inn fyrir þau bönd sem nú tengja
íslendinga við nágrannaþjóðirnar í
Evrópu. Einangrunarhyggjan sem
heltekið hefur ýmsa af helstu stjórn-
málamönnum á Islandi á ekkert
skylt við það að standa vörð um sjálf-
stæðið. Hún er heimska að hætti
Hávamála..
Ávinningnr af aðild
Ávinningurinn af aðild að Evrópu-
bandalaginu liggur í þátttöku í þeirri
nýsköpun Evrópu sern nú fer fram.
Hann er vissulega af efnahagslegum
toga en ekki síður menningarlegum
og stjórnmálalegum. Ég nefni sem
dæmi að aðgangur íslenskra ung-
menna að menntastofnunum í ríkj-
um bandalagsins yrði mun greiðari
en hann er nú. Ékki er heldur úr
vegi að nefna að Evrópubandalagið
getur gert að veruleika þá von um
varanlegan frið í álfunni sem glæðst
hefur á undanförnum misserum því
fátt gerir menn fráhverfari vopna-
skaki og stríðsbrölti en arðvænleg
verslun og viðskipti.
Mótbárur
Andstæðingar aðildar íslendinga
að Evrópubandaiaginu þafa einkum
sett þrennt fyrir sig. í fyrsta lagi
telja þeir að sjálfstæði þjóðarinnar
stafi hætta af valdaafsali til banda-
lagsins, í öðru lagi að íslendingar
verði þar áhrifalausir og í þriðja lagi
að ekki verði unnt að tryggja fisk-
veiðihagsmuni þjóðarinnar innan
Evrópubandalagsins.
Fyrstu mótbárunni vil ég svara
með spurningu: Þykjast Islendingar
vera sjálfstæðari en t.d. Belgar,
Danir, Hollendingar og írar? Mér
þætti fróðlegt að vita í hvetju þetta
aukna sjálfstæði íslendinga ætti að
vera fólgið.
Það er hinn mesti misskilningur
að íslendingar verði áhrifalausir inn-
an Evrópubandalagsins. Þvert á
móti myndu áhrif þeirra þar verða
langtum meiri en mannljöldi í
landinu gæfu tilefni tii ef virt væri
Birgir Árnason
„ Einangrunarhyggj an
sem heltekið hefur
ýmsa af helstu stjórn-
málamönnum á Islandi
á ekkert skylt við það
að standa vörð um sjálf-
stæðið. Hún er heimska
að hætti Hávamála.“
sú grundvallarregla að atkvæði allra
teldu jafnt. Með aðild að Evrópu-
bandalaginu væru íslendingar í að-
stöðu til þess að koma sjónarmiðum
sínum á framfæri þar sem það skipt-
ir ntáii.
Því hefur verið haldið að þjóðinni,
að fyrir aðild að Evrópubandalaginu
þyrfti hún að veita því sem næst
óheftan aðgang að fiskimiðunum
umhverfis landið, þar sem fyrir að-
gang að mörkuðum verði að koma
aðgangur að auðlindum. Ég álít
þetta vera bábilju eina. Það hefur
einfaldlega aldrei á það reynt í samn-
ingum við bandalagið hvort það er
reiðubúið til að viðurkenna óskorað-
an yfirráðarétt Islendinga yfir fiski-
miðunum umhverfis landið. Þetta er
verkefni sem þarf að ganga í. Mér
segir svo hugur að það sé ekki óleys-
anlegt því grundvallarregla hinnar
sameiginlegu fiskveiðistefnu Evr-
ópubandalagsins er að þeir sem
byggt hafa lífsafkomu sína á nýtingu
ákveðinna fiskimiða hafi framvegis
að þeim forgang.
Aðild fyrir aldamót
Kosningabaráttan í vor mun ef
að líkum lætur að miklu leyti snúast
um meiningarlaust karp um það
hvetjum sé að þakka að verðbólgan
er minni en verið hefur um árabil.
Minna verður um það fjallað að þjóð-
artekjur hafa ekkert aukist í fjögur
ár og að dauflega horfi til framtíðar
að óbreyttu. Fyrir mér snúast kosn-
ingarnar því að mestu um það hvort
menn eru með eða á móti framt-
íðinni. Ég kýs aðild að Evrópubanda-
laginu fyrir aldamót.
Höfundur er hagfræðingur hjá
EFTA í Genf og gefur kostá sér
í prófkjöri Alþýðuflokksins í
Reykjavík fyrir konmndi
kosningar.
FORVARNIK
-SPARNAÐUR
Forvarnirog
aftur forvamir
eftir Valgerði
Gunnarsdóttur
Við mótun stefnu í heilbrigðismál-
um næstu árin er eitt brýnasta verk-
efnið að efla forvarnir gegn sjúk-
dómum. Forvarnarstarf er skammt
á veg komið hjá okkur íslendingum
nema á afmörkuðum sviðum heil-
brigðiskerfisins eins og t.d. við
mæðra- og ungbarnaeftirlit. For-
varnir eru miklu skemmra á veg
komnar hvað varðar álagssjúkdóma.
