Morgunblaðið - 23.07.1991, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 1991
Enn um lyfin
eftir Jóhann
Tómasson
í fyrri grein minni um nýja reglu-
gerð varðandi greiðslu lyfja lagði
ég áherzlu á, að starfsvenjur lækna,
góðar og slæmar, réðu í raun mestu
um útgjöld heilbrigðiskerfisins.
Þetta á að sjálfsögðuækki bara við
um lyfin, heldur alla þá starfsemi,
sem læknar stunda sjálfir eða vísa
á, rannsóknir, þjálfun, hjálpartæki
o.s.frv. Þar sem heilbrigðisþjónusta
er alls staðar dýr og að mestu borg-
uð af þriðja aðila (ríki eða trygg-
ingafélög) er alls staðar mikilvægt
að leita leiða til að koma í veg fyr-
ir misnotkun og þar með óþarfar
„skattahækkanir".
Það gengur víst guðlasti næst
núna að efast um kosti markaðs-
kerfisins, en því miður hefur það
miklar aukaverkanir í för með sér
í heilbrigðisþjónustunni: Ofnotkun
á öllum sviðum, lyfjum, rannsókn-
um o.s.frv. Læknisfærni, fræðsla
og fyrirbyggjandi störf eru hins
vegar lítils metin.
Áður en ég vík að lyfjunum vil
ég fullyrða að vottorðafarganið í
kringum „velferðarkerfið" er orðið
bæði yfirþyi-mandi og rotið. Þar
hefur heilbrigðisráðherra verk að
vinna og leitt að hann byijar feril
sinn á að gera læknum að flokka
þjóðina í hópa með lyfjavottorðum.
Það tel ég hafa verið mestu mistök-
in í sambandi við nýsetta reglugerð
og að afleiðingamar geti orðið
bæði dýrar og óþægilegar.
Tímahrak
í sjálfsettu tímahraki heilbrigðis-
yfírvalda var fulltrúum Trygginga-
stofnunar falið að tilkynna fólki,
að það þyrfti „bara“ að hafa sam-
band við lækni sinn og sæi hann
þá um að semjá vottorð og senda
til Tryggingastofnunar ríkisins.
Þetta gilti um þá sjúklinga, sem
ættu rétt á ókeypis lyfjum á vegum
ríkisins. Tryggingastofnun myndi
síðan afgreiða vottorðið um hæl og
senda fólkinu lyfjaskírteini heim.
Nú hófst æði, sem enn sér ekki
fyrir endann á. Vottorðabeiðnir
hrúgast upp hjá heimilislæknum,
sem þurfa að fylla þær út af smá-
smugulegri nákvæmni. Oft eiga
þeir í mestu erfiðleikum með þetta
vegna skorts á upplýsingum, m.a.
frá sérfræðingum. Verra er þó að
all nokkur hluti vottorðanna er nú
á fleygiferð til baka til heimilis-
læknanna, frá tryggingayfírlækni,
sem dæmt hefur þau léttvæg vegna
meintra ófullnægjandi upplýsinga.
Flokkun
Þjóðinni skal nú skipt í hópa með
tilliti til lyfjanotkunar. Efstir tróna
þeir, sem eru með fína sjúkdóma
(hjartasjúkdóma t.d.) og fá frí lyf
(lyfjaskírteini). Þá koma þeir sem
hafa fína sjúkdóma og borga þó
fastagjald (magasárin t.d.).
Enn eru þeir, sem hafa ófína
sjúkdóma og geta því bara borgað
sjálfír (verkir, kvíði, svefnleysi,
hægðatregða, gamla fólkið). Loks
eru þeir, sem hafa sjúkdóma, sem
eru svo sem virðingarverðir, en af
því að íslenzkir læknar misnota
sýklalyf, ákvað ráðherra að fórna
þessu fólki og láta það borga sjálft
(t.d. eyrnabólgurnar, börnin).
