Morgunblaðið - 14.04.1992, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. APRÍL 1992
Klisjur, kartöflur
og köttur í sekk
eftir Þórólf
Matthíasson
Helga Guðrún Jónasdóttir (HGJ)
upplýsingafulltrúi bænda hefur í
greinum í Dagblaðinu föstudaginn
3. apríl og Morgunblaðið miðviku-
daginn 8. apríl gert athugasemdir
við könnun Hagfræðistofnunar um
áhrif samkomulagsdraga GATT á
verðlag landbúnaðarafurða hérlend-
is, ef samþykkt yrðu, fyrir Neyt-
endafélag höfuðborgarsvæðisins.
Ætl'a mætti að það væri hlutverk
upplýsingafulltrúa bændastéttar-
innar að koma upplýsingum um
hagsmunamál umbjóðenda sinna á
framfæri. En eftir lestur greina HGJ
vaknar sú spurning hvort hugtakið
upplýsingarsé skilgreint með öðrum
hætti við Hagatorg en annars stað-
ar á landinu. I upphafi greinar sinn-
ar í Morgunblaðinu gefur HGJ könn-
un Hagfræðistofnunar eftirfarandi
einkunn: „Ekki aðeins eru niður:
stöður skýrslunnar klisjukenndar. í
henni er farið villandi með taina-
gögn og þýðingarmiklar ályktanir
drc-gnar af hæpnum forsendum...“
Það er freistandi að snúa þessum
ummælum uppá höfundinn. Það
skal eftirlátið lesandanum að skera
úr um það og víkjum þá að efnis-
atriðunum.
Aðdragandi og aðferðafræði
HGJ lætur að því liggja að Neyt-
endafélag höfuðborgarsvæðisins
hafi keypt köttinn í sekknum þar
sem könnun Hagfræðistofnunar er
annars vegar. Þessu til stuðnings
segir hún könnun stofnunarinnar
einungis stælingu á norskri könnun.
í þessu sambandi er rétt að hafa í
huga að upphaf afskipta Hagfræði-
stofnunar af þessu máli liggur ekki
hjá stofnuninni heldur hjá Neyt-
endafélagi höfuðborgarsvæðisins.
Neytendafélagið hafði samband við
Hagfræðistofnun og spurðist fyrir
um möguleika þess að staðfæra
miðað við íslenskar aðstæður könn-
un sem Erling Várdal, dósent við
Háskólann í Bergen, hafði gert fyr-
ir Forbrukerrádet (Neytendaráðið)
í Noregi. Neytendafélagið lagði
áherslu á að vinna Norðmannanna
yrði nýtt eftir föngum. Þá ósk var
Hagfræðistofnun ljúft að virða. Sú
fullyrðing HGJ að Neytendafélagið
hafi keypt köttinn í sekknum hlýtur
því að dæmast dauð og ómerk.
Heildsöluverð — smásöluverð
HGJ gerir langt mál úr því að í
könnun Hagfræðistofnunar sé borið
saman heildsöluverð hérlendis,
heildsöluverð erlendis og heims-
markaðsverð. Rétt er að taka fram
að þetta er nákvæmlega sú aðferða-
fræði sem beitt var í skýrslu Erlings
Várdais. Gagnrýni HGJ beinist því
ekki einvörðungu að Hagfræðistofn-
un Háskóla íslands, heldur einnig
að dósent Erling Várdal og Forbru-
kerrádet. Það væri fróðlegt að vita
hvort HGJ hefur greint þessum
norsku aðilum frá grundsemdum
sínum um að skýrsla Várdals sé
byggð á misskilningi hans á inntaki
og eðli GATT-samkomulagsdrag-
anna.
GATT-drögin kveða á um að beitt
skuli tollum í stað innflutningshafta
sé þörf talin á að vemda innlendan
landbúnað gagnvart erlendri sam-
keppni. Þessir tollar skulu lækkaðir
um 36% fram til aldamóta. Upp-
runalegi tollurinn er fundinn með
samanburði á verði á innanlands-
markaði og verði á heimsmarkaði á
árunum 1986, 1987 og 1988. Ekki
hefur ríkt um það ágreiningur frama
til þessa .að það verð sem rétt sé
að miða við sé heildsöluverð á innan-
landsmarkaði. Þanniggerðu bænda-
samtökin og landbúnaðarráðuneytið
svokallaða AMS-útreikninga í
tengslum við GATT-umræðurnar.
