Morgunblaðið - 17.06.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1992
Gestur: Geislabrot, 1991. Marmari.
Rúna: Enn kemur vorið, 1992. Akríl og krit á japanskan pappír.
GESTUR OG RÚNA
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það er vafalaust í tilefni Lista-
hátíðar, að Hafnarborg, menning-
ar- og listastofnun Hafnarfjarðar,
bauð þeim kunnu listahjónum
Gesti og Rúnu að halda yfírlitssýn-
ingu í öllum húsakynnum sínum.
Það var vel til fundið, því bæði
hafa þau komið mikið við sögu
Hafnarfjarðar og búið þar síðustu
tíu árin, auk þess sem Rúna er
fædd þar og uppalin. Þá hafa þau
komið víðar við sögu myndlista og
§ölmörgu sem tengist myndlist-
og listiðnum er nokkrir aðrir íbúar
í Firðinum, eru að auk landsþekkt-
ir listamenn og kunn út fyrir land-
steinana.
Svo víða sem þau hafa komið
við hefur líf þeirra einnig verið
óvenju margbrotið og litríkt, og
jafn fjarri því að vera einstefna í
listinni og hugsast getur. En það
hefur einnig tekið sinn toll eins
og hjá fjölmörgum öðrum íslenzk-
um listamönnum, sem hafa orðið
að vinna hörðum höndum til að sjá
sér og sínum farborða og því ekki
getað sinnt samfelldri listsköpun
sem skyldi. Það hefur verið afdrifa-
ríkt fyrir þessa þjóð, því að list-
sköpun er það sem sterkar þjóðir
Evrópu hlúa helst að til að treysta
þjóðfélagslegan grunn sinn og
reisn í félagsskap þjóðanna. Og
einmitt aldrei eins mikið og á síð-
ustu tímum, er fyrirhugað er að
upp rísi bandalag Evrópuríkja, og
segir það eitt mikla sögu.
Listahjónin námu upprunalega
í Handíða- og myndlistarskólanum
eins og MHI nefndist lengi vel en
síðan lá leið þeirra til Kaupmanna-
hafnar, þar sem þau hófu nám hjá
víðfrægum listaprófessorum og
listamönnum. Gestur hjá mynd-
höggvaranum Einari Utzon Frank
og Rúna hjá málaranum Vilhelm
Lundström. Því miður voru þau
einungis einn vetur við nám hjá
þeim ágætu mönnum, enda má
vera ljóst að lærimeistararnir
höfðu ekki tiltakanlega mikil áhrif
á þau né listferi! þeirra.
Akademískt nám tekur yfírleitt
4 ár, en sumir eru mun lengur
viðloðandi skólann vegna ágætrar
verkstæðaaðstöðu t.d. í mynd-
höggi, veggmyndagerð og grafík.
Slíkt nám hefur fætt af sér marga
Gestur og Runa.
umbrotamestu núlistamenn aldar-
innar, sem notfært hafa sér mikla
þekkingu í listsköpun sinni og oft-
ar en ekki miðlað henni til minna
menntaðri félaga sinna.
Ekki veit ég af hverju þau hættu
eftir veturinn, en efa ekki að það
hafi sínar gildu ástæður. Hins veg-
ar er ljóst að þau hagnýttu sér þá
þekkingu sem þau höfðu viðað að
sér mjög vel og hafa sífellt verið
að bæta við hana í lífi og starfi.
Ekki síst á seinni árum, eftir að
þau hættu kennslustörfum og af-
skiptum að félagsmálum og geta
loks einbeitt sér af lífí og sál að
listsköpun svo sem hugur þeirra
hefur alltaf staðið til.
Sá er hér ritar hefur verið kunn-
ur listferli þeirra frá fyrstu tíð, því
sama haustið og þau setja upp leir-
mun'averkstæði á Laugamesi,
hófst námsferill minn við Handíða-
skólann, eins og MHÍ var rétt og
slétt kallaður á þeim árum. Þetta
var árið 1947 og framtakið vakti
óskipta athygli og þá ekki síst er
leirmunirnir fóru að streyma úr
þessu frumstæða verkstæði næstu
árin.
