Morgunblaðið - 17.06.1992, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1992
37.
íslenskra stúdenta, Georg Brandes,
í háskólafyrirlestrum sínum efndi
hann til útgáfu fræðslurita og fékk
a.m.k. eitt þeirra prentað í Acta.
Kort Kortsen var lengi fréttaritari
danskra blaða. Á Alþingishátíðinni
var hann fenginn til að rita um kynni
sín af íslendingum. Þá ritaði hann
skemmtilega grein í „Nationaltid-
ende“. Kortsen sagði svo frá:
„Ég kynntist Islandi fyrst á
„Garði“, á dansleik, sem þar var
haldinn. Þar kom til mín íslending-
ur, sem nú er orðinn þjóðkunnur og
sagði mér frá því að danskur stúdent
hefði hlaupist á brott með stúlkuna
sína. „Að vísu er ég ekki aðalsmað-
ur“ sagði hann, „en ég get þó rakið
ætt mína til Haralds harðráða.
Hvemig ætti ég þá að þola þetta?“
Hér fann ég þegar sýnishom þess
sjálfstrausts, sem er helsta einkenni
íslendinga. Allir eru þeir hreyknir
af ættemi sínu, og séu þeir ekki
komnir af Haraldi harðráða í 25. lið,
þá era þeir komnir í 27. lið af Magn-
úsi konungi berfætta.“ (Hér bregst
KK bogalistin í ættliðatali. Haraldur
harðráði er mannsaldri eldri en
Magnús berfætti.)
Konurnar tvær, sem standa milli
Korts Kortsen og prúðbúins manns,
hefir ekki tekist að bera kennsl á.
Er einhver í hópi lesenda, sem kann-
ast við þær?
Teódór Ámason fiðluleikari var
sonur Áma Jóhannssoriar bankarit-
ara og konu hans Önnu Jónsdóttur
á Öngulstöðum. Snemma kom í ljós
hneigð Teódórs til hljómlistar. Hann
lærði að spila á fiðlu og lék um ára-
bil í ýmsum hljómsveitum og hljóð-
færaflokkum. Hann heldur t.d. tón-
leika í desembermánuði 1929 við
undirleik Emils Thoroddsens. Hann
spilar þá fimmtán erlend fíðlulög og
tvö íslensk lög eftir Sveinbjöm Svein-
bjömsson. Teódór þýddi og ritaði
margar bækur um hljómlist og ævi
hljómlistarmanna, þá ritaði hann
einnig tónlistargagnrýni og hugleið-
ingar í dagblöð og tímarit og hvatti
jafnan til vandvirkni. Teódór var rit-
ari í fyrstu stjóm Félags íslenskra
hljóðfæraleikara. Bjöm Sv. Bjöms-
son, sonur Sveins sendiherra og síðar
forseta, var í menntaskóla um þessar
mundir. Hann minnist vel sam-
kvæma listamanna, sem haldin vora
á vegum frú Önnu og Ólafs. Björn
lék í hljóðfæraflokki með Einari Sigf-
ússyni og Elsu Sigfúss. Hann lék
einnig á dansæfingum skólanema, í
revíuhljómsveitum og kann frá
mörgu að segja frá þessum tíma.
Þeir Halldór Laxness hittust í Ham-
borg þegar Björn var starfsmaður
Eimskipafélagsins og svo í áttræð-
isafmæli Halldórs í Mosfellssveit. Þá
hafði margt drifið á daga beggja.
Sveinbjöm Arinbjamar, bróðir
Snorra listmálara og Kristjáns lækn-
is, var listfengur maður og varði
hverri tómstund er gafst til þess að
njóta samfunda við listamenn og
áhugafólk.
Rigmor Lindemann er skráð á
manntali í Reykjavík þá til heimilis
í Austurstræti 1. „Hushjælp" er hún
nefnd í atvinnudálki manntalsins.
Rigmor er talin fædd 12. desember
1903. Kom til Reykjavíkur árið 1925.
Á heimili Ólafs Friðrikssonar og frú
Önnu konu hans, kynnist Rigmor
íjölda listamanna er þangað koma.