Þar er borið saman heimsmarkaðs-
verð og niðurgreitt innlent heild-
söluverð. Frá þessu er m.a. greint
í riti frá Upplýsingaþjónustu land-
búnaðarins dagsettu 3. október
1990. HGJ skuld'ar lesendum
Morgunblaðsins að skýra fyrir þeim
af hverju rétt var að bera saman
heimsmarkaðsverð og heildsöluverð
á árinu 1990 fyrst það er rangt á
árinu 1992. En hvers vegna er rétt
að bera saman heildsöluverð og
heimsmarkaðsverð? Þeirri spurn-
ingu má svara með annarri: Er
hægt að bera saman innlent smá-
söluverð og heimsmarkaðssmásölu-
verð? Svarið er nei! Staðreyndin er
nefnilega sú að ekki er til neitt
heimsmarkaðssmásöluverð, aðeins
heimsmarkaðsverð sem stendur inn-
flytjendum til boða.
Raungengi norsku og íslensku
krónunnar
HGJ hefur áhyggur af að íslenska
krónan sé ofmetin í könnun Hag-
fræðistofnunar. I skýrslunni er
norskum krónum breytt í íslenskar
krónur með meðaigengi ársins
1987. Hvernig kemur raungengið
inn í þá mynd? Það er hugsanlegt
að raungengi íslensku krónunnar
hafi verið óvenjuhátt, í jafnvægi eða
óvenjulágt og að raungengi norsku
krónunnar hafi verið óvenjuhátt, í
jafnvægi eða óvenjulágt á árinu
1987. Það er því ekki gefið að grun-
ur um hátt raungengi íslensku krón-
unnar á árinu 1987 leyfi þær
ályktanir sem HGJ dregur. En stað-
reynd málsins er sú að gerð er eins
heiðarleg tilraun af hálfu Hagfræði-
stofnunar og hægt er til að jafna
raungengismun. Það er gert með
svonefndri PPP-leiðréttingu, sem í
raun er ekki annað en tilraun til
leiðréttingar gengis með hliðsjón af
almennu verðlagi í hvoru landi fyrir
sig. Þetta er tíundað í skýrslu Hag-
fræðistofnunar. Það er ekki við
Hagfræðistofnun að sakast þó að
HGJ hafi ekki rekist á neinn á
göngum Bændahallarinnar sem gat
upplýst hana um hvað fælist í að-
ferðinni.
Hvers vegna árið 1987?
Árið 1987 er valið til viðmiðunar
af tveimur ástæðum. Fyrri ástæðan
er sú að tollalækkanir skulu miðaðar
við innflutningsvernd eins og hún
mælist á árunum 1986, 1987 og
1988. Árið 1987 er á miðju þessu
tímabili eins og hver og einn getur
séð. Hafi orðið kerfisbreytingar sem
valda lækkun heildsöluverðs á árinu
1988 er vægi þeirra tiltölulega lítið
og það skekkir því myndina óveru-
lega. Hugsum okkur að einhver
vörutegund hafi lækkað um 10% á
árinu 1988. Varan hafi kostað 100
krónur á árunum 1986 og 1987 en
90 krónur á árinu 1988. Hugsum
okkur að sama vara hefði kostað
50 krónur á heimsmarkaði. Tolla-
lækkun skv. GATT-samkomulagi
yrði 17,4% í raun, en 18% skv. mati
Hagfræðistofnunar. Hér tapast sem
sé nákvæmni upp á um xh prósentu-
stig, það er nú allt og sumt. Seinni
ástæðan fyrir því að árið 1987 var
valið helgast af því að uppiýsingar
um heimsmarkaðsverð á nefndum
vörutegundum á því ári lágu fyrir í
títtnefndri könnun Erlings Várdals.
Býr Hagfræðistofnun til
heimildir?
I Dagblaðsgreininni setti HGJ
fram eftirfarandi ásökun: „Hag-
fræðistofnun safnar nefnilega ekki
aðeins heimildum heldur býr þær
til. í úttektinni er t.d. vitnað í „skráð
heildsöluverð" á íslenskum kartöfl-
um og tómötum 1987. Engin slík
skráning var á heildsöluverði þess-
ara vara 1987.“ Þegar HGJ skrifar
Morgunblaðsgreinina virðist hún
gera sér grein fyrir að fullyrðingar
um að Hagfræðistofnun búi til gögn
þegar henti sé heldur losaraleg til
Þórólfur Matthíasson
„Hér að framan hafa
ásakanir HGJ á hendur
Hagfræðistofnun verið
raktar og hraktar lið
fyrir lið. Athygli vekur
að upplýsingafulltrúi
bænda sendi svo hroð-
virknislega unnið plagg
frá sér í tveim útgáfum
til opinberrar birting-
ar.“
að flagga með í annað sinn. En það
er engin ástæða til að hlífa HGJ við
að rifja upp hvernig upplýsingar
Hagfræðistofnunar eru til komnar.
