Morgunblaðið - 30.01.1991, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. JANUAR 1991
Kon ung’urinn
svikum og morðum til að fullnægja
valdafíkninni. í augum Machiavellis
er valdafíkn sama og stjórnviska.
Hugmyndir hans byggjast á hinni
„natúralísku" sýn sem þá var ný
og kom í stað háspeki og siðfræði
miðalda. Þarna er hugsunarhætti
náttúruvísindanna snúið upp á
stjórnsýslu og pólitik — maðurinn
er hér aðeins einn af hlutum nátt-
úrunnar, og einstaklingurinn er
einskis verður í sjálfum sér.
Marquis de Sade túlkaði þennan
boðskap til hins allra ýtrasta í sið-
rænum efnum. Sú siðferðislega af-
neitun sem Machiavelli og spor-
göngumenn hans leggja til að við-
höfð sé í pólitísku lífi, heimfærir
hann með augljósum, afleiðingum
einnig upp á líf sérhvers einstakl-
ings. Sé maðurinn aðeins einn af
hlutum náttúrunnar er engin
ástæða til að fordæma hann fyrir
að fullnægja náttúrulegum fýsnum
sínum. Maðurinn er dýr, sandkorn
á strönd eilífðarinnar. Það er enginn
tilgangur til né heldur virðing, að-
eins náttúra, /élræn framvinda og
náttúrulegt dýrseðli — sem birtist
fýsnunum.
Báðir áttu þeir Machiavelli og
de Sade eftir að hafa mikla þýðingu
fyrir pólitíská, sálfræðilega og fé-
lagslega þróun í Evrópu nútímans.
Eins og Aasmund Brynildsen hefur
sýnt fram á liggur augljós þráður
milli hugmynda de Sades og Marx
og Freuds. Stjórnspekingar á borð
við Napóleon, Lenín og Mússólíní
hrósuðu allir hugmyndum Maehia-
vellis um furstann sem æðri var
%
öllum siðferðisreglum.
Ógnir einræðis eru ekki fyrst og
fremst fólgnar í valdbeitingu heldur
afnámi einstaklingseðlisins, því að
maðurinn verður einskisverður
nema sem efniviður, massi.
Vesæll bóndi getur þolað miklar
píslir á meðan hann sér einhvern
tilgang í þeim. A meðan samúðin
er enn við lýði, meðan náð, kærleik-
ur, réttlæti fyrirfinnast enn.
Konungslundin eins og hún birt-
ist í norskri hefð, er fullkomin and-
stæða við hugmyndir Machiavellis
um stjórnkænsku. Konungurinn er
þjónn þjóðar sinnar.
„Ég er líka konungur kommún-
ista,“ sagði Noregskonungur.
Það óendanlega mikla ástríki sem
Norðmenn sýna konungi sínum —
og enginn hefur notið þess í ríkari
mæli en Ólafur — á rætur sínar í
þessu: Hann sá með hjarta sínu,
hann hlustaði með hjarta sínu.
Og virkjaði skilning sinn.
Það liggur beinn vegur frá kóngi
Ólafur konungur í sporvagni meðal óbreyttra farþega á leið á skíði. Myndin er tekin á fyrstu dögum
olíukreppunnar þegar menn voru hvattir til að skilja bílinn eftir heima.
þjóðsögunnar, um þráláta tryggð
bóndans við konung sinn, „hann
föður okkar" í Kaupmannahöfn, til
Ólafs konungs.
Og ef til vil varð ímynd konungs-
ins með þjóðinni fyrst að veruleika
í persónu hans.
* * *
Hver er konungslundin í nútíma
lýðræðisríki?
Fyrrverandi menningarmálaráð-
hera í Noregi, Lars Roar Langslet,
skrifaði nýlega minningargrein í
Aftenposten um Ólaf konung og
minntist þar á stíl hans sem kon-
ungur.
Mikilvægt atriði í því sambandi
er hversu lagið konungi var að
halda jafnvægi milii nálægðar og
fjarlægðar þegar hann kom fram
opinberlega. Langslet skrifar að
hann sé sannfærðuf um að Ólafur
konungur eigi eftir að verða mun
þýðingarmeiri persóna í seinnitíma-
sögu Noregs en allar þær bækui;
og rit sem segja frá lífi hans og
störfum gefa tii kynna. „Ávallt kom
hann fram af háttvísi og bar gott
skynbragð á formvenjur, var alltaf
trúr þeim leikreglum sem giltu um
hans einmanalegu embættisverk.
