Morgunblaðið - 17.05.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. MAÍ 1991
GRÁMÓSKA
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Mettaðir millitónamir og hið
gráa er ríkjandi þáttur í list
ýmissa heimskunnra myndlistar-
manna og jafnt þunglyndis við-
komandi sem fölskvalausrar
hrifningar á ríkidómi blæbrigða
og möguleikum grátónaheims-
ins.
Slikar myndir era sjaldnast
auðmeltar og geta virst þungar
og drungalegar við fyrstu við-
kynningu en venjast svo smám
saman.
Það er t.d. sláandi, hvernig
mat breytist með tímanum á
myndum hins snjalla Dana; Vil-
helm Hammershöi, þannig að
þeir uppgötva fegurðina í grá-
tónablæbrigðunum og hinnar
miklu kyrrðar sem öðra fremur
einkennir myndir hans.
Iðulega hafa útlendir þóst
finna norræn einkenni í dökkum
litaheimi ýmissa norrænna
myndlistarmanna, en það er jafn
hæpið að hægt sé að fullyrða
slíkt og t.d. að hinir hreinu,
sterku og björtu litir hins norr-
æna sumars séu einkennandi
fyrir þá.
Öllu fremur má segja að séu
norrænir málarar á annað borð
uppnumdir af umhverfi sínu,
hvort sem þeir skynja það hug-
lægt eða hlutlægt, þá séu ein-
kenni þeirra oftar en ekki hinar
ríku litaandstæður og hvikula
birta.
Þetta datt mér allt í hug við
fyrstu skoðun sýningar norska
málarans Sverre Wyllers í Norr-
æna húsinu og enn frekar við
næstu og gaumgæfilegri yfir-
ferð.
Myndverkasmiðurinn var að
loknu námi við Fagurlistaskól-
ann í Ósló 1982 búsettur í Berl-
ín til ársins 1987, og síðan í New
York, en dvaldi einnig um skeið
á Berlínartímabilinu í Rómaborg.
Hann hefur þannig víða farið
og hlotið mikla yfirsýn, og eins
og að líkum lætur um framsækn-
ar ungar listspírar frá Norðurl-
öndum ánetjaðis hann „nýja
málverkinu" í Berlín, enda kom
hann þangað í upphafi blómstur-
skeiðs þess.
Nú hefur Sverre Wyller hins
vegar fullkomlega söðlað um og
er á kafi í rólegari nótum mál-
verkisins, í þeim er naumast
nokkur hreyfing Iengur, einungis
hæg þensla og uppbygging
myndheilda, sem hafa einfald-
leikann og frumformin að leiðar-
ljósi. Her bregður hann upp
ýmsum sparsömum táknmynd-
um af hlutveruleikanum.
Og eins og svo margir af yngri
kynslóð, hefur hann tekið ást-
fóstri við akríllitunum, en öll
myndverkin (13) á sýningunni
að einu olíuverki og einu tem-
peraverki undanskildu, eru mál-
aðar í þeirri litategund.
Ekki er ég viss um að akríl
sé rétta litategundina fyrir þessa
tegund málverka, því að iðulega
í anddyri Norræna hússins
hefur verið komið fyrir 23 mynd-
verkum dönsku listakonunnar
Margarethe Agger og stendur
sýningin til 2. júní.
Margarethe er vel þekkt nafn
í dönskum listvefnaði og hefur
hún m.a. komist svo langt, að
verk hennar hafa verið sýnd á
einkasýningu á hinu virta Lis-
tiðnaðarsafni á Breiðgötu í Kaup-
mannahöfn (Rapport fra Mexico,
1977).
Hún hefur að baki hefðbundið
nám í Skólanum fýrir brúkslist í
Kaupmannahöfn (1962-1966)
auk þess að hafa farið I kynnis-
ferðir um víðan völl, svo sem til
írlands, Finnlands (einnig Sama-
byggðir), Noregs, Svíþjóðar,
Alandseyjar, Spán og Mexíkó.
Listakonan hefur gefið út bók-
ina „Vefur til myndvefnaðar",
þar sem hún tekur fyrir grunn-
gerð myndvefnaðar og framvindu
hans.
Þá hefur Margarethe Agger
einnig dvalið hér á landi og er
er flöturinn ekki nægilega hreinn
og djúpur, sem raskar heildar-
áhrifunum og gerir þau um leið
eitthvað svo þurr og grunnrist á
uppistaðan af verkum hennar á
sýningunni einmitt sóttur til ís-
lands, 'en einnig era myndir frá
Grænlandi og Færeyjum auk
óhlutlægs verk. Þá sýndi hún
einnig ásamt þrem stöllum sínum
í Listmunahúsinu árið 1980. Hun
hefurtekið þátt í ýmsum samsýn-
ingum og þá flestum í útlandinu,
en danskur listvefnaður hefur
verið kynntur þar. Þá sér verk
hennar stað í ýmsum bókum um
norrænan listvefnað og nafn hen-
anr hefur ratað í hina virtu bláu
bók Kraks 1984-1988.
