Morgunblaðið - 30.01.1991, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30.' JANÚÁR 1991
23i
Veiðigjald er réttlætis-
mál og eykur hagkvæmni
eftir Þorlák Helgason
í fyrsta skipti á þessari öld hefur
það gerst að fólk á landsbyggðinni
er jafnmargt í upphafi áratugar og
í lok hans. Á níunda áratugnum
fjölgaði íbúum á suðvesturhomi
landsins um 26.329, en utan þess -
svæðis stóð íbúatalan í stað, þar
sem fjölgun í 6 kjördæmum lands-
ins var aðeins um 339 manns.
Fiskvinnslan úr landi?
Byggðastofnun spáir því nú að
enn muni fækka á landsbyggðinni,
ef viðskipti með fisk verða á þann
veg sem spáð er í Evrópu. í greinar-
gerð stofnunarinnar segir að í
framhaldi af samningum íslands
við Evrópubandalagslöndin muni í
kjölfar aukins viðskiptafrelsis stöð-
ugt aukinn hluti sjávarfangs okkar
verða fluttur út óunninn til vinnslu
innan Evrópubandalagsins.
Samningarnir við EB munu
skapa stórkostlega möguleika og
alls ekki gefið að vinnslan verði
ekki einmitt meiri í framtíðinni hér
heima. í stað þess að flytja fískinn
út í heilum stykkjum verði til dæm-
is farið að flytja flök út. En það
breytir því ekki að fólki mun fækka
á landsbyggðinni. Færri þarf til að
vinna úr fiskinum.
Hvað er framundan?
Það er óhjákvæmilegt að gjör-
breyttu byggðamynstri verði gefinn
meiri gaumur í glímunni við við-
fangsefni morgundagsins. Sá vandi
sem steðjar mest að íslensku sam-
félagi tengist byggð jafnt á suð-
vesturhluta sem á landsbyggð.
Útgerð í landinu á eftir að breyt-
ast verulega á allra næstu árum.
Samningar okkar á vettvangi
EFTA við Evrópubandalagið geta
þá aðeins verið okkur hagstæðir
að við getum selt sjávarafurðir
okkar tollfijálst á Evrópumarkað.
En þá opnast stórkostleg leið fyrir
okkur.
Samningar okkar í Evrópumál-
um krefjast aukins viðskiptafrelsis
og undir það verðum við að vera
búin. Einn liður er að laga sjávarút-
veg að nútímalegri háttum og auka
réttlæti á því sviði.
14-15 milljarðar afhentar í ár
Þjóðin horfir ekki miklu lengur
upp á það óréttlæti sem viðgengst
er auðlindir eru afhentar fáeinum
aðilum ókeypis. í fyrra gekk afla-
kvóti á óveiddum þorski á um 45
krónur hvert kíló. Miðað við veiði-
heimildir í ár reiknast mér til að
bolfiskkvótinn verði 14-15 milljarð-
ar í verðmætum. Það er sú upphæð
sem þorri þjóðarinnar afhendir fá-
einum útgerðaraðilum.
Vissulega gengur hluti þessa
afia kaupum og sölum. í fyrra var
t.d. kvóti upp á 1.800 milljónir seld-
ar milli verstöðva.
Þj óðartekj ur of lágar
fyrir bragðið
Þjóðin nýtur ekki þessara tekna
og í ofanálag kemur svo að færa
má fyrir því rök að vegna óhag-
kvæmni í útgerð séu þjóðartekjur
miklu lægri en þær gætu verið.
Talað hefur verið um að fiskiskipa-
stóllinn sé 40-50% of stór. Sam-
kvæmt því er hver þorskur úr sjó
allt of dýr og af því sést að þjóðar-
tekjur rýrna stórlega.
Með samruna í útgerð má nýta
það fé til margvíslegrar uppbygg-
ingar í landinu öllu og renna styrk-
ari stoðum undir ríkisbúskapinn en
nú er. Talið hefur verið að sparnað-
urinn gæti numið um 4% af þjóðar-
framleiðslu, en það er svipuð upp-
hæð og sú sem þjóðin afhendir
útgerðinni á þessu ári (14-15 millj-
arðar króna).
Óhagræðið í sjávarútvegi sam-
svarar því að ríflega 200 þúsund
króna skattur yrði iagður á hveija
fjögurra manna fjölskyldu í
iandinu.
„ Alþingi getur ekki
gengið gegn sjálfsögð-
um vilja meirihluta
þjóðarinnar. Fiskurinn
í sjónum er sameiginleg
auðlind allra sam-
kvæmt landslögum.“
Er núverandi kvótakerfi
áfangi á leið?
Mörgum þykir núverandi kvóta-
kerfi vera áfangi á réttri leið. Allir
gera sér nú grein fyrir því að það
verði að stjórna aðgangi að fiski-
miðunum og kvótakerfið núverandi
hefur ýmsa kosti. Ef tekið yrði upp
gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum
myndu þau fyrirtæki sem ekki bera
sig væntanlega gefast upp, en með
kvótakerfinu má segja að þessi
fyrirtæki hafi tækifæri til að selja
kvóta frá sér til betur stæðra og
forða sér hugsanlega frá skelli.
Samkeppni í sjávarútveg
Samkeppni í þjóðfélaginu er eitt
þeirra hjóla sem hafa verið sðtt
undir þjóðarskútuna og fært okkur
sífellt batnandi lífskjör. í „undir-
stöðuatvinnuvegum“ þjóðarinnar,v
fiskveiðum og landbúnaði, hefur
þótt eðlilegra að beita öðrum og
úreltum aðferðum. Fyrir bragðið
hafa lífskjör rýrnað.