Staðreyndin er nefnilega sú að upp-
spretta þeirra talna sem HGJ ásak-
ar Hagfræðistofnun um að hafa
búið til er sú stofnun sem hún veit-
ir sjálf forstöðu. í bréfi Upplýsinga-
þjónustu landbúnaðarins dagsettu
6. mars 1992 undirrituðu af einum
starfsmanni HGJ segir orðrétt: „Eg
sendi þér tölur Sambands garð-
yrkjubænda um heildsöluverð á
gúrkum, tómötum og kartöflum fyr-
ir árið 1987.“ Og nú má spyija:
Hver reynir að hnika til staðreynd-
um málsins? Hagfræðistofnun á
fulla heimtingu á að HGJ biðjist
opinberlega afsökunar á að bera svo
alvarlega ásökun á stofnunina að
ósekju.
Kartöfluverð
í könnun Erlings Várdals sem
fyrr var vitnað til, er heildsöluverð
í Noregi á kartöflum árið 1987 talið
1 króna norsk hvert kíló. Heimild
Várdals er tafla J16 í Landbrukets
Priser 1987, gefið út af Landbruks:
ökonomisk Priscentral árið 1988. í
Dagblaðsgreininni talar HGJ um að
Norsk Institutt for Landbruks-
ökonomisk Forskning segi heildsölu-
verð kartaflna hafa verið 1,54 krón-
ur hvert kíló árið 1987. Á öðrum
vettvangi hefur hagfræðingur
bændasamtakanna haldið því fram
Er hungursneyð í Afríku-
löndum eilífðarvandamál?
eftir Jóhannes
Tómasson
Hungursneyð ógnar ennþá einu
sinni lífi milljóna manna í Afríku.
Hún ógnar lífi þeirra sem lifað hafa
af fyrri hungursneyðir í löndum eins
og Eþíópíu, Súdan og Sómalíu og
hún sýnir nú klærnar á nýjum stöð-
um, svo sem Kenýu, Malawi og
Zimbabwe, löndum sem fram til
þessa hafa verið aflögufær með
korn. Það sem gerir ástandið enn
verra er hinn mikli fjöldi flótta-
manna sem hrakist hefur frá heim-
kynnum sínum og hefur sums stað-
ar hafnað í löndum sem varla geta
brauðfætt þegna sína, hvað þá
fjölda aðkomumanna. Um þessar
mundir er víða verið að skipuleggja
hjálparstarf á vegum Sameinuðu
þjóðanna og hjálparstofnana og
ættu allir sem eru aflögufærir með-
al okkar að koma til bjargar.
Það er engin ný frétt að Afr-
íkubúar horfist í augu við hungrið.
Síðustu tvo áratugina hafa íslend-
ingar fengið fréttir af slíkri vá frá
ýmsum löndum Afríku, oftast frá
Eþíópíu af því að þar hafa íslend-
ingar lengi verið við þróunar- og
kristniboðsstörf á vegum ýmissa
aðila. í tengslum við þessar sífelldu
fréttir af hungursneyð og hörmung-
um í Afríku eru margar spurningar
á vörum okkar:
Er enn verið að safna fyrir
hungruðum í Afríku?
Já, því að rigningin lætur á sér
standa og uppskerubresturinn held-
ur áfram. Þetta gerist í ár, það
gerðist árin 1984 og 1974 og enn
fyrr. Kvikfénaður veslast upp, gróð-
urinn skrælnar og þá er fátt eitt
til bjargar. Fólkið flosnar frá heim-
kynnum sínum og leitar sér bjargar
annars staðar. Við getum komið
„Ástandið í Afríku er
verra en nokkru sinni.
Hungrið vofir yfir 25
milljónum manna í 13
löndum.“
þessu fólki til hjálpar meðan þetta
ástand varir, í eitt, tvö eða þrjú ár,
og þess vegna þarf að safna áfam
fyrir hungruðum.
Er ekki hægt að gera eitthvað
svo þessu megi linna í eitt
skipti fyrir öll?
Að nokkru leyti — en það tekur
samt talsverðan tíma. Þegar upp-
skerubrestur hefur orðið þarf að
leita annarra matvæla. Hvernig er
hægt að útvega þau? Ef ekki í við-
komandi landi þá frá öðrum löndum
og hvernig á að greiða fyrir matvæl-
in? Með einhverri útflutningsvöru
sem fólkið getur framleitt. En það
tekur tíma að koma upp slíkum
verkefnum. Þarna kemur þróunar-
hjálpin til skjalanna og hjálpar fólki
til sjálfshjálpar.
Þýðir eitthvað að hjálpa þeim
í dag sem verða hungrinu að
bráð á morgun?