Meðal þeirra era mæðgumar Val-
borg Einarsson, kona Sigfúsar Ein-
arssonar tónskálds og Elsa Sigfúss,
dóttir þeirra hjóna. Tókst með þeim
vinátta, sem þær staðfestu með því
að binda fastmælum að ferðast um
óbyggðir landsins.
Þær stallsystur létu ekki sitja við
orðin tóm. Því til staðfestingar er
gestabók Valhallar á Þingvöllum.
Blaðamaður Morgunblaðsins, sem
staddur var á Þingvöllum, greindi frá
spurningu er hann fann í bókinni:
„Skyldi vera hægt að hjóla yfir
Kaldadal?" Við rákum augun í þessa
spumingu í gestabók Valhallar á
Þingvöllum undirskrifaða af þremur
stúlkum, Elsu Einarsdóttur Sigfúss
og Lindemann frá Danmörku. Þann-
ig sagðist blaðamanni Morgunblaðs-
ins frá er hann kom frá dvöl á Þing-
völlum.
Þeir sem fylgdust með fyrirætlun
stúlknanna komu að máli við þær
og töldu öll tormerki á því að þeim
tækist þessi „glæfraför“. „Ef þið
komist lifandi yfir Kaldadal á þessum
farartækjum þá skuluð þið auglýsa
það í blöðunum því annars trúir því
ekki nokkur maður,“ sögðu gestir í
Valhöll. Svarið við spumingunni kom
í Morgunblaðinu. Þar er birt frásögn
stúlknanna af ferðalaginu. Skýrt er
frá 3 daga dvöl þeirra á Húsafelli
og ýmsum ævintýrum sem þær röt-
uðu í á leiðinni þangað.
Hjólreiðaförin varð hagyrðingum
yrkisefni:
Á Langahrygg þær lögðu samt
með prýði
og létu ei á sig fá þótt skröltu
hjólin.
Rigmor Lindemann er á 24. ári
þegar myndin er tekin.
Olga Hejnæs var systir Önnu Frið-
riksson. Hún kom hingað til lands í
ágústmánuði 1924 og hófst þá þegar
handa að koma upp kvöldskemmtun-
um „með líku sniði og tíðkast í er-
lendum kabarettum“ að því er
Morgunblaðið segir í marsmánuði
1925. Morgunblaðið lætur þess getið
að Olga hafí fengið frú Valborgu
Einarsson, Emil Thoroddsen, Markús
Kristjánsson, Eymund Einarsson,
Teódór Ámason o.m.fl. til þess að
skemmta á kvöldskemmtunum þess-
um.
Olga Hejnæs ritaði margar greinar
um listakabarettinn, gaf út tímarit
og stofnsetti kjólaverslunina Ninon,
sem hún nefndi svo eftir frægu
sönglagi, sem Jan Kiepura söng í
kvikmynd.
Bénedikt G. Waage var þjóðkunn-
ur. Lengi forseti ÍSI, sundgarpur og
íþróttakappi. Orðasmiður góður.
Samdi fjölda kjörorða. „Notið sjóinn
og sólskinið", margur minnist þeirra
hvatningarorða Benedikts meðan
enn var hægt að stunda sjóböð í
Nauthólsvík og Örfírisey. Þá aug-
lýsti húsgagnaverslun Benedikts
einnig húsgögn með eftirminnilegum
hætti. „Hjónarúmin í „Áfrarn" eru
of stór fyrir einn, of lítil fyrir tvo,
en mátuleg fyrir hjón.“ Þá auglýsti
Benedikt dívana með eftirminnileg-
um hætti. Á hverri þjóðhátíð, 17.
júní, var Benedikt jafnan í frarbroddi
íþróttamanna. Sonur Benedikts er
hann átti fyrir hjónaband var séra
Ragnar Benediktsson, sem nýlega
er látinn. Fuglamir á Reykjavíkurt-
jöm voru hollvinir Ragnars, en hann
verndari þeirra.