„ Álagssjúkdómar eins og bakveiki og
óþægindi frá hálsi og herðum eru
mjög útbreiddir hér og valda gífur-
legu fjárhagstjóni vegna tapaðra
vinnudaga og sjúkrakostnaðar. Því
hefur jafnvel verið slegið fram að
við töpum 900 milljónum á ári vegna
bakveiki. Ekki þori ég að fullyrða
um þessa upphæð en rannsókn sem
læknir og sjúkraþjálfari Vinnueftir-
lits ríkisins gerðu fyrir fáunt árum
leiddi í ijós margt athyglisvert um
útbreiðslu álagssjúkdóma. í rann-
sókninni var notað slembiúrtak fólks
á aldrinum 16-65 ára og ættu niður-
stöður hennar því að gefa góða vís-
bendingu um ástandið almennt. I
ljós kom að 8% kvennanna og 3%
karlanna voru óvinnufær lengur en
8 daga á undanliðnum 12 mánuðum
vegna óþæginda frá herðum eða
öxlum. Miklu stærri hópur hafði leit-
að til læknis eða sjúkraþjálfara
vegna svipaðra einkenna og þessi
óþægindi höfðu dregið úr virkni í
starfi hjá 26% kvennanna og 12%
karlanna síðustu 12 mánuðina. Það
er því augljóst að mjög háar ijárhæð-
ir tapast vegna álagssjúkdóma fyrir
utan þá mannlegu og félagslegu
þjáningu sem þetta veldur.
Stóran hluta af þessum vandamál-
um má fyrirbyggja með réttum að-
a gerðum. Þegar við sjúkraþjálfarar
erum að fræða skjólstæðinga okkar
um rétta líkamsbeitingu heyrum við
oft spurninguna: Hvers vegna í
ósköpunum er þetta ekki kennt í
skólum? Hjá okkur verður fátt um
svör önnur en þau að mest af íjár-
munum heilbrigðisþjónustunnar fari
til að meðhöndla sjúkdóma en ekki
«£ til að fyrirbyggja þá.
Sjúkraþjálfarar eru sérfræðingar
í stoð- og hreyfikerfi líkamans. Þessa
sérþekkingu sjúkraþjálfara þarf að
nýta í skólakerfinu. Hver einasti
skóli í landinu ætti að hafa greiðan
aðgang að ráðgjöf sjúkraþjálfara um
Iíkamsbeitingu, hönnun vinnuað-
stöðu og einnig um hreyfingu fyrir
þá nemendur sem gengur illa að
nýta sér venjulega íþróttakennslu.
Skólarnir eru vinnustaðir barna og
kennara. Til að gera þennan vinnu-
stað þannig úr garði að hann sé
ekki sjúkdómavaldandi eins og nú
er þarf: í fyrsta lagi að konta á ein-
setnum skóla, samfelldum skóladegi
og skólamáltíðum. Það verður að
tryggja börnunum gott atlæti og
öryggi með því að slíta ekki í sund-
ur vinnudag þeirra, láta þau njóta
öryggis skólans meðan foreldrarnir
eru að heiman og sjá til þess að þau
nærist vel. Þarna spila saman hinir
andlegu, líkamlegu og félagslegu
þættir heilbrigðis. Allt skipulag
náms og leiks, þ. á m. hreyfingar,
verður miklu auðveldara þegar skól-
arnir eru einsetnir. I raun og veru
þarf ekki meiri umræðu en þegar
hefur átt sér stað um nauðsyn þess-
ara atriða, nú þarf að fara að fram-
kvæma. I öðru lagi þarf að huga
að hönnun húsnæðis og innra og
ytra umhverfis skólanna. Börn hafa
aðrar þarfir en fullorðnir. Þau geta
ekki einbeitt sér eins lengi í einu og
fullorðnir og þurfa miklu meiri
hreyfingu.
Skólahúsnæði og skólalóð verða
að geta þjónað þessari hreyfiþörf ef
börnunum á að Iíða vel og vinnufrið-
ur að nást. Skólahúsgögn eru líka
mikilvægur þáttur í vinnuumhverfi
barnanna. Flestir skólar virðast að-
eins hafa eina til tvær mismunandi
stærðir af skólahúsgögnum þótt
framleiddar séu fjórar mismunandi
stærðir hér á landi. Engin fagleg
ráðgjöf er gefin um húsgögn í skól-
ana nema þá frá seljanda. Þó er
geysilegur munur á hæð nemenda
sem eiga að nota sömu stærð af
húsgögnum, meira að segja innan
sama árgangs. Skólahjúkrunarfræð-
ingar hafa upplýst að hæðarmunur
barna í sama bekk geti verið allt
að 43 cm. Vegna tvísetningar skóla
þurfa mismunandi árgangar að nota
sömu stofurnar og sömu húsgögnin
Valgerður Gunnarsdóttir
„Forvarnir kosta mikla
fjármuni í upphafi en
þeir peningar skila sér
margfalt aftur í sparn-
aði í heilbrigðiskerf-
inu.“
og þar getur hæðarmunur barna
verið allt að 64 cm. Hvernig á nú
að vera hægt að læra rétta líkams-
beitingu og tileinka sér góðar vinnu-
stellingar þegar svona er í pottinn
búið.