En hann kunni til fullnustu að nota
þessar reglur þannig að áhrifa
þeiri'a gætti víða.“
Langslet, sem kynnt.ist konung-
inum ágætlega á þeim fimm árum
sem hann sat vikulega fundi í ríkis-
ráði í höll konungs, talar í greininni
um óþreytandi starf konungs sem
„ráðgjafi ráðgjafa sinna“. „Tvennt
var einkum áberandi: í fyrsta lagi
aðdáunarverð þekking hans á
smæstu málsatvikum. Hann spurði
nákvæmra spurninga, mundi í höf-
uðatriðum málavexti í löngu af-
greiddum málum. í öðru lagi hversu
umhugað honum var um hag ein-
staklinganna — oft og tíðum spurð-
ist hann fyrir um náðun fanga,
umsóknir um pólitískt hæli o.s.frv.
Fyrirspurnir konungs voru þörf
áminning um að slík mál mega aldr-
ei verða að ópersónulegu vana-
verki. Þessa skoðun sína lagði hann
enn frekari áherslu á í þróttmiklum
orðum um t.a.m. aðbúnað innflytj-
enda í opinberum ræðum sínum.“
Sú ljósmynd sem mér er sjálfum
einna minnisstæðust af konungin-
um er frá einu af fyrstu árum olíu-
kreppunnar. Hún er tekin á sunnu-
degi að vetri til. Menn voru hvattir
til að skilja bílinn eftir heima. Kon-
ungur varð við þessum tilmælum
og tók sporvagninn þegar hann fór
á skíði, klæddur gamaldags skíða-
fötum. Myndin er tekin þegar kon-
ungur er í þann veginn að rétta
fram borgun fyrir miða í sporvagn-
inn.
Skylduræknin var takmarkalaus.
Hann var þjóðsagnakóngurinn
sem skaut upp kolli mitt á meðal
fólksins og var þá eins og einn af
því, í djúpri samkennd.
Umfram allt var hann kristinn
konungur. Formlega var hann æðsti
yfirmaður norsku þjóðkirkjunnar,
svo sem kveðið er á um í Stjórnar-
skránni. En í huga Ólafs konungs
var þetta ekki aðeins spurning um
að fullnægja formsatriðum, það var
honum langtum mikilvægara en
svo: Hann var mikill trúmaður. Það
birtist ekki í guðfræðilegum útlegg-
ingum heldur sannkristnum skiln-
ingi á gildi manneskjunnar. í viður-
kenningu þess að allir menn séu
eitt í Kristi, að hinn kristni muni
þannig alltaf sjá sjálfan sig í ná-
unga sínum, já að gjörvallt sköpun-
ai'verkið sé lifandi, viðkvæmt og
fullt af tilgangi.
I hugum kristinna manna eru
hugtökin skilningur og kærleikur
eitt og hið sama.
Eitt af því síðasta sem eftir kon-
ung birtist á prenti var formáli að
bænabók.
* * *
Konungs skuggsjá er forn norsk
bók, rituð á 13. öld. Þar segir að
möi'g sé sú óáran sem eitt land
geti orðið fyrir. En verstu hallærin
séu ekki þau sem hetja á efnislega
hluti, verri sé sú óáran, er leggist
í mennina sem landið byggja, elleg-
ar ef óáran leggst í siði, vit og æði
þeirra, er fyrir landinu ráða.
Hann laðaði fram það besta í
okkur. Þessi litli drengur sem hvíldi
á handlegg föður síns í köldum
vetrargjóstinum. Sem festi rætur í
okkar bestu hefð og varð þannig
norskari en nokkur annar Norðmað-
ur, og var — með fordæmi sínu —
óþreytandi við að bregða upp spegli
sem sýndi okkur konunglega fyrir-
mynd.
Þýðing: Kjartan Árnason.
Höfundur er skáld og fyrrvermidi
forstjóri Norræna hússins, og
nýtur heiðurslauna frá norska
ríkinu.
Áskorun frá „loðnubæjumu:
Bolfiskafla loðnuskipa verði land
að í viðkomandi byggðarlögum
Morgunblaðið/Þorkell
Miklar skemmdir urðu á stigaganginum í Yrsufelli 1.