Elísabet Einarsdóttir var ein í hópi
bama Einars Markússonar. Elísabet
var söngvís eins og hún átti kyn til,
þótt það yrði ekki hlutskipti hennar
að brjóta sér braut til frægðar í er-
lendum sönghöllum, lagði hún þó
stund á sönglist um langan aldur,
söng í dómkirkjukómum og útvarp-
skórnum undir stjóm Páls Isólfsson-
ar. Einnig kom hún fram á ýmsum
hljómleikum sem efnt var til og söng
þá ýmist einsöng eða með öðrum
söngVurum, eftir því sem efnisskrá
gaf tilefni til hverju sinni. Elísabet
söng oft einsöng í útvarp. Sönglist
var iðkuð á heimili hennar engu síð-
ur en verið hafði á foreldraheimilinu.
Tengdasonur Elísabetar og eigin-
manns hennar, Benedikts G. Waage
íþróttafrömuðar, var píanóleikarinn
kunni Fritz Weisshappel, sem var
eiginmaður Helgu dóttur þeirra
hjóna. Sonur þeirra Elísabetar var
Einar B. Waage, kunnur hljómlist-
armaður, bassaleikari í sinfóníu-
hljómsveit Islands.
Auk söngsins lagði Elísabet stund
á hannyrðir og var snillingur og sönn
listakona á því sviði. Er til vitnis um
handbragð hennar fjöldi skautbún-
inga.
María Markan og Halldór hittust
oft á glæsilegum listaferli beggja.
Halldór hefír minnst þess er hann
hlýddi á Maríu Markan syngja í út-
varp. Bæði vora þau fulltrúar íslands
á samkomum í Stokkhólmi árið 1932
er íslensk vika var haldin þar. Þá
flutti Sigurður Nordal erindi um sam-
hengi íslenskra bókmennta. Halldór
minntist þess í greinum sínum. Mar-
ía situr við hlið systur sinnar, Elísa-
betar.
Valborg Einarsson og Anna Frið-
riksson vora nánar vinkonur. Val-
borg var dönsk og kom hingað
snemma á öldinni sem ungfrú Helle-
man, giftist Sigfúsi Einarssyni árið
1906. Á tilhugalífsárum sínum ferð-
uðust Sigfús og Valborg víða um
land og sungu fyrir landsmenn við
bestu viðtökur. Þau sungu einnig í
Danmörku og Noregi við hinn besta
orðstír. Valborg hafði ágæta söng-
rödd, vel tamda að því er Árni Thor-
steinsson segir, var hún fyrst allra
til að syngja lög Sigfúsar og var því
við brugðið hve skýr og góður texta-
framburður hennar var þegar í fyrstu
er hún söng ljóð á íslensku.
Ólafur Friðriksson birtir hugvekju
í jólablaði Alþýðublaðsins árið 1926.
Það er fáum mánuðum áður en
myndin er tekin. Hann ritar þar um
vetraríþróttir og útivist Islendinga,
skíðaland í Bláfjöllum, loftkastala —
vetrarhallir:
„Heiðin há og Bláfjöll. Þar er enn
snjór ofar mikill snjór og hreint loft.
En enginn þarf „glas“ til þess að
fínna til lífsgleði. Og eftir einn
mannsaldur — og kannske ekki það
— verða menn á ferðinni um hávetur
um allar óbyggðir landsins — líka
Vatnajökul þveran bara til þess að
storka vetrinum og finna kraftinn í
sjálfum sér. Verður þá Reynista ða-
bræðra hefnt. Tvennt sem gert gæti
furðuverk gegn úrkynjun þeirri sem
vofír yfír okkur, bæði þeirri sem staf-
ar af illum híbýlum og hinni sem af
almenna ástandinu getur leitt: Vetr-
arútileikir og sundhöll með laugar-
vatni í miðborginni.“
Sundhöll Reykjavíkur tekur til
starfa í marsmánuði 1937, en lög
um smíði hennar og starfsemi era
samþykkt árið 1928, tveimur árum
eftir grein Ólafs í jólablaði Alþýðu-
blaðsins.