Listakonan er þannig þekkt
stærð í Danmörku og á Norðurl-
öndum en ekki þekkir listrýnirinn
þó mikið til verka hennar, en
man einhvern veginn eftir nafn-
inu.
Hvort myndvefírnir . og
skissurnar í anddyrinu séu svo
einkennandi fyrir list Margarethe
Agger veit ég ekki, en sennilega
má kynnast einum þætti vinnu-
bragða hennar á þessari litlu
sýningu.
köflum. Lítum einungis á olíu-
myndir meistara Hammershöi
þar sem slíkt sér hvergi stað.
Þá þykir mér það nokkuð
Er hér um að ræða ofin teppi
þar sem myndefnið er landslag
og era þau mjög vel og samvisku-
lega ofin, að sumu leyti full sam-
viskusamlega, því að það gengur
út yfir heildaráhrifín er jafn mörg
smáatriði þurfa að komast að.
Þess sér þó minnst stað í „Mynd-
vefnaði frá Suðurlandi“ (1),
„Steinteppi 1“ (10) og „Mynd-
vefnaður frá Egilsstöðum" (12).
En bestu eðliskostir listakonunn-
ar sem vefara finnst mér þó koma
fram í „Steinteppi 11“ (11), sem
er óhlutlægt. Ekki fyrir það að
það er óhlutbundin heldur vegna
heildaráhrifanna, sem eru hrein
og bein og raskast ekki af neinu
utanaðkomandi.
Rissin, eða frumdrættimir á
sýningunni eru af frekar gróf-
gerðri gerð og mun veigaminni
teppunum, en hins vegar var ég
vel sáttur við sáldþrykkin, sem
skera sig úr á fyrir sérkennilega
útfærslu.
Islendingar mega gjarnan taka
tillit til þess, að slíkar tækifæris-
Vefir - riss - sáldþrykk
gagnrýnisvert, að þegar kynntur
er alls óþekktur norrænn málari,
að sýnt skuli jafn einhæft úrval
verka hans og hefði ég t.d. viljað
sjá fleiri myndir á borð við París-
armyndina frá 1986 „An titils“
(7) sem er gerð í tempera á lé-
reft. Sú mynd er ótvírætt jarð-
rænasta og safaríkasta verkið á
sýningunni, þótt útfærslan sé
ekki sérlega átakamikil. Af lík-
um jarðrænum toga er einnig
myndaröðin „Tærie Wiigen“ frá
1983, sem er máluð í olíulitum.
Sverre Wyller hefur markað
sér afar þröngan bás í sínum
nýjustu verkum og trú mín er
sú að myndverk hans komist
mun betur til skila innan um
verk annarra og ólíkra málara,
en eins og jafn mörg saman.
I sínum bestu verkum eins og
t.d. „Borð og Lampi“ frá 1989,
en mynd af því verki fylgir vænt-
anlega þessari grein, er hárná-
kvæmt jafnvægi milli forma- og
litaheilda, jafnframt þvi að mál-
verkið er mettað dularmögnum
og töfrum einfaldleikans.
sýningar era algengar í Dan-
mörku, en hér einkennast sýning-
ar iðulega af þrúgandi alvöru og
formlegheitum, sem í mörgum
tilvikum hefur óæskileg áhrif.
En þrátt fyrir allt, þá hefði ég
viljað sjá fleiri vefi á sýningunni
en færri riss, og er ég sannfærð-
ur um að þá hefði hún orðið mun
veigameiri og styrkur Margaret-
he Agger sem vefjarlistarkonu
komið betur til skila.
HAUKUR DÓR
Haukur Dór: Hamskipti. 1990-91.
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Eitt af því ánægjulega við að
fylgjast með myndlist er að fylgj-
ast með þeirri þróun, sem á sér
stað á ferli einstakra listamanna;
hvernig viðfangsefni breytast,
hvernig ný efnistök koma til og
þroskast. Þó alhæfingar hafi
ætíð takmarkað gildi, einkum á
sviði lista, verður ekki komist
hjá því að nefna að tilvera ís-
lands, náttúrunnar og þjóðarinn-
ar í landinu, virðist leita í talverð-
um mæli á þá íslenska lista-
menn, sem starfa erlendis. Hér
er það ekki að málshátturinn
„fjarlægðin gerir fjöllin blá grípi
menn heljartökum, heldur að li-
stafólkið virðist hafa betra næði
til að vega og meta þá þætti, sem
því þykir þjóðin og landið hafa
fram að færa umfram aðra;
þannig á sér stað ákveðið verð-
mætamat, sem skilar sér síðan
að nokkru í myndlistinni.
