Morgunblaðið - 26.07.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. JÚLÍ 1991
Fólk er hreinlega
búið að gefast upp
AÐ KOMA til Moskvu er eins og að ferðast mörg ár aftur í tím-
ann. Þegar ég kom á lestarstöðina vatt sér upp að mér gömul
kona og spurði hvort ég gæti selt henni vatn. Ég rétti henni
kókdollu sem ég hafði haft með mér í lestina og konan var svo
hamingjusöm á svipinn að hón kom ekki upp orði. Aðrir viðmæl-
endur mínir höfðu á orði að kommúnískir valdhafar væru að
syngja sitt síðasta og í kosningum sem verða í landinu eftir rúm
tvö ár tækju ný öfl við stjórninni.
á nýjan leik í Sovétríkjunum.
Vinur minn Rússinn Kirill og
ég erum á leiðinni á fund með
herra Prígerin sem á sæti í mið-
stjórn sovéska kommúnistaflokks-
ins og er í hópi svokallaðra harðl-
ínukommúnista. Lag Madonnu
„Get in to the Groove“ glymur í
lélegu hátalarakerfi bílsins við
góðar undirtektir leigubflstjórans.
„Herra Prígerin er ekta kommi.
Það eru fáir svona eftir,“ segir
Kirill. Þegar við komum á áfanga-
stað tekur herra Prígerin á móti
okkur. Handtak hans er traust
og ég legg mína fyrstu spumingu
fyrir hann.
Segðu mér frá starfi þínu innan
kommúnistafiokksins.
Ég er mikill kommúnisti. Faðir
minn tók þátt í byltingunni en
hann lést 1938. Honum tókst
samt að gera mig að manni. Hann
gerði mig að kommúnista. Undir
Khrústsjov varð ég anti-stalínisti
en það er margt rangt sem
Vesturlönd hafa ritað um Stalín.
Vissulega gerði hann margar
skyssur í starfi sínu en nútíma-
stjómmálamenn geta lært margt
af verkum hans. Ég á að baki
þriggja mánaða starf í miðstjóm
flokksins og starfa að uppbygg-
ingu efnahagsmála verkalýðsins.
Það er óskandi að lífið hefjist þá
Kommúnistaflokkurinn styður
lýðræði og lýðræðisþróun alla.
Sósíalisminn verður ekki að vera-
leika án lýðræðis.
En hefur kommúnisminn ekki
brugðist. Þjóðin hefur verið í 70
ár undir oki kommúnismans, ekki
rétt?
Heyrðu vinur, þetta verður að
skoða í sögulegu samhengi. Sov-
étríkin áttu við mikla fátækt að
stríða og það var hungursneyð í
landinu undir stjóm keisarans.
Fólkið framleiddi korn en það til-
heyrði landeigendum og komst
ekki til fólksins. Öll framleiðsla
var á niðurleið. Eftir að fólkið tók
stjóm landsins í sínar hendur upp-
úr 1920 náðu Sovétríkin að verða
að því stórveldi sem þau era í
dag. Síðan hófst heimsstyijöld og
þjóðin missti 30 milljónir manna.
Samt náðum við okkur upp þrátt
fyrir þær hörmungar sem stríðið
leiddi yfír okkur. Þjóðin er á réttri
leið. Hægri en ákveðinni leið. Það
hefur kostað okkur gífurlega fjár-
muni og fómir að taka þátt í víg-
búnaðarkapphlaupi við Bandarík-
in.
En Sovétríkin byggðu upp
öfiugasta her í heimi?
Þetta þarf líka að skoða í sögu-
legu samhengi. Eftir byltinguna
sem átti sér stað með miklum
fórnum reyndu nasistar að taka
landið og ekki áttu rússnesku
hershöfðingjamir von á innrás.
1961 hófst kalda stríðið. Við vor-
um hræddir við Bandaríkin og
Bandaríkin vora hrædd við okkur.
Ég álít að aldrei hefði getað kom-
ið til átaka en það era margir á
annarri skoðun. Uppbygging
hersins hefur eingöngu átt sér
stað vegna ótta við stríð. Það er
umræða og starf í landinu til að
fyrirbyggja að átök bijótist út en
hver gat séð fyrir að Hitler mundi
ráðast inn í Sovétríkin eins og
gerðist? Enginn.
Hverjar eru þínar hugmyndir
um bætt atvinnulíf?
Það þarf markvissar breyting-
ar. Við þurfum að auka fram-
leiðslugetuna og halda áfram að
hlú að menntakerfínu.
Hvað með rétt fólks til að eiga
fasteignir? Afhveiju má fólk ekki
eiga íbúðina sem það býr í?
Ég er á móti því að fólk geti
átt fasteignir. Það er í mótsögn
við mitt starf innan flokksins. Eg
er kommúnisti og er á móti stétta-
skiptingu. Kommúnisminn stuðlar
að vellíðan samborgaranna. Öll
stjómmálaumræða í dag snýst um
að halda þróuninni áfram í okkar
fagra landi. Eða eigum við að
verða kapítalismanum að bráð? í
kapítalískum löndum er fólk notað
eins og þrælar í verksmiðjunum
og það er ekki hlúð að landbúnað-
inum. í Sovétríkjunum er yfír-
stjóm landsins kosin af fólkinu
Prígerin
og við stjórnum í þágu fólksins.
