Morgunblaðið - 29.02.1992, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. FEBRUAR 1992
Gioachino Antonio Rossini
Rossini
Engnm líkur
f tilefni af 200.
fæðingarári
eftir Kolbrúnu Sveinsdóttur
Gioachino Antonio Rossini fæddist í Pesaro á Ítalíu 29. febrúar
1792. Hann hefði því orðið 200 ára í dag en það er einmitt í anda
þessa glettna tónskálds að hann hefði í raun átt fimmtugsafmæli
þar sem hann er fæddur á hlaupársdegi. Vinsældir Rossinis og
tónlistar hans má líkja við vinsældir helstu poppstjarna nú á tím-
um. Hann var án efa einn frægasti maður síns tíma og hvar sem
hann fór var honum fagnað með veislum og gleðilátum. Menn
eltu hann og reyndu að klippa lokk úr hári hans og við heimili
hans voru stöðugar biðraðir fólks sem beið þess eins að fá að sjá
tónskáldið sem snöggvast. Hann samdi ógrynni af óperum sem
hvert mannsbarn þekkti og mátti heyra leikandi léttar og gríp-
andi laglínur úr aríum hans sungnar og flautaðar á götum úti. Enn
í dag þekkja allir lög eins og forleikina úr William Tell og Rakar-
anum í Sevilla, kattadúettinn og fjöldann allan af aríum og stefum
sem slitnar hafa verið úr samhengi og notuð sem brot hér og þar.
Mikilsmetnir samtímamenn kepptu
um hylli Rossinis, ljóðskáldið Lord
Byron er. sagður hafa jafnan verið
að raula lög hans, Beethoven og
Schubert lofuðu hann og dáðu og
franski rithöfundurinn Stendhal,
sem ferðaðist með Rossini og
reyndi að sjá allar óperur hans,
skrifaði um hann bók sem er svo
hlaðin oflofi að vart er mark á
henni takandi sem heimildariti. Hjá
Rossini fóru saman gáfur og gam-
ansemi enda sóttust konungar og
keisarar í London, París, Róm og
Vín eftir vinfengi við hann.
Söngvarinn
Sé reynt að lýsa tónlist Rossinis
koma strax í hugann orð eins og
glettni o g fjör enda hlaut hann sem
bam viðurnefnið „vivazzi“ eða íjör-
kálfur. Tónlistargáfurnar komu
líka snemma í ljós. Hann hóf að
semja tónlist þegar á barnsaldri
og um leið komu fram hæfileikar
hans til þess að gleðja og kalla
fram bros. Rossini var af fátæku
fólki kominn en foreldrar hans
höfðu bæði nokkra tónlistarhæfi-
leika. Faðirinn var lúðraþeytari í
þjónustu hins opinbera en móðirin,
hin fallega bakaradóttir Anna Gu-
idarini, var efnileg óperusöngkona
sem fékk nokkur þýðingarmikil
hlutverk. Drengurinn fylgdi einatt
með móður sinni í óperuna og tók
þá vel eftir öllu sem fram fór á
sviðinu. Hann var sjálfur góður
söngvari bæði sem bam er hann
vann sér inn nokkra skildinga með
kirkjusöng og síðar meir, er hann
öðlaðist fallega barítónrödd, þótti
hann túlka eigin aríur öðrum bet-
ur. Rossini þekkti því söngröddina
betur en mörg önnur tónskáld og
kunni að nýta sér möguleika henn-
ar sem hljóðfæris til hins ýtrasta
og er langmestur hluti tónlistar
hans saminn fyrir söng.
Konungur óperunnar
Rossini er fyrst og fremst þekkt-
ur fyrir óperur sínar. Hann var
einstaklega afkastamikill og átti
langa starfsævi þrátt fyrir langvar-
andi heilsuleysi. Fyrsta ópera hans
var frumflutt í Feneyjum er hann
var aðeins 19 ára og fékk hún
góðar móttökur. Á næstu 4 árum
samdi hann 13 óperur fyrir óperu-
hús í Feneyjum, Mílartó og Bologna
og náðu þær flestar feikilegum
vinsældum þegar í stað. Er Rossini
var 23 ára að aldri lágu leiðir hans
til Napólí sem þá var mikil tísku-
borg meðal fyrirfólks í Evrópu og
miðstöð tónlistarlífs. I Napólí var
eitt stærsta og virtasta óperuhús
Evrópu, San Carlo, og þar var einn-
ig virtasti tónlistarskóli álfunnar.
Þangað streymdu menn til þess
að anda að sér suðrænum blæ,
njóta náttúrufegurðar Napólí-fló-
ans með rjúkandi eldfjallið Vesúv-
íus í bakgrunni, borða góðan mat,
drekka höfug vín og síðast en ekki
síst til þess að njóta góðrar tónlist-
ar. Óperur Rossinis urðu fljótlega
afar eftirsóttar í þessari heimsborg
og um leið urðu áhrif hans á tón-
listarlífið svo sterk að skólastjóri
konunglega tónlistarskólans bann-
aði nemendum sínum að lesa verk
eftir Rossini þar sem þeir fóru
annars allir að semja i hans stíl.