Þessar hugleiðingar eru til
komnar vegna sýningar sem nú
er að ljúka í Gallerí Borg. Þar
sýnir Haukur Dór ný olíumálverk
og akrýlmyndir, og efnið virðist
allt sótt í íslenskt umhverfi og
tilveru. Listamaðurinn hefur um
langt árabil verið að mestu bú-
settur erlendis, í Bandaríkjunum,
á Spáni og nú síðast í Dan-
mörku, en samt sem áður hefur
hann sótt sinn efnivið að miklu
leyti hingað heim. Hann hefur
einnig haldið hér sýningar reglu-
lega um árabil, síðast að Kjarv-
alsstöðum 1989, þannig að
landsmenn hafa haft gott tæki-
færi til að fylgjast með ferli hans.
Myndir Hauks Dórs hafa um
langt skeið einkennst af miklum
átökum lita og forma, sem bæði
hefur mátt lesa sem innri átök
mannskepnunnar og í seinni tíð
sem þreifingar mannsins á um-
hverfi sínu og tengslum við nátt-
úruna. Einnig hefur hann unnið
á algjörlega óhlutbundinn hátt,
einkum í grafíkmyndum sínum,
þar sem litir og línur hafa spilað
fijálslega um flötinn og leitt
augað á sífellt nýja staði í mynd-
verkinu.
Þau verk sem listamaðurinn
sýnir í Gallerí Borg að þessu sinni
tengjast öll samskiptum við um-
hverfið, hvort sem um er að
ræða menn eða skepnur. Sem
fyrr eru sterkir litir áberandi
(grænir, rauðir og bláir), og eru
þeir oft settir yfir svartan grunn,
sem gefur myndunum sérstakan
svip; einstakir litataumar, oft
rauðir, ijúfa síðan heildina og
hvetja augað af stað. Myndefnið
er sótt í íslenska vitund, ef svo
má segja, því jafnvel myndirnar
„Úr ævintýrum" (nr. 8-15) bera
með sér að vera úr íslenskum
náttúrusögnum fremur en evr-
ópskum riddaraheimi.
Ef litið er til mynda Hauks
Dórs nokkur ár aftur í tímann,
virðist ákveðin þróun vera að
geijast í málverkum hans. Mynd-
málið er að verða einfaldara og
auðlesnara, og stærri litfletir og
ákveðnari form era að taka við
af fijálsari expressionisma og
línuflæði. Um leið verða við-
fangsefnin markvissari, og tján-
ing þeirra og myndbygging læsi-
legri í myndfletinum. Þetta sést
vel í myndum eins og „Meistari"
(nr. 2) og „Hamskipti“ (nr. 7),
sem sýna þessa þróun, en „Þing“
(nr. 4) er hins vegar gott dæmi
um það frjálsara flæði í fletinum,
sem hefur lengi verið aðalsmerki
málverka listamannsins. Þessi
verk standa hins vegar ágætlega
saman sem dæmi um tvær hliðar
á listrænni framsetningu hans.
Akrýlmyndirnar era bæði
smærri og einfaldari í uppbygg-
ingu. Þær eru meira fígúratívar
en málverkin, og litfletirnir eru
sterkari og jafnari, en það er á
kostnað þess að lítill hrynjandi
nær sér á strik í fletinum. Stærri
myndirnar, svo og portrettin, era
því sterkari þáttur í myndsköpun
listamannsins.
Haukur Dór hefur nefnt að
nú þurfi hann að fara að hugsa
til þess að flytja heim, útivistin
sé að verða nógu löng. Þó að það
sé alltaf gott að fá listamenn
heim aftur, þá virðist Haukur
Dór alls ekki hafa liðið á neinn
hátt fyrir að hafa dvalið um
stund erlendis; myndsýn hans
kann að hafa víkkað og breyst
á annan og betri hátt en hefði
orðið, ef hann hefði dvalið alla
sína tíð hér heima. En að þeirri
reynslu fenginni er ef til vill rétt
hjá honum að hugsa til framt-
íðarinnar, og skipa sér endanlega
niður í íslenskum listheimi.
Sýningu Hauks Dórs í Gallerí
Borg lýkur föstudaginn 17. maí.