Við dreifum fasteignum til fólks-
ins og allir fá jafnt. Hér er engin
stéttaskipting. Sósíalisminn á allt
undir fólkinu í landinu og starfí
þess og vellíðan. Okkar kerfí
gengur upp og leiðir til góðra
hluta.
En fólk uppsker ekki laun erfið-
is síns. Það er matarskortur og
ég heyri fólk tala um að þjóðin
sé búin að gefast upp.
Þetta er ekki rétt. Fólk sem
vinnur vel getur fengið stöðu-
hækkun. Einn kunningi minn
byijaði að vinna í verksmiðju og
starfar nú við undirbúning for-
setakosninga í landinu. Það er
ekkert launungarmál að það þarf
að auka framleiðslugetu þjóðar-
innar og við vinnum að lausn van-
dans.
Hver er þín skoðun á sjálfstæðis-
hugmyndum sambandslýðvelda
Iandsins?
Sovétríkin era ein stór heild og
þurfa að vera það áfram ef draum-
ar okkar eiga að rætast. Hnefa-
leikamaður sem er að æfa sig
fyrir keppni getur ekki æft sig
með aðra hönd bundna aftur fyrir
bak. Hann þarf á báðum höndum
að halda og sameinuð Sovétríki
era nauðsyn.
Nú er kommúnistafiokkurinn
gagnrýndur fyrir að hafa slæma
stjómendur í framleiðslufyrir-
tækjum þjóðarinnar. Hvað er til
bóta?
Þetta er mjög fiókin spuming.
Ég hitti marga vestrrena stjórn-
endur þegar ég ferðast í starfi
mínu og ég var ekki hrifinn af
því sem ég sá á Vesturiöndum.
Okkur stjórnendur era mjög hæf-
ir í starfí og hafa mikinn skilning
á hinum mörgu mannlegu þáttum
sem skipta máli. En enginn er
fullkominn. Við í kommúnista-
flokknum styðjum réttlæti verka-
lýðnum til handa.
Styður þú efnahagstillögur
Gorbatsjovs?
Svarið er mjög einfalt. Ég er
forseta voram ósammála í mörgu
og nú á síðustu vikum hefur litið
út fyrir það að hann styðji rétt
fólks til þess að eiga t.d. fasteign-
ir. Ég er þessu algjörlega ósam-
mála. Margir tala ekki um annað
en frjálst efnahagskerfí en vita
ekki hvað verið er að taia um.
En nú er vaxandi fátækt íland-
inu. ígær var þáttur í sjónvarpinu
sem sýndi tómatakaupmann
henda 30 tonnum af tómötum ein-
göngu vegna þess að hann hafði
boðið þá á lægra verði en aðrir
kaupmenn en var hindraður af
stjórnvöldum.
Mér er ekki kunnugt um þetta
sérstaka mál en vissulega era
smávandamál sem við eram að
leysa. Ekkert stjómmálakerfi er
fullkomið. Fólk heldur að þetta
sé korrimúnískur áróður en við
erum á réttri leið. Þó ekki sé mik-
ill matur í búðunum sveltur eng-
inn. Sérðu einhvern svelta? Nei.
Við erum á réttri leið, sagði Prí-
gerin að lokum.
MYNDIR OG TEXTI:
Ari Gísli Bragason
Er Lenín þama inni?
Á Rauða torginu í Moskvu er
grafhýsi Leníns. Það þykir einhver
mesti heiður innan öryggislög-
reglunnar sovésku, KGB, að fá
að gæta grafhýsisins. Þegar ég
kalla til varðanna á ensku: „Er
Lenín þama inni?“ og ekki er svar-
að segir leiðsögumaður minn mér
eftirfarandi sögu: Sasha, ungur
maður frá Georgíu, fékk tilkynn-
ingu um að hann hefði verið til-
nefndur af KGB til að gæta Lenín-
grafhýsisins. Mánuðir liðu. Faðir
drengsins leggur í ferðalag með
matarkörfu til Sasha síns. Hann
er mættur á Rauða torgið, stoltur
af syni sínum. Sasha stendur
þráðbeinn, vopnaður í fullum
skrúða fyrir framan grafhýsið.
„Sasha, ég er kominn úr sveitinni
með matarkörfu til þín. Við eram
svo stolt af þér í sveitinni. Sasha
... Sasha. Pabbi stígur inn fyrir
girðinguna. Ekkert svar. Sasha
kallar: „Ef þú stígur feti nær,
skýt ég.“ „Sasha, þetta er hann
pabbi þinn.“ Pabbi stígur feti
nær. Bang. Viku síðar stendur
Sasha vopnaður í fullum skrúða
með orðu. Hann fægir orðuna og
hvíslar: „Bráðum kemur
mamma."
Sjálfur hafði Lenín óskað eftir
því að fá að hvfla við hlið móður
sinnar eftir andlát sitt en fékk
engu um það ráðið. Leiðsögumað-
ur minn bendir mér á uppgröft
sem á sér stað við Rauða torgið.