Já, við megum ekki gefa þá sem
minna mega sín upp á bátinn. Við
hljótum að vilja hjálpa sveltandi
meðbræðrum. Við neitum ekki
drukknandi manni um hjálp af því
að hann gæti hugsanlega dottið í
sjóinn aftur á morgun. Við hljótum
að vona að ástandið geti batnað.
Myndum við ekki þiggja hjálp og
kjósa að einhver léti sér umhugað
um okkur ef við lentum í hörmung-
um? Jafnvel þótt það væri aftur og
aftur?
Milljónir svelta og eru á flótta
Ástandið í Afríku er verra en
nokkru sinni. Hungrið vofir yfir 25
milljónum manna í 13 löndum. Af
þeim fjölda eru um 8 milljónir á
flótta, ýmist í eigin landi eða utan
heimalands síns. Við megum ekki
gleyma hungursngyð og erfiðleikum
fólksins í Afríku. Starfsmenn hjálp-
að þessi sami aðili gefi upp að verð
til framleiðenda hafi verið 1,54
krónur kílóið. Getur verið að HGJ
rugli saman niðurgreiddu heildsölu-
verði og verði til framleiðenda?
í Morgunblaðsgreininni lætur
HGJ að því liggja að í Noregi sé
ekki um ríkistyrk að ræða þar sem
kartöflur eru annars vegar. Þetta
er rangt. Skv. skriflegum upplýsing-
um sem Hagfræðistofnun hefur
fengið frá Forbrukerrádet í Osló
njóta kartöfluframleiðendur í Nor-
egi bæði framleiðslu- og fjárfesting-
arstyrkja.
Könnun Hagfræðistofnunar og
Þjóðhagsstofnunar
Nú hafa með skömmu millibili
verið gerðar tvær kannanir á áhrif-
um GATT-samkomulagsdraganna á
verðlagi landbúnaðarafurða hér á
landi. Niðurstaða Hagfræðistofnun-
ar var að verði þröng túlkun land-
búnaðarráðuneytisins látin ráða
ferðinni muni verðlag lækka um 8%
á aðlögunartímanum. Verði
hagsmunir neytenda frekar hafðir
að leiðarljósi áætlar Hagfræðistofn-
un að lækkunin geti numið allt að
25%. I skýrslu sinni kýs Þjóðhags-
stofnun að ganga út frá þrengstu
túlkunarmöguleikum. (Sumir ganga
reyndar svo langt að segja að Þjóð-
hagsstofnun túlki samkomulags-
drö’gin með hliðsjón af hagsmunum
fr^mleiðenda en ekki með hliðsjón
af hagsmunum neytenda.) Niður-
staða þeirra er að verð landbúnaðar-
afurða muni lækka um 1% á ári. Á
sjö ára tímabili jafngildir það ná-
lægt 7,25%. Ekki verður annað sagt
en að niðurstöður Hagfræðistofnun-
ar annars vegar og Þjóðhagsstofn-
unar hins vegar falli furðu vel hvor
að annarri sé tekið tillit til þess
hversu ólíkum aðferðum er beitt.
Skýrsla Hagfræðistofnunar dregur
auk þess fram hversu miklu máli
skiptir fyrit' neytendur að landbún-
aðarráðuneytið verði ekki látið eitt
um framkvæmd málsins þegar þar
að kemur.
„Geymið auglýsinguna"
Hér að framan hafa ásakanir HGJ
á hendur Hagfræðistofnun verið
raktat' og hraktar lið fyrir lið. At-
hygli vekur að upplýsingafulltrúi
bænda sendi svo hroðvirknislega
unnið ptagg frá sér í tveim útgáfum
til opinberrar birtingar. Það er rétt
að minna Helgu Guðrúnu á þau
gömlu sannindi að rangfærslur verða
ekki sannar þó svo þær séu endur-
teknar nógu oft. Hins vegar setja
slíkar endurtekningar þann sem veit
betur í nokkurn vanda. Það er tíma-
frekt að margleiðrétta sömu rökleys-
una. Lesendur Morgunblaðsins mega
þó ekki halda að undirritaðut' telji
eftir sér að segja þeim það sem sann-
ara er í þessu máli. En það er e.t.v.
rétt að snú orðunum „geymið aug-
lýsinguna" upp á þessi skrif og segja:
Geymið greinina ef Helga Guðrún
skyldi enn ekki láta sér segjast.
fiöfimikir er lektor í hagfræði vid
Háskóla íslands.
Kvikfénaður veslast, upp í Suður-
Eþíópíu.
arstofnana segja að aldrei hafi ver-
ið eins erfitt og nú að fá aðstoð frá
þeim löndum sem eru aflögufær.
Afríka hefur gleymst í öllu atinu
og spenningnum kringum breyting-
arnar í Austur-Evrópu.
Höfuniltir er blaðamaður.