í „Dagsbrún", blaði er Ólafur rit-
stýrði 1915-1919, ritaði hann flokk
greina um framtíðarsýn. Þar varpar
hann fram hugmynd um að hefjast
handa um stórkostlegar fram-
kvæmdir á Hveravöllum. Dreymir
um glerskála, suðrænan gróður og
ylrækt milli jöklanna. „Hveravellir
undir þaki“ er fyrirsögn greina-
flokksins. Um þessi efni efndi Ólafur
til fyrirlestra í samkomuhúsum bæj-
arins á sínum tíma. Það lyftist brún-
in á öldruðum konum er þær riijuðu
upp mælsku Ólafs og hástemmdar
lýsingar hans á fegurð og hag-
kvæmni sem framtíðin bæri í skauti
sér í heimi sameignar og tækniframf-
ara.
Sé leitað líkinga og loftkastala-
smíða, sem lýst er í bókmenntum,
má nefna lýsingar Arnalds er hann
gengur með Sölku Völku, kvöld-
göngu í Dýradal.
Steinþóra Einarsdóttir, kona
Gunnars Jóhannssonar alþingis-
manns, hefði kannast við mælskuna
og tilþrifín síðan hún hlýddi á fyrir-
lestra Ólafs í Góðtemplarahúsinu er
hann útmálaði dýrðina. Halldór Lax-
ness lýsir Amaldi í Fuglinum í fjör-
unni, bls. 285-286, útg. 1932.
„Hann talaði um öll þau sameign-
arstórvirki, sem í vændum vora í
plássinu, síldarbræðslu, lýsisbræðslu,
beinamjölsverksmiðju, áburðarverk-
smiðju, búrekstur, skóla, verka-
mannabústaði. Borðsalur verkafólks-
ins var fjórar mannhæðir undir loft
og skrautblóm uxu í stóram kerum
í fordyrinu, í eldhúsinu matreiddu
útlærðir matreiðslumenn hetjulegar
steikur og fræga búðinga og í íbúðum
fólksins vora aðeins fyrsta flokks
stálhúsgögn af þeirri tegund, sem
nú er að ryðja sér til rúms ytra og
sameina fegurð og þægindi í ríkara
mæli en nokkur önnur húsgögn, svo
stúlkan, sem aldrei á ævi sinni hafði
séð veraleg húsgögn, nema í kaup-
mannshúsinu, varð alveg hissa. Hún
hafði ekki í sínum auðugustu draum-
um stigið fæti í jafn fullkomnar
byggingar og þær, sem þessa nótt
vora reistar handa verkamönnum í
plássinu og búnar húsgögnum um
leið. Þau tvö stjórnuðu í raun og
veru öllu í plássinu."
Þegar Hvíta stríðið stendur í
Reykjavík, ritar Halldór Laxness bréf
úr Alpafjöllum. Greinar hans birtast
í Alþýðublaðinu. Hann greinir þar frá
kynnum sínum af Ólafi Friðrikssyni
og Hendrik J. Ottóssyni:
„Því meira sem Ólafur Friðriksson
og Hendrik Ottósson era hrjáðir fyr-
ir málefni sitt, því helgara verður
þeim það. Ég þekki þá báða persónu-
lega, Ólaf og Hendrik, og get af eig-
in viðkynningu borið um, að þeir eru
báðir menn sem berjast fyrir hug-
sjón, sem er öllu því ofar er snertir
eigin hagsmuni, og að velferð mann-
kynsins er þeim heilagt málefni."
Seinna á þó eftir að kastast í kekki
milli þeirra Ólafs og Halldórs og
gengu tíðum glósur þeirra í milli.
Morgunblaðið elur á ósætti þeirra.
„Urgur í Ólafi“ segir blaðið er því
er lýst að Kristófer Torfdaj, persóna
í sögu Halldórs séu þeir Ólafur og
Jónas frá Hriflu, „pólitískar samlok-
ur“.