Það á að fara að endurreisa kirkju
sem Stalín lét rífa á sínum tíma.
Svo segir hann mér aðra sögu af
Lenín. Þessi er í léttari kantinum:
Lenín ku hafa vaknað upp á hótel-
herbergi í New York 1985. Hann
var stirður, kallinn, búinn að sofa
í nokkra áratugi. Honum tekst
þó að labba útað glugganum og
draga gluggatjöldin frá. Blasir þá
við honum miðborg Manhattan
með sína skýjakljúfa og stórbygg-
ingar. Það færist eitt bros yfir
andlit hans og hann segir: „Já,
svona hafði ég einmitt hugsað
mér það.“
Við göngum áfram í átt að
Arbat-göngugötunni og á ieiðinni
spyr ég Kirill um vinsældir Gorb-
atsjovs. „Gorbatsjov er óvinsæl-
asti maðurinn í Sovétríkjunum í
dag. Eftir 2xh ár þegar kosningar
verða í landinu nær hagn og
kommúnistaflokkurinn ekki kjöri
og þá fáum við frelsi. Þegar for-
seti vor er í útlöndum að baða sig
í frægð sinni þá stigmagnast
gagnrýni á hann og fólk hefur á
orði að nú eigi aldeilis að senda
hann gangandi afturábak tii Sí-
beríu þegar hann komi heim. Svo
þegar hann kemur heim þá heldur
hann ræðu í sjónvarpinu og allt
dettur í dúnalogn. Enn um sinn.
Jeltsín er ekki vinsæll heldur,
hann er bara skárri kostur þessa
stundina. Fólk hefur á orði að
Jeltsin sé nú þegar byijaður að
semja við kommúnista og slaka á
sínum fyrri kröfum. Þetta verður
hann að gera til að halda völdum.
Kommúnistar ráða og stjóma öll-
um helstu valdsviðum landsins.
Á Arbat
Á göngugötunni Arbat sitja
listamenn á öllum aldri og selja
iistaverk sín, málverk, útskoma
gripi, gamlar trúarmyndir og tré-
myndir af frægum stjórnmála-
mönnum. Ég skoða eitt trémynd-
asettið. Fyrst er mynd af Gor-
batsjov og er hann með Afganist-
an grafið á skallann. Brezhnev
er næstur með vodkaflösku
Khrústsjov er sýndur með maí-
skom af því að hann lét planta
maís í stórum stíl í Sovétríkjun-
um af því að honum fannst maís
svo góður í Ameríkuheimsókn
sinni. Síðasta trémyndin er mál-
uð á hauskúpu og ég spyr unga
listamanninn hvað hauskúpan
standi fyrir: „Þetta er vofa
kommúnismans, vofan sem er
að drepa þjóðina,“ segir hann.
Á Arbat er staður þar sem
orðið er fijálst. Þar stendur eldri
maður og er að halda ræðu.
Honum er greinilega heitt í
hamsi. Mér sýnist hann vera
aðeins kenndur og ég spyr Kirill
hvað hann sé að segja. „Hann
er að gagnrýna stjórnendur
landsins og segir að það hafi
verið betra þegar Brezhnev var
við völd. Þá hafi verið matur í
búðunum og hægt að kaupa
ódýrt vodka. Nú sé lítill matur
í búðunum og búið að hækka
áfengi og tóbak upp úr öllu
valdi.“
Ég spyr Kirill hvað honum
finnist um fjölflokkakerfi og
aukið frelsi í landinu. Hann seg-
ir að Vesturlönd skilji ekki vand-
ann: „Við þekkjum ekkert annað
en kommúnistaflokkinn og það
er hægara sagt en gert að koma
af stað nýjum stjómmálaöflum.
Fólk á allt sitt undir ríkinu og
er hreinlega búið að gefast upp.
Fólk spyr hvað glasnost og pere-
strokja hafi gefið því. Ekkert.
Ekkert nema minni mat, lengri
biðraðir og aukna eymd. Þetta
skilja Vesturlöndin ekki. Síðan
er forseti vor hafinn upp til skýj-
anna alls staðar nema í heima-
landi sínu. Ég spyr fyrir hvað?“
Það er langt liðið á daginn og
við Kirill tökum leigubíl í íbúð
mína. Á leiðinni sé ég stóran
garð út um glugga bílsins með
risavöxnum styttum fyrir fram-
an og spyr hvaða starfsemi fari
þarna fram. „Þetta er garður
sem heiðrar landbúnaðinn í land-
inu. Þegar ég var í gagnfræða-
skóla fórum við krakkarnir í
bekknum á matvælasýningu þar
sem átti að sýna allar hinar
glæstu framleiðsluvörar þjóðar-
innar. Við urðum svo reið þvi
ekki höfðum við séð þessar mat-
vörur. Ég kannaðist við eina teg-
und af skinku sem ég hafði séð
til sölu í dollarabúð og ekki hef-
ur þorri þjóðarinnar efni á að
versla fyrir dollara."