Fyrirtæki sem eru í samkeppni
verða að standa sig við eðlilegar
aðstæður. Þau verða að kaupa hrá-
efni og selja neytendum á verði sem
ekki ákvarðast af öðrum aðilanum.
Fijáls samkeppni hefur sína ann-
marka, en hún tryggir réttlæti þar
sem samkeppni verður hæglega
komið við.
í sjávarútvegi á íslandi hefur
þótt eðlilegt að framleiðandinn (út-
gerðarmaðurinn) geti gengið í auð-
lindina án þess að greiða fyrir hana.
í krafti hefðar hefur viðkomandi
getað sótt sjó án þess að þurfa að
greiða fyrir vöruna sem hann afl-
ar. Sölusamtök á íslandi hafa skap-
að sér einokun á erlendum mörkuð-
um og komið í veg fyrir eðlilega
samkeppni.
Hvort tveggja mun brátt heyra
sögunni til.
Alþingismenn geta ekki gengið
öllu lengur gegn þjóðinni
>
A Alþingi verður fyrr eða síðar
tekist á um þessi mál. Almenningur
gerir sér æ betur grein fyrir því
óréttlæti sem felst í að afiienda
fáeinum útvöldum auðlindir íslend-
inga. Og hrópandi óhagræði í sjáv-
arútvegi hlýtur fyrr eða síðar að
verða öllum ljóst.
Stjórnmálaftokkarnir hafa veigr-
að sér við að taka raunverulega á
málinu. Kvótakerfið nú er mála-
miðlun, sem fallist var á undir
nokkrum þrýstingi'. Það sneiðir
agnúa af en gengur ekki nægilega
langt og tekur þar af leiðandi ekki
á bráðum vanda.
Við berum öll ábyrgð á að fólk
búi við ákjósanlegan kost um allt
land. Þeir sem flytja á suðvestur-
hornið eiga líka rétt á því að rétt-
lætis sé gætt. Sóun og óhagræði
er engum til gagns. Það rýrir tekj-
ur þjóðarinnar.
Afgjald fyrir veiðar (veiðileyfa-
sala) er liður í nauðsynlegri upp-
stokkun á efnahagskerfinu. Al-
þingismenn geta ekki lengur geng-
ið gegn sjálfsögðum réttindum.
Byggðavandi — kvótavandi
Ég hef kosið að tengja byggða-
vanda sjávarútvegi. Augljóst er að
byggð í landinu mun þéttast. Við
munum ekki gera út á 65 stöðum
eins og nú er. Ég vil með þessum
skrifum benda á að stærsta mál í
þjóðarbúskap, sjávarútvegur, ræð-
ur mestu um það byggðamynstur
sem verður á landsbyggð í framt-
Þorlákur Helgason
íðinni. Almenningur á kröfu á því
að stjórnmálamenn taki af ábyrgð
á málum. í framtíðinni mun hand-
aflið verða í æ ríkari mæli að víkja
fyrir eðlilegum markaðslögmálum
á efnahagssviðinu.
Hvers vegna er
sjúkrastofnunum lokað?
Það þýðir alls ekki að við fórnum
á félagslegu sviði. En til þess að
auka enn frekar réttlæti í samfé-
laginu þurfum við á peningum að
halda. Meðan svo er höfum við
ekki efni á að þjóðin njóti ekki
hagkvæmustu kjara. í sjávarútvegi
þýðir það að við seljum aðgang að
fiskimiðunum. Þau eru eign ok1""
allra. Við eigum í sameiningu
njóta mests arðs af auðlindinni.
Halda menn að það sé ekkt
samhengi milli þess að loka sjúkra-
stofum og draga úr félagslegri
þjónustu og því að 10-20 milljarðar
fara í súginn á hveiju ári í sjávarút-
vegi? Þyldum við að kaupmenn
seldu alltaf 20-30% of dýrt vegna
þess að þeir byggju við einokun?
Fjölmörg önnur dæmi má sýna til
að benda á að okkur er nauðsyn
að nýta alla framleiðslukráfta á
besta veg. Sé útgerð óhagkvæm
ber okkur að bæta úr. Svo einfalt
er það. Skatturinn sem þjóðin ber
í dag er fáránlegur. Alþingi getur
ekki gengið gegn sjálfsögðum vilja
meirihíuta þjóðarinnar. Fiskurinn í
sjónum er sameiginleg auðlind allra
samkvæmt landslögum.
Höfundur er kennari og
blaðamaður. Hann tekur þátt í
prófkjöri Alþýðuflokksins í
Reykjavík.

HITAKUTAR
ELFA-OSO
38-60-120-200-300 lítra.
Ryðfrítt stál - Blöndunarloki.
Einar Famstveít&Co.hf.
BORGARTÚNI 28, SÍMI622901
4 stoppar vM dymar
/-/:/’7:í-7;/r
Þú svalar lestrarþörf dagsins
' stóum Moggans!
MANNAMOT
ER OKKAR SÉRGREIN
Breytum til í ár !
Höldum árshátíðina á Hótel Örk.
Glæsileg salarkynni fyrir hverskonar
veislur og mannamót.
Minnum einnig á fullkomna
ráðstefnu- og fundaaðstöðu okkar.
Á hótelinu er m.a. útisundlaug, heitir
pottar, og gufubað. Öll herbergi eru með
sér baði, síma, sjónvarpi og minibar.
HÓTEL ÖRR
______HVERAGERÐI_____
SÍMI: 98 - 34700 FAX: 98 - 34775