Skömmu áður en myndin er tekin,
í janúaimánuði, ritar Halldór i
„Starffræðilegum athugunum":
„Öreigastéttin, menntunarsnauð
og hleypidómalaus er miklu frjórri
jarðvegur fyrir lifandi snild, en borg-
arastéttin með öllum sínum félags-
bundnu sjónarmiðum og rígskoraðu
fordómum, enda er í raun og vera
miklu meiri bolsévíkaskapur á því
að yrkja þvert ofan í skólaljóðin,
heldur en til að játa hina einu sönnu
kommúnistatrú." 18. jan. 1927 —
H.K.L.
Mánuði eftir myndatökuna kemur
svo þessi yfirlýsing:
„Áf öllum þeim aragrúa lífsskoð-
ana sem fram era settar í bókinni
aðhyllist ég persónulega aðeins eina,
nefnilega hina kaþólsku." (24. apríl
1927, H.K.L.) Viku síðar stígur Hall-
dór Laxness á skipsfjöl og heldur til
Ameríku.
Segja má að það sé við hæfí og
löngu orðið tímabært að stofnun sem
kennd er við Sigurð Nordal gangist
fyrir ráðstefnu um verk Halldórs
Laxness.
Löngu áður en svo varð hafði gam-
all Bergsættarmaður, Halibjöm Hall-
dórsson prentmeistari, ritað um bók-
menntafyrirlestur Sigurðar Nordal,
þar sem hann gerði samanburð á
pilti úr Öræfunum og strák úr Mos-
fellssveitinni. Nordal hélt fram hlut
Öræfapiltsins. Hallbjörn lýsti því
„þegar hann sá, að í tveimur sætum
hlið við hlið á sama bekk sátu piltur
úr Öræfunum, að vísu myndarlegur
og vel af guði gefínn, eins og mörg
íslensk ungmenni era hvarvetna, sem
betur fer, og strákur úr Mosfells-
sveitinni, sem þá var þegar orðinn
þjóðkunnur rithöfundur". Síðar í rit-
gerðinni segir Hallbjöm: „Þess era
og dæmi, að menn „urðu doktorar á
því“, sem miður var athugunarvert
en gerðin á ritum Halldórs". Enn
segir Hallbjörn: „Það er ekki að vita
nerfta sú tíð komi, að sjálfsagt þyki
að heimta til prófs í almennum
menntum svo eða svo mikla þekkingu
í helstu ritum Halldórs Kiljans Lax-
ness og þá væri svo notalegt fyrir
þá, sem upp á þessu tækju nú, að
hafa með því tryggt sér, „grafskrift
með góðu mannorði“ í menningar-
sögu þjóðarinnar. Það skal hér með
tekið fram til að greiða fyrir þessu,
að þessarar uppástungu minnar þarf
þá ekki að geta að neinu. Ég verð
dauður."
Þannig ritaði meistari Hallbjörn
um Sigurð Nordal og Halldór Lax-
ness árið 1929. Hallbjöm var ásamt
Ingimar Jónssyni, Þórbergi Þórðar-
syni og Ólafí Friðrikssyni í Rauð-
hausafélaginu, sem svo var nefnt.
Höfundur er þulur.
Hestamót Léttis:
Nýr völlur tek-
inn í notkun
Hestar
Valdimar Kristinsson
NÝR VÖLLUR var tekinn í
notkun við hesthúsahverfið
við Lögmannshlíð á Akureyri
þegar félagar í hestamanna-
félaginu Létti héldu hestamót
sitt. Eftir er að ganga frá
aðstöðu fjTÍr áhorfendur og
bílastæðum við völlinn sem er
300 metra hringvöllur og
þverbraut sem einnig myndar
250 metra völl.