Kveikt í bensíni í stigangi
í MÖRGUM tilfellum mundi til-
•færsla botnfiskkvóta til loðnuflol-
ans auka vanda landverkafólks
og sveitarfélaga á landsbyggð-
inni, nema til kæmu skýr ákvæði
um löndun aflans í viðkomandi
byggðum." Þetta kemur fram í
sameiginlegri ályktun bæjar-
stjórna Bolungarvíkur, bæjarráðs
Siglufjarðar, bæjarstjórans á Ak-
ureyri, svo og hreppsnefnda
Raufarhafnar og Þórshafnar
vegna ástands loðnustofnsins og
FRAMBOÐSLISTI Framsóknar-
flokksins fyrir alþingiskosning-
arnar í vor verður væntanlega
lagður fram í næstu viku, að sögn
Helga S. Guðmundssonar, form-
anns stjórnar fulltrúaráðs fram-
ysóknarfélaganna í Reykjavík.
Fundur verður í uppstillingar-
nefnd á fimmtudaginn, en beðið er
hugmynda um kvótatilfærslur.
I ályktuninni segir einnig, m.a.:
„Sveitarfélög, þar sem loðna hefur
verið unnin og íbúar þeirra, verða
hvað harðast úti vegna yfii-vofandi
aflabrests á loðnu. Loðnuvei'ksmiðj-
ur, landverkafólk og sveitarsjóðir í
viðkomandi byggðarlögum eru því
hagsmunaaðilar, sem taka þarf fullt
tillit til við hugsanlegar aðgerðir
ríkisvaidsins vegna þessa máis.
Vegna hugmynda um tilfærslu úr
Hagræðingarsjóði til loðnuflotans er
svara nokkurra einstaklinga, sem
boðið hefur verið að taka sæti á list-
anum. Meða'i þeirra eru Ásgeir
Hannes Eiríksson, alþingismaður,
og Linda Pétursdóttir, fegurðar-
drottning, og sagði Helgi að form-
legt svar frá Ásgeiri Hannesi væri
væntaniegt í dag, en Linda væri enn
að hugsa sig um.
rétt að ítreka að hlutverk sjóðsins
átti að vera að taka á vandamálum,
sem upp kæmu á einstökum stöðum,
meðal annars með tilliti til byggða-
þróunar. Þetta þarf að hafa í huga
við úthlutanir úr sjóðnum og því
nauðsynlegt að binda þær skilyrðum
um hvar aflinn komi til vinnslu. Þau
byggðarlög, sem unnið liafa úr loðn-
unni hijóta að hafa þar forgang.
Við tökum heils hugar undir það
að bæta þarf loðnuskipum tjón þeirra
eins og unnt er en jafnframt því
verður að leysa vanda hagsmunaað-
ila í landi. Loðnubrestur er vanda-
mál, sem allir landsmenn verða að
takast á við sameiginlega. Það er
ekki sanngjarnt að reikna með því
að botnfiskveiðar og -vinnsla taki á
sig jafn stóran hluta vandans og
fram hefur komið_ í hugmyndum um
kvótatilfærslur. í þessu sambandi
má minna á að árið 1981, er aðstæð-
ur voru svipaðar og nú, var leitast
við að aðstoða loðnuverksmiðjur eft-
ir megni til að komast hjá ijöldaat-
vinnuleysi."
ELDUR varð laus á annarri hæð
I stigagangi í Yrsufelli 1 s.l.
mánudagskvöld, en íbúa á staðn-
um tókst fljótlega að ráða niður-
lögum hans með handslökkvi-
tæki. Stigagangurinn er mikið
skemmdur af völdum elds, reyks
og sóts. Fimm unglingar hafa
játað að hafa kveikt í bensíni í
stigaganginum.
Tveir drengir og þijár stúlkur,
tólf til þrettán ára, urðu völd að
eldsvoðanum. Drengirnir höfðu
keypt bensín á tveggja lítra plast-
flösku og gerðu sér leik að því að
hella því á skó annars þeirra og á
gólfteppi og bera eld að því í stiga-
ganginum. Eldur komst í flöskuna
og kastaði drengurinn henni þá frá
sér með þeim afleiðingum að mikill
eldur varð laus. Ibúa á staðnum
tókst hins vegar með snarræði að
slökkva eldinn með handslökkvi-
tæki.
Framsókn í Reykjavík:
’Framboðslisti senn tilbúinn