Kímið að hugmyndinni að Laug-
amesleir hefur líkast til komið frá
Suður-Frakklandi, nánar tiltekið
Vallauris, þar sem Picasso var að
gera stóra hluti um þessar mund-
ir. Hann var mikill áhrifavaldur
íslenzkra listamanna á árunum
eftir stríð, eins og svo margra
framúrstefnulistamanna í heimin-
um. Arið 1945 hafði hann fengið
mikinn áhuga á ýmsum hliðar-
greinum málverksins og hóf hann
t.d. að vinna í steinþrykki á hinu
fræga verkstæði Fernands Mourlot
í nóvember. Upprunalega ætlaði
Picasso sér einungis að skreyta
leirmuni, en fékk svo hugmyndina
að vinna á verkstæði Suzanne og
George Ramié er hann heimsótti
Vallauris, í ágúst árið 1947 og
raunin varð sú að hann umbylti
hugmyndum manna um keramik
og gerði gamalt og fátækt þorp
steinríkt á skömmum tíma. Árið
eftir flytur hann aðsetur sitt frá
Golfe Juan og sest að í villunni
La Galloise í Vallauris. Verkstæðið
við Hofteig 21 var ekki sett saman
af þekkingu á faginu heldur mikl-
um metnaði og sjálfsbjargarhvöt
og þannig mun Gestur aldrei hafa
séð rennibekk hvað þá brennsluofn
á ævi sinni nema í bókum, og við
þær studdist hann og góða hag-
leiksmenn við smíðina og alls ann-
ars, sem nauðsynlegt er að hafa á
leirmunaverkstæði.
í ljósi þessa jaðraði framtak
þeirra við kraftaverk og litlu mun-
aði að þeim tækist að ala upp góð-
an smekk á leirmunum hjá löndum
sínum. Þetta var á tímum innflutn-
ingshafta og forsjárhyggju í fjár-
málum frá hálfu ráðamanna þjóð-
arinnar, sem sjálfum tókst að eyða,
eða öllu heldur sóa, uppgripum
stríðsáranna á merkilega skömm-
um tíma. En þó má segja, að þessi
höft hafí um margt verið hliðholl
litla leirmunaverkstæðinu. Er slak-
að var svo á þessum höftum eftir
1950 hófst innflutningur á hvers
konar ódýru glingri, sem verbúða-
þjóðinni hugnaðist allri list betur
og átti dijúgan þátt í endalokum
verkstæðisins. En auðvitað kom
fleira til t.d. breytt viðhorf til
myndlista í heiminum og tilkoma
strangflatalistarinnar og kalda
stríðsins í list- og mannlegum sam-
skiptum sem pólitík. Þau hættu
því árið 1952 enda ekki lengur
grundvöllur fyrir starfsemina í jafn
litlu þjóðfélagi, en það var umtals-
vert afrek að reka verkstæði í fimm
ár við þessar aðstæður.
Geta má þess, til að setja fólk
inn í aðstæðumar, að jafnvel fímm
árum seinna var ekki kominn
grundvöllur fyrir einn lítinn sýn-
ingarsal, er kynnti skapandi mynd-
list og listiðnað og hann lognaðist
útaf á skömmum tíma.
Ég man enn ljóslega eftir sýn-
ingu á Laugamesleir í Café Höll
við Austurstræti vorið 1950, en
hún vakti mikla athygli og hlaut
dijúga aðsókn.
Skoðuðum við hana oft nemend-
ur Handiðaskólans og skeggrædd-
um um form munanna og skreyt-
ingar og sáum nokkurn skyldleika
við Picasso og þá einkum í formun-
um. En slíkur skyldleiki var mjög
skiljanlegur í ljósi tímanna og að
auk hafði leirlistin ekki fest neinar
djúpar rætur á íslandi og bak-
gmnnurinn einungis þjóðlegir leir-
munir Guðmundar Einarsson frá
Miðdal.
Ég hef verið margorður um
Laugamesleirinn, en með honum
lögðu þau Gestur og Rúna grunn
að lífsverki sínu og búa að honum
enn þann dag í dag og þótti mér
því sjálfsagt að leggja áherslu á
þennan þátt í lífsverki þeirra. Sé
litið til baka og yfír sviðið er það
mat mitt að þau Gestur og Rúna
hafi verið listiðnaðarfólk í háum
gæðaflokki, en það háði þeim að
hafa ekki numið fagið á úrvals-
verkstæði ytra, né rannsakað sögu
leirlistar frá upphafi augliti til
auglitis.
Er Laugarnesleir var endurvak-
inn árið 1968 voru viðhorfin önn-
ur, svo sem greinilega kemur fram,
en áfram urðu þau að stunda tíma-
frek störf með listrænni athafna-
semi, sem að sjálfsögðu háði þeim.