Um nokkurt skeið hefur verið til
heimild í lögum til að ráða sjúkra-
þjálfara við hvert heilsugæsluum-
dænti. Fyrir íjórum árum voru gerð-
ar tillögur unt starfssvið sjúkraþjálf-
ara í heilsugæslu, m.a. í skólum, en
þessat' tillögur hafa ekki verið notað-
ar og enginn sjúkraþjálfari hefur enn
verið ráðinn að heiísugæslustöð til
forvarnarstarfs. Við íslendingar get-
um verið stolt af heilbrigðiskerfi
okkar. En ráðamenn og almenningur
þurfa að gera sér grein fyrir því að
það þarf að fara að leggja breyttar
áherslur, meiri áherslu á forvarnar-
starfið og minni á tæknivædda með-
höndlun en nú er gert. Forvarnir
kosta mikla fjármuni í upphafi en
þeir peningar skila sér margfalt aft-
ur í sparnaði í heilbt'igðiskerfinu.
Höfundur er framkvæmdastjóri
sjúkraþjálfunar á Landspítalanum
og tekur þátt íprófkjöri
Alþýðuflokksins í Reykjavík.
eftir Ragnheiði
Davíðsdóttur
Fyrir skömmu sat ég sem oftar
við sjúkrabeð ungrar manneskju
sem örlögin höfðu leikið grátt úti í
hinum harða heimi untferðarinnar.
Fórnarlambið, sem að þessu sinni
var ungur maður, sagði mér með
kaldhæðni í röddinni að víst gæti
hann ekki kvartað yfir umönnun
samfélagsins eða að forlögin tóku í
taumana. Hann hafí notið hjúkrunar
og endurhæfingar um nokkurra ára
skeið auk þess sem hann fékk
greiddar örorkubætúr frá hinu opin-
bera. Með öðrum orðum: Þessi ungi
maður hafði kostað samfélagið tugi
milljóna eftir að hann varð svo
ógæfusamur að lenda í umferðar-
slysi. „Ég myndi glaður vilja vinna
hörðum höndum til þess að endur-
greiða þessa peninga ef ég bara
gæti,“ sagði hann jafnframt.
Þessi ungi maður er aðeins samn-
efnari fyrir fjölda ungmenna sem
vegna eigin dómgreindarleysis hefur
orðið undit' í lífinu. Hann er einn
þeirra sem slasaðist í umferðinni
tæplega tvítugur að aldri og bíðut'
þess aldrei bætur. En það eru ekki
aðeins fórnarlömb umferðarslys-
anna sem verða að sætta sig við
brostna drauma. Það gera líka allir
þeir sem ánetjast hafa vímuefnum
í hverri mynd sem þau birtast. Og
í flestum tilfellum er það ungt fólk
í blóma lífsins. Fólk sem svo gjarn-
an hefði viljað bregðast öðruvísi við
ef það aðeins hefði tækifæri til.
Og þar erum við komin að kjarna
málsins. Et' hugsanlegt að þessi
ungmenni væru öðruvísi á sig kom-
in ef þau hefðu fengið þá fræðslu
sem þau eiga rétt á: Þeirri spurn-
ingu er líklega aldrei hægt að svara
en hitt er borðleggjandi staðreynd
að það hefur sýnt sig að öflugar
forvarnir í umferðar- og fikniefna-
vandamálum skila sér í nýtari og
betri þjóðfélagsþegnum. Það er með
öðrum orðum þjóðhagslega hag-
kvæmt að auka forvarnir hér á
landi.
Eins og nú háttar er skammar-
lega litlum fjármunum varið til þess
Ragnheiður Davíðsdóttir
„Það hefur sýnt sig að
öflugar forvarnir í um-
ferðar- og fíkniefna-
vandamálum skila sér í
nýtari og betri þjóðfé-
lagsþegnum.“
að byt'gja brunninn áðut' en barnið
dettur í hann. En þegar skaðinn er
skeðut' er fátt sparað til þess að
gera þessu fólki lífið sem bærileg-
ast. Én það er dýrt að vera vitur
eftir á. Um það vitna tölur um kostn-
að samfélagsins vegna umferðar-
slysa sem skipta hundruðum millj-
óna. Væri ekki skynsamlegra að
nýta þó ekki væri nema brot af
þeim milljónum til þess að koma í
veg fyrir skaðann? Við höfum ein-
faldlega ekki efni á að missa fleiri
ungmenni úr umferð hins daglega
lífs — svo ekki sé talað um hinn
mannlega harmleik sem fylgir þvi
þegar ungt fólk leggur líf sitt í rúst.
Lykilorðið er því forvarnit' og aftur
forvarnir.
Höfundur er þátttakandi í
prófkjöri AlþýðuHokksins.