Rossini réðst til vinnu sem tónlist-
arstjóri við San Carlo-óperuhúsið
og ennfremur samdi hann um að
semja fyrir þá 2 óperur á ári. Jafn-
framt reyndi hann að sinna eftir-
spurn frá öðrum óperuhúsum víðs-
vegar um Ítalíu. Víst er að líf
Rossini á þessum árum hefur ekki
verið neinn dans á rósum. Laun
tónskálda voru ekki mjög há og
þeir voru skuldbundnir til þess að
stjórna æfingum og fyrstu upp-
færslum á óperum sínum. Því
þurfti Rossini að vera á stöðugum
ferðalögum í höstum hestvögnum
á slæmum vegum þar sem að auki
biðu glæpamenn sem oft létu sér
ekki nægja að ræna fólk en myrtu
það líka. Stjórnendur óperuhús-
anna höfðu öll völd í hendi sér en
prímadonnur voru hátt launaðar
og gátu oft sett þeim stólinn fyrir
dymar. Tónskáld þurftu hins vegar
oftast að láta í minni pokann og
vinna samkvæmt forskrift þessa
fólks. Þessu fékk Rossini oft að
finna fyrir á yngri árum en hann
tók þessu misrétti án þess að mögla
og þegar honum var gert að vinna
með hæfileikalítilli og ófríðri
prímadonnu kvartaði hann ekki en
hrósaði henni þess í stað fyrir
hversu Ijómandi vel hún söng nót-
una b. Hann samdi síðan aríu þar
sem hún söng eingöngu þessa nótu
á meðan hljómsveitin sá um að
spila laglínuna.
Áheyrendur
Óperan náði gífurlegum vin-
sældum meðal fyrirfólksins í Evr-
ópu sem hafði lítið annað fyrir
stafni en að skemmta sér og má
segja að óperan hafi verið bæði
kvikmyndahús og sjónvarp þeirra
tíma. Óperuhúsin voru stórar og
íburðarmiklar byggingar sem rúm-
uðu gríðarmiklar og rándýrar upp-
færslur. Klefamir eða boxin sem
byggð voru hvert upp af öðru í
hálfhring voru oft glæstir salir þar
sem fólk hittist og borðaði,
skvaldraði og tók jafnvel í spil á
meðan ópera, sem allir höfðu þeg-
ar séð, var flutt niðri á sviðinu.
Oftast fékk prímadonnan þó at-
hygli áhorfenda á meðan hún flutti
vinsælustu aríuna en að henni lok-
inni sneru áhorfendur til fyrri iðju
og skvaldrið upphófst að nýju.
Sorbetaría eða frauðísaría Rossini
var samin í þeim tilgangi að gera
grín að áhorfendum en sorbet var
þá mjög í tísku. Hér á eftir fer
lýsing samtímakonu á dæmigerð-
um degi í lífi eins heldri borgara
í Róm. Það er ensk hefðarkona,
Lady Morgan, sem þetta ritaði
árið 1822: „Erfingi Clement-
iauðæfanna sefur fram á miðjan
morgun. Er hann rís úr rekkju
klæðist hann gamla gráa sloppnum
sem hann klæðist á hveijum degi
og morgunninn líður hjá átaka-
laust. Hann snæðir hádegisverð og
fær sér því næst eftirmiðdagsb-
lund. Síðari hluta dags ekur hann
svo niður eftir aðalgötunni með
jarðarfarar-hraða. Síðan snýr hann
aftur heim, fer í skartklæðin og
þiggur heimboð í einhveija höllina.
Þar er drukkið kampavín og spjall-
að um fánýta og einskisverða hluti
svo sem búast má við af fólki sem
aldrei notar heilabúið. Allt hjálpar
þetta til þess að drepa tímann
meðan beðið er eftir að fara í óper-
una.“
Þörfin fyrir nýjar óperur var
óþijótandi og Rossini vann með
methraða til þess að sinna eftir-
spuminni. Sem dæmi um vinnu-
hraðann er sagt að hann hafi sam-
ið óperuna Rakarinn í Sevilla á 8
dögum. Höfundur handritsins
sendi honum fyrstu blaðsíðurnar
19. janúar og 19. febrúar var óp-
eran frumflutt. Þar sem gera verð-
ur ráð fyrir að a.m.k. 2 vikur hafí
farið í æfingar og ennfremur að
nokkur tími fór til spillis er aðal-
söngvarinn lést úr hjartaslagi (trú-
lega sökum vinnu-álags), er ekki
ólíklegt að Rossini hafi samið tónl-
istina á u.þ.b. 8 dögum.
Þáttaskil
Rossini fluttist til Parísar árið
1826, eða er hann var 34 ára gam-
all. Þar samdi hann nokkrar óperur
en árið 1829 dró hann sig í hlé.