Sýningin í Hafnarborg er mjög
margþætt og lifandi, en ég hefði
satt að segja viljað sjá meira af
Laugarnesleirnum og fleiri eldri
verk. Sverrissalur er lagður undir
þá hlið sýningarinnar og er þar
margt eftirtektarvert og þá eink-
um hve Rúnu takast skreytingarn-
ar vel í mörgum gripanna og sjálf-
stæðum plöttum og hve rík pers-
ónuleg útgeislan á sér stað þótt
stílbrigðin eigi iðulega hliðstæðu
erlendis. Hafði ég mikla ánægju
af að skoða þessa deild og hún
leiddi hugann að því hve mikil
þörf er á listiðnaðarsafni í þessu
þjóðfélagi, en slíkt safn mundi
geta stuðlað að því að skapa auk-
inn metnað um séríslenzk viðhorf
og stflbrigði.
Efri salurinn er undirlagður
nýrri verkum, sem þau hafa gert
ótrufluð frá amsti brauðstritsins
og.vissulega bera þau þess merki
og einkum hafa þessi viðbrigði
skipt sköpum fyrir Gest. Auk þess
dvöldu þau um tíma á gestavinnu-
stofunni í Svíavirki, og er auðséð
að Gestur hefur haft mikið gott
af að kynnast viðhorfum finnskra
myndhöggvara. Á þeim tímum
glímdu menn raunar miklu víðar
við hin ýmsu efni í steinhöggi og
hið gamla handverk var aftur haf-
ið til vegs í mörgum greinum
myndlista. Menn voru einfaldlega
búnir að fá nóg af hugmyndafræði-
legum tilraunum í bili, þótt þær
ryddu sér aftur rúms og eru í há-
marki um þessar mundir. Hið sér-
stæða og nútímalega við högg-
myndir Gests Þorgrímssonar er
einmitt, að hann hefur fundið sjálf-
an sig og hugsar mun minna um
hræringar umheimsins, telur sig
ekki skyldan til að eltast við þær.
Dijúgur er munurinn að sjá þessi
verk og fyrri verk hans í stein-
höggi, því hér blómstrar hann sem
virkur og eftirtektarverður mynd-
höggvari, og þar að auki er full-
komlega óþarft að nota orðið
skúlptúr, sem þykir fínna, þótt
upprunaleg merkingin sé einfald-
lega ekkert annað og meira en
höggmynd! Gestur náði aldrei slík-
um tökum á hamri og meitli í
gamla daga og sýnir það glöggt
að myndlistin hefur engan aldur
og ekkert kynslóðabil, því mynd-
listarmenn taka iðulega að
blómstra sem aldrei áður á gamals
aldri. Svo ferskar eru þessar högg-
myndir margar hveijar, að líkast
er sem maður á besta aldri hafi
útfært þær.
Hvað verk Sigrúnar Guðjóns-
dóttur snertir bera þau þess ríku-
legan vott að hennar sterkasta
hlið er skreytigildið og hér hefur
hún það sem við nefnum á fag-
máli áberandi ríka „dekoratíva"
kennd, sem er hæfíleiki sem enginn
skyldi vanmeta og fáum er gefinn
í jafn ríkum mæli. Maður skynjar
visst framhald frá fyrri verkum
og baráttu við að losa sig við vana-
vinnubrögð skreytitímabilsins. og
verkin eru afar misjöfn. En sú
staðreynd að hún hikar ekki við
ný átök við liti, form og efnivið
er henni til mikils sóma og þegar
best lætur tekst henni að skapa
mjög eftirtektarverð verk svo sem
einna skýrast kemur fram í mynd-
unum „Litbrigði jarðar“ (16) og
þó einkum „Blámistruð fjöll“ (17).
í litlum sal má einnig líta bóka-
skreytingar, sem er góð viðbót og
undirstrikar að hin einfalda og
hreina lína og skýra framsetning
var þeim báðum hugleikin. Auk
þess hefur verið gerð sjónvarps-
kvikmynd, sem Halldór Árni
Sveinsson gerði fyrir Hafnarfjarð-
arbæ, og skyldu sem flestir sjá
hana, því að hún skýrir margt í
myndverkum þeirra og lífshlaupi.
Gefín hefur verið út smekkleg
myndskreytt sýningarskrá, og
inniheldur hún, auk stuttra ávarpa
forstöðumanns Hafnarborgar,
Petrúnar Pétursdóttur, og for-
manns stjórnar stofnunarinnar,
Báru Guðjónsdóttur, ítarlega og
greinargóða ritgerð Eiríks Þor-
lákssonar listsögufræðings, auk
upplýsinga um list- og lífsferil
listamannanna og sýningar þeirra.
Rétt er svo að geta þess sérstak-
lega, að sýningin er opin frá kl.
12-18 alla daga nema þriðjudaga
fram til 29. júní, og í sumar verða
sýningarsalirnir og kaffistofan op-
in til kl. 21 á fimmtudögum.