Mótið var haldið í tengslum
við almennan útivistardag á
Akureyri og kom fjöldi manns á
svæði þeirra Léttismanna en
krökkum var boðið á bak. Sýnd
voru hryssa með folald og stóð-
hestur. Þá var reiðskóli Léttis,
sem starfræktur hefur verið á
annan áratug, kynntur. Keppnin,
sem haldin var í góðu veðri, fór
vel fram og þátttaka var prýði-
leg. Eins og gengur var gefín
út mótsskrá þar sem gat að líta
upplýsingar um hrossin sem
fram komu og nú eins. og oft
áður hafa mótsskrárgerðarmenn
gleymt að skrá fæðingarstað
hrossanna sem er að mati um-
sjónarmanns „Hesta“ og margra
annarra hið versta mál.
En úrslit hjá Létti urðu ann-
ars sem hér segir:
A-flokkur
1. Hrafntinna. F.: Hervar 963,
Skr. M.: Hrafnkatla, eigandi
Heimir Guðlaugsson, knapi
Baldvin Ari Guðlaugsson, 8,53.
2. Snerill, eigandi Pétur Har-
aldsson, knapi Vignir Sigurðs-
son, 8,10.
3. Stormur. F.: Hrafn 80 2.
M.: Blesa 4823, eigandi og knapi
Reynir Hjartarson, 8,10.
B-flokkur
1. Hreyfing. F.: Sörli 653,
Skr. M.: Lipurtá, Húsey, eigandi
Guðlaugur Arason, knapi Bald-
vin Guðlaugsson, 8,46.
2. Nökkvi. F.: Örn, Vík. M.:
Rjóð, Sandh. Eigandi Heimir
Guðlaugsson, knapi Baldvin Ari
Guðlaugsson, 8,41.
3. Jörfí. Eigandi Birna Björns-
dóttir, knapi Börkur Hólmgeirs-
son, 8,30.
Unglingai’
1. Erlendur Ari Óskarsson á
Stubbi, 8,17.
2. Elvar Jónsteinsson á Kvisti,
eigandi Jónsteinn Aðalsteinsson,
8,28.
3. Hrafnhildur Jónsdóttir á
Kólumbus, eigandi Jón Ólafur
Sigfússon, 8,06.
Barnaflokkur
1. Þórir Rafn Hólmgeirsson á
Feldi, eigandi Hólmgeir Valdi-
marsson, 8,71.
2. Þorbjöm Matthíasson á
Ósk, eigandi Matthías Eiðsson,
8,36.
3. Sveinn Ingi Kjartansson á
Stjömufáki, eigandi var knapi,
8,12.
Skeið 150 metrar
1. Sinfjötli, eigandi Gunnhild-
ur Frímannsdóttir, knapi Sverrir
Gunnlaugsson, 16,31 sek.
2. Hrafn, eigandi Arnar Andr-
ésson, knapi Vignir Sigurðsson,
16,47 sek.
3. Litli-Jarpur, eigandi Guðný
Ketilsdóttir, knapi Ólafur Örn
Þórðarson, 18 sek.
Hestamót
á lands-
byggðiimi
FIMM hestamót fara fram um
lielgina þar sem boðið verður
upp á gæðingakeppni, kapp-
reiðar og íþróttakeppni.
Hornfirðingar verða með
gæðingakeppni og kappreið-
ar á laugardag og sunnnudag
á Fornustekkum.
Dreyri á Akranesi verður með
kappreiðar í Ölveri á laugardag
og Léttir á Akureyri verður með
íþróttamót á laugardag og sunnu-
dag.
Félagsmót Óðins í Austur-
Húnavatnssýslu verður í Húna-
veri laugardag og sunnudag og
sýslungar þeirra í vestursýslunni
verða með félagsmót Þyts á
Króksstaðamelum sömu daga.
Engin hestamót eru haldin á þjóð-
hátíðardaginn.
í gær voru kynbótahross
dæmd á •Fornustekkum gær og í
dag verða hross dæmd á Iðavöll-
um á Héraði en hlé verður á kyn-
bótadómum fram að fjórðungs-
móti á Kaldármelum sem hefíast
á fímmtudag í næstu viku.