Hér gerði ráðherra önnur slæm
mistök. í bráðræði sínu að sýna
árangur af störfum sínum hefði
ráðherra að sjálfsögðu átt að velja
magasárslyfin, enda „er það kostn-
aðarlega langdýrasti lyfjaflokkur-
inn“ og bara þar má spara 2-300
milljónir á ári, ef við færum niður
á sama plan og hin Norðurlöndin.
Jafnvel þar eru magasárslyfin talin
verulega ofnotuð.
„Áður en ég vík að lyfj-
unum vil ég fullyrða að
vottorðafarganið í
kringum „velferðar-
kerfið“ er orðið bæði
yfirþyrmandi og rotið.
Þar hefur heilbrigðis-
ráðherra verk að vinna
og leitt að hann byrjar
feril sinn á að gera
læknum að flokka þjóð-
ina í hópa með lyfja-
vottorðum.“
Flokkun og
sjúkdómsgreiningar
Heilbrigðisstjómvöld eru hér f
vondu máli. Mörg dæmi mætti
nefna. Dæmi: Astmalyf eru „ökeyp-
is“ ef sjúklingur er sannanlega
haldinn astma. Langmest astma-
lyfjanotkun er hins vegar af sjúkl-
ingum með svokallaða lungna-
þembu og/eða krónískan bronkitis.
Eiga nú heimilislæknar og lungna-
sérfræðingar að breyta þessum
sjúkdómsgreiningum í astma á
lyfjaskírteinisvottorðum til að þess-
ir sjúklingar fái frí lyf?
Svipuðu máli gegnir um blóð-
þrýstings- og hjartalyf. Þetta eru
oft sömu lyfin, þar til kemur að því
að borga þau. Ef lyfið er notað sem
blóðþrýstingslyf er það ekki ókeyp-
is. í hugum flestra, jafnvel lækna,
eru blóðþrýstingslyfín hjartalyf,
samanber herferðina „Hugsið um
hjartað — lækkið blóðþrýstinginn!"
fyrir nokkrum árum.
Og hvernig skal svo farið með
kólesterollækkandi lyf, sem eru
ekki beinlínis ódýr? Landssamtök
hjartasjúklinga eru nú að hefja
Jóhann Tómasson
nýja herferð og nú að því að mælt
skuli kólesterol hjá öllum íslending-
um yfir tvítugt. En hvað á að gera
svo? Þjóðin hefur ekki efni á því
að sjá niðurstöðumar!
Ahrif á starfsvenjur (,,praxis“)
Eg ætla nú með nýlegu dæmi
að varpa ljósi á þær iærdómsríku
afleiðingar, sem leitt getur af fljót-
fæmislegum vinnubrögðum ráðu-
neytisins.
Fjölsjúkur maður kom á stofuna.
Hann og undirritaður hafa þreifað
sig áfram með lyf á ýmsa vegu
undanfarin ár, þannig að líf hans
má nú heita sæmilega þolanlegt og
hann hefur ekki þurft á dýrri
sjúkrahúsvist að halda. Hann er
hins vegar bara með einn fínan
sjúkdóm og fær þess vegna hjarta-
lyfið ókeypis. Svo er hann með
annan næstum eins fínan sjúkdóm
(magasár) og fyrir magasárslyfið
þarf hann því bara að borga fasta-
gjald. Allt annað verður hann nú
að borga og mun skipta þúsundum
króna mánaðarlega.
Nú er það svo, að læknir hans
er íhaldssamur og gefur honum
ófínt magalyf og kostar 2ja mánaða
skammtur 5.000 kr. fyrir ríkið.
Hann gæti fengið nýrra og miklu
fínna lyf, sem kostar ríkiskassann
24.000 (tuttugu og fjögur þúsund)
krónur 2ja mánaða skammtur, en
hann sjálfan engu meira. En væri
hann nokkru bættari með það? Fyr-
ir tuttugu og fjögur þúsund krón-
urnar, mætti hann fá þær, gæti
hann hins vegar fengið öll núver-
andi lyf sín, en að auki hreinlætis-
vörur, rakspíra, nærföt og nóg af
sokkum. Þetta er svona svipuð hag-
fræði og að svipta hann öllum
„þægindum“ nema bílnum, en bjóða
honum síðan Volvo í staðinn fyrir
Skodann, sem hann er þó alsæll
með.