Hann hafði þá samið 40 óperur á
20 árum og trúlega búinn að fá
sig fullsaddan af hinum óseðjandi
aðdáendaskara. En hann var eng-
an veginn búinn að segja skilið við
tónlistina þrátt fyrir veikindi sem
lengi höfðu hijáð hann og ágerð-
ust' með aldrinum hélt tónlistin
áfram að streyma frá honum. Þær
ósvífnu sögur sem sagðar eru af
leti hans eiga augljóslega ekki við
nein rök að styðjast og hljóta að
vera sprottnar af þeirri staðreynd •
að hann vildi ekki semja fleiri óper-
ur. Hann hafði löngum fengist við
að semja sönglög fyrir góða vini
eða þá við Ijóð sem heilluðu hann,
og nú sneri hann sér alfarið að því
að semja eftir því sem hjartað
bauð. Sem fyrr skorti hvorki frum-
leikann né fjörið og þegar dramat-
íkin nær yfirhöndinni er hún yfir-
leitt sannari og fegurri en þegar
hann vann með tilfinningar ímynd-
aðra hetja í óperunum. Því miður
eru þessi verk enn lítt þekkt þar
sem Rossini neitaði að gefa þau
út en víst er að þarna samdi hann
sínar bestu perlur. Mikill meiri
hluti þeirra er saminn fyrir söng-
rödd og píanó og mætti líkja þeim
við hin fögru þýsku lieder (ljóð)
Óperan í La scala í Mílanó um aldamótin 1800.
Konur í lífi
Rossinis
Anna Rossini Isabella Colbran
Rossini hélt ávallt góðu sam-
bandi við móður sína Önnu
Guidarini Rossini og sýna bréf-
askriftir þeirra í millum að hún
hafði mikil áhrif á líf hans og
starf.
Um það leyti er Rossini var
að semja sínar fyrstu óperur
kom fram á sjónarsviðið glæsi-
leg, spönsk söngkona, Isabella
Colbrán að nafni, er lagði Ítalíu
að fótum sér. Colbrán hafði
hrífandi sviðsframkomu og
næma tilfinningu fyrir dramat-
ík. Rödd hennar, er spannaði
tæpar 3 áttundir eða frá g í
litlu áttund upp á e fyrir ofan
háa c, sögðu áheyrendur að
hefði verið einstaklega jöfn og
styrk og haft sama hljóm og
breidd hvort sem hún söng háa
eða lága tóna. Hinn ungi og
ástríðufulli Rossini féll þegar
fyrir þessari mikilhæfu söng-
konu og varð hún fljótlega ást-
kona hans og síðar eiginkona.
Hjónabandið varði þó aðeins í
átta ár en síðar á ævinni kvænt-
ist Rossini Olympe Pellier sem
einnig var söngkona en sam-
band þeirra var þó ekki eins
stormasamt og þeirra Colbrán.
Colbrán hafði mikil áhrif á
Rossini og má oft greina
spönsku áhrifin í tónlistinni,
eins og t.d. í Rakaranum í Se-
villa, og einnig bera aríur hans
þess merki að þær eru samdar
fyrir Colbrán því þær krefjast
yfirleitt óvanalega mikils radd-
sviðs, sérstakrar mýktar og
trillutækni á djúpu tónunum.
Rossini-söngkonur eru því ekki
auðfundnar og er þetta án efa
orsökin fyrir því að stundum
koma tímabil þar sem tónlist
hans fellur í gleymsku.
Kringum 1930 höfðu óperur
Rossinis verið sjaldséðar um
árabil en þá var það að heimur-
inn éignaðist aftur stórkostlega
Rossini-söngkonu sem endur-
vakti óperur hans. Þetta var
hin spánska Conchita Supervia.
Rödd hennar þekkti engin land-
amæri og gullfalleg, fjörug og
stríðin var hún eins og sköpuð
fyrir Rossini-óperur. Farið var
að sýna óperur hans að nýju
og vinsældirnar urðu aftur gey-
simiklar.
Nú á síðustu árum höfum
við eignast nýja Rossini-söng-
konu, ítölsku mezzósópran-
söngkonuna Cecilia Bartoli.
Hún er ekki síður fær um að
túlka hinar dramatísku aríur
er Rossini samdi fyrir Colbrán
en hinar fjörmiklu aríur er
krefjast yngri raddblæs.
Hárfínar og vandaðar söngtrill-
ur hennar hitta alltaf í mark
og hafa þegar hrifið gagnrýn-
endur svo um munar. Þegar
hafa verið gefnir út 5 sólódisk-
ar með þessari ungu söngkonu,
þar af 4 með verkum eftir Ross-
ini og er þar kannski mestur
fengur í disk með 19 sönglög-
um frá mismunandi tímabilum
í ævi tónskáldsins. Um þessar
mundir syngur Bartoli í hinu
geysierfiða hlutverki Ösku-
busku í Bologna og er einnig
von á þeirri uppfærslu á disk á
næstunni.
Conchita Supcrva Cecilia Bartoli