Annað dæmi gengur í öfuga átt,
en varðar sýklalyfin. Súlfalyfin
skipa merkilegan sess í sögu lækn-
isfræðinnar. I dag telja allir máls-
metandi læknar að rétt sé að stilla
notkun þeirra mjög í hóf. Þau eru
hins vegar ódýr. Súlfamixtúra sem
nota mætti við eyrnabólgu er 3-4
sinnum ódýrari en sýklalyf það sem
nú er af flestum talið rétt og örugg-
ara að nota. Það væri læknisfræði-
legt slys, ef ný lyfjareglugerð ráð-
herra yrði til að auka súlfalyfja-
notkun á kostnað annarra betri en
dýrari lyfja. Aðeins vönduð vinnu-
brögð lækna koma í veg fyrir það.
Óvenjuleg þjónustulund
ríkisins
Ég gat í upphafi um þá óvenju-
legu þjónustu ríkisins að senda fólki
lyíjaskírteinin heim því að kostnað-
arlausu. Ef „ókeypis“ lyfjaskírteini
sem send eru heim til fólks ókeypis
og veita ókeypis lyf verða ekki mis-
notuð þá hef ég misskilið það litla,
sem ég taldi mig hafa skilið í hag-
fræði markaðshyggjunnar.
En þjónustulund ríkisins birtist
einnig m.a. í sérkennilegri auglýs-
ingu heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytisins í dagblöðum þessa
dagana. Þar getur að lesa hvað
ódýrustu lyfin heita og hverjir eru
„framleiðendur" þeirra. Það er ekki
ónýtt að hafa nælt sér í „gott“
umboð lyfja, lyfja sem Lyfjaverzlun
ríkisins sér um að panta og dreifa
og heilbrigðisráðúneytið auglýsir
nú „ókeypis" fyrir umboðsmanninn!
Höfundur er læknir.
Mannkindin hjálp-
ar sauðkindinni
eftir Herdísi
Þorvaldsdóttur
Hugmyndafræðingar Byggða-
stofnunar kunngerðu í fyrravor að
þeir hefðu fundið ráð til þess að
bændur, aðallega bændakonur,
gætu drýgt tekjur sínar með því
að fara upp um heiðar, holt og móa
að tína fjallagrös og allskonar blóm-
gróður svo sem blágresi, blábetja-
lyng, ijúpnalauf, silfurmuru, ljóns-
lappa, blóðberg, gulmöðru, maríu-
stakk, vallhumal, birki og ótal aðrar
tegundir og haft sem aukabúgrein.
Þetta átti svo að þurrka, síðan að
semja við kaupanda og selja blóm-
plönturnar okkar til útlanda. Tínsl-
una átti að framkvæma fyrripart
sumars áður en blómin ná að bera
fræ og sá sér.
í leiðbeiningapésa sem stofnunin
lét prenta með ærnum kostnaði og
dreifði út um landið var þó yfir-
gengilegast af öllu að fólki er ráð-
lagt að vera með klippur og klippa
5-10 cm nýsprottnar greinar af
birkinu! Trúir þessu nokkur sem sér
það á prenti? Er okkur sjálfrátt?
Jafnvel fyrrverandi formaður Nátt-
úruvemdarráðs, Eyþór Einarsson,
og Kristbjöm Egilsson, grasafræð-
ingur, leggja nafn sitt við þennan
pésa.
Von um bata
Nú eru ráðmenn loksins í alvöru
að sjá, að fækka verður búfé á land-
Herdís Þorvaldsdóttir
inu, kindum og hestum. Fyrst og
fremst vegna þess að við erum
smám saman að missa gróðurþekj-
una af landinu okkar, aðallega
venga ofbeitar búfjár sem er fleira
en þörf er fyrir. Offramleiðsla á
öllu þessu óþarfa kjöti er að sliga
ríkissjóð.
Hjá hugsandi fólki kviknaði veik
von um það að einhvers staðar
færi nú landið að gróa í friði. Búfé
væri á afmörkuðum svæðum og
rányrkju og hjarðbúskap yrði hætt.
Þá gætu stórskaddaðar kjarrkrækl-
ur ef til vill farið að rétta úr kútn-
um og blómjurtir að skrýða landið.
„Gætuð þið hugsað ykk-
ur að ganga um kjarr-
lendið og klippa þá
vaxtarsprota sem
sauðkindinni hefur sést
yfir að bíta eða rýja
gróðurlendið blóm-
gróðrinum fyrir nokkr-
ar krónur?“
En hvað gerist? Nú á mannkindin
að hjálpa til við að hirða það litla
sem sauðkindinni og hestunum hef-
ur sést yfir að klára; jafnvel á að
kyrkja kjarrvöxtinn svo landið verði
jafn fátæklegt og snautt sem fyrr.
Vægið blómunum
Við treystum á ykkur, bænda-
konur þessa lands: Takið ekki mark
á þessari vitleysu. Vemdum heldur
kjarrleifarnar og blómin okkar. Um
aldaraðir hefur fólk tínt sér til
heilsubótar fjallagrös og blómjurtir
og er sjálfsagt að halda þeim sið,
en fara þó varlega, svo ekki verði
skaði af. En að láta sér detta í hug
að reyta fátæklegan blómgróður af
landinu okkar til að selja til útlanda
fyrir nokkrar krónur er svo ótrúleg
skammsýni og mikið hugsunarleysi
að engu tali tekur.
I fyrmefndum dæmalausum leið-
beiningabæklingi Byggðastofnunar
um nýtingu villigróðurs er jurtunum
Á Hornströndum. í eyðibyggðum hefur gróður víða margfaldast.
skipt í fjóra flokka: Fléttur, þör-
unga, sveppi og háplöntur. Það má
vel vera að þörungar og fléttur séu
í svo miklu magni að hægt sé að
nýta þær án skaða og jafnvel sveppi
í skógum úti á landi. Hér í kringum
þéttbýlið eru þeir tíndir til þrautar
og fá færri en vilja.
Háplönturnar okkar eru við-
kvæmar og seinsprottnar og því
dýrmætar. Fjallagras er t.d. 5-10
ár að spretta, vex aðeins 2 mm á
ári. Njótum þeirra sjálf í hófi, þau
hafa séð landsmönnum fyrir fjör-
efnum um aldir og verða aldrei
metin til fjár.
Við mótmælum
Líf og land, Landvernd og fleiri
náttúruverndarsamtök hafa von-
andi mótmælt þessari glópsku.
Það mætti halda að hér væru
fégráðugir útlendir kaupsýslumenn
með í ráðum en ekki „Vormenn
íslands“. Njótum yndis blómanna,
en nýtum þau ekki.
Hugmyndafræðingar Byggða-
stofnunar hafa hlaupið illilega á
sig, en við vonum að það verði leið-
rétt og treystum því að hugsandi
menn og konur í þessu landi átti
sig á því. Gætuð þið hugsað ykkur
að' ganga um kjarrlendið og klippa
þá vaxtarsprota sem sauðkindinni
hefur sést yfir að bíta eða rýja gróð-
urlendið blómgróðrinum fyrir
nokkrar krónur? Það er ólíklegt að
nokkur hafí samvisku til þess sem
betur fer.
í sögum og frásögnum búa góðar
vættir í fallegu og grónu landi, en
illvættir í auðnum og klungrum.
Veljum góðu vættirnar til sambýlis.
Höfundur er formaður